Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 55

Jón Ólafsson
„Þá ertu farinn að hugsa!“
Rætt við Pál Skúlason um heilbrigða
skynsemi, sannleika og hugsunarleysi
Heimspeki er œvinlega einhvers konar
samtal. Þar er skipst á rökum og röksemda-
færslum og reynt að finna réttar niðurstöð-
ur um aðskiljanlegustu efiii. Heimspeki
fjallar um gátur mannlegrar tilveru.
Heimspekingar spyrja spuminga um or-
sakir og veru, þeir spyrja um rétt og rangt,
gott og illt — og raunar allt það sem liggur
tilveru manna og samlífi til grundvallar.
Þótt heimspeki snúist samkvœmt skil-
greiningu um lífsgátumarþá er hún auðvit-
að ekki einvörðungu um þær. Heimspeki
getur verið um hvað sem er. Eða með öðrum
orðum: Það er hægt að fjalla heimspeki-
lega um hvað sem er. Þá er spurt um und-
irstöður og hinstu rök. Það er spurt
hversvegna eitt sé gert fremur en annað,
hversvegna við tökum eitt trúanlegt en ekki
annað og svo má áfram telja.
Skiptar skoðanir eru um gildi þess að
beina athygli að undirstöðum og sumir telja
það vera niðurrifsstarfsemi. Heimspeki
hefur alla tíð legið undir því ámæli sumra
að spilla fyrir. Heimspekingar eru jafitvel
taldir hafa ánœgju af því að leiða fólk í
ógöngur og láta líta svo út að það sé
heimskt og vanmáttugt. Stundum stafar
þessi gagnrýni afþeirri hugmynd fólks að
um sum efni verði aldrei komist að neinum
haldbœrum niðurstöðum og því sé best að
tala sem minnst um þau. En hitt er líka til
að fólk ímyndi sér að hugmyndir þess séu
áreiðanlega réttar og röksemdafœrslur til
eðafrá breyti engu þar um. Slíktfólk telur
gjarnan að sannleikann megi höndla með
öðrum hætti en því að beita skynsamlegum
rökum.
Ahugi á heimspeki hefur farið vaxandi
jafnt og þétt á síðustu árum hér á Islandi og
raunar í mörgum öðrum löndum. Þetta
kemur til afþví að fleiri ogfleiri sjá sér hag
íþeirri þjálfun sem alvarleg umhugsun um
undirstöðuspumingar tilverunnar veitir. Æ
fleirum verður líka Ijóst að sá vandi sem
nútímamenn þurfa að takast á við í lífi sínu
verður ekki leystur með neinum auðveldum
eða einhlítum hœtti. Þetta þýðiraðfleiri og
fleiri vilja tala við heimspekinga. Þeir
verða jafnvel vinsælir. Þeirverða eftirsóttir
á fundi og mannamót, því sem þeir látafrá
sérfara er tekið afopnum huga, gagnrýni
þeirra góðlátlega og jafnvel með umhugs-
un.
Páll Skúlason er einn þeirra heimspek-
inga sem hafa í talsverðum mœli snúið sér
að því að tala við almenning um heimspeki;
fólk sem ætlar sér ekki að læra þessa eða
stunda sérstaklega, en telur sig einhverju
TMM 1992:1
45