Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 97

sjónvarpstækninnar. Vitneskjan um heiminn umhverfis og upplifun á
honum í gegn um sjóntækin takmarkar möguleika öflugs rfldsvalds til að
fjöldaframleiða afskræmda mynd af umheiminum og halda henni síðan
að þegnunum svo að þeim geti fundist sem þeir eigi ekki kosta völ.
En þótt upplýsingaafl sjónvarps sé takmarkalítið þá verður beiting
þessarar tækni eins og við þekkjum hana á Vesturlöndum grunsamlega
yfirborðskennd. Sú upplýsing sem nútíminn veifar er ekki sú sama og
var einkennisorð menntabyltingar 18. aldar og táknaði tilþrif vitsmun-
anna til að skilja og skapa veröldina. Upplýsingabylting okkar tíma lýtur
frekar að vélabúnaði og hugbúnaði til að miðla upplýsingum, en sjálfur
gerandinn — maðurinn — er tiltöluleg óvirk stærð í dæminu. Hann hefur
breyst úr skapanda í neytanda.
IV
Frá upphafi tímans til vorra daga var eftirspurn eftir fræðslu og af-
þreyingu langt umfram framboð. Nú hefur dæmið snúist við: framboðið
keyrir eftirspumina í kaf. Eða öllu heldur: okkur er sífellt boðið upp á
efni sem við báðum ekki um en látum gott heita eða reynum að greiða
úr með fjarstýringunni.
Ýmislegt í aldarfarinu bendir til að þessi skilyrði séu ekki sem
hagfelldust til menntunar. Hvarvetna á Vesturlöndum þykjast menn nú
sannreyna glompur og göt í hinu andlega ósonlagi. Sjónvarpið er sá
heimilisgestur sem hefur lagt undir sig híbýlin á Vesturlöndum, en
híbýlin hafa ekki stækkað að sama skapi heldur hefur annar heimilis-
meðlimur þurft að þrengja að sér sem rúmtaki hins nýkomna nemur:
tungumálið.
Frá sjónarhóli málsins er ríkjandi beiting á sjónvarpi menningarplága
á borð við mengun í efnisheiminum. Og líkt og með mengun þá koma
afleiðingamar ekki endilega í ljós strax. Eyðing ósonlagsins sem er að
koma í hausinn á okkur núna er verksmiðjureikningar síðustu hálfrar
aldar. Eyðing menningarlagsins er sjónvarpsreikningur fyrir hliðstætt
tímabil. Vanrækslusyndir nútímans gagnvart ritmáli/lesmáli eru í þann
mund að kenna okkur lexíu: að menningin býr í málinu.
TMM
87