Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 104

„Þú þekktir hana aldrei“ segir Marta ásakandi
við Nínu, aftur og aftur. Og saga móðurinnar
sem er að deyja verður áleitnust allra sagnanna
næturnar þrjár sem dóttir hennar vakir. Því
dýpra sem Nína kafar ofan í sögu móðurinnar,
þeim mun nær kemst hún skilningi á því hvers
vegna hún og Marta systir hennar eru eins og
þær eru. Ekki svo að skilja að Nína óski með-
vitað eftir slíku uppgjöri eða sjálfsskilningi,
þvert á móti. Hún berst gegn því af offorsi.
Tíminn
Nína segir við sjálfa sig að hún sé bara að drepa
tímann með því að rifja upp þessar gömlu sögur.
Og eins og Kristín Birgisdóttir hefur bent á
(Skímir, vor 1991) er það einmitt það sem Nína
gerir: hún „drepur tímann".
Sögur formæðranna eru ekki „veruleikinn
eins og hann var“, þær hafa farið í gegnum
tvenns konar hreinsunareld, fyrst hjá Maríu,
síðan hjá Nínu. Móðirin gagnrý'nir sögur Maríu
og segir að þær breyti lífi „okkar“ í „danskan
róman“, og skammar hana fyrir að fóðra Nínu
litlu á þessum sögum: „Vil ekki að þú blindir
hana með rómantískum þvættingi“ (59). Móð-
irin trúir ekki á orð heldur gjörðir: „Sagði: Við
ráðum víst litlu um það sem gerist, en hinu
ráðum við hvemig við bregðumst við“ (142).
Móðirin veit hvernig á að bregðast við veru-
leikanum, hún hefur eindregin og einræð við-
mið; eitt er rétt, annað er rangt. María er ekki
viss um hvað veruleikinn sé, hún hallar sér að
hinu tvíræða, að sögunum, því sem hefði getað
verið. Það hefur Nína líka gert. Hún hefur búið
sér til heim sem hentar henni. Næturnar sem
hún vakir yfir móður sinni hrynur sá heimur
með þögulli hjálp hennar og formæðranna.
Nínu er í mun að komast á bak við ritskoðun
Maríu, endurgera einhvers konar veruleika,
sækja einhvers konar þekkingu til formæðr-
anna. Hún lýsir þeim í þeirra eigin umhverfi, á
Ströndum. Hún skilur þar með á milli sín og
þeirra, Homstrandir em þeirra heimur, hættu-
legur og mikilúðlegur og hún hatar og óttast
hann. En hið síðastnefnda gera formæðumar
líka. Og Nína getur aðeins lýst því af því að hún
hefur verið þar, af því að þessi náttúra er hluti
af bemsku hennar, hluti af henni sjálfri — þrátt
fyrir allt. Samt getur hún ekki endurgert hugsun
þeirra, skilur ekki upplýsingarnar sem hún hef-
ur. Nína játar vanmátt sinn:
Ég horíi á konuna í búrinu, á manninn á
fannbreiðunni, og skyndilega veit ég að ég
mun aldrei skilja líf þeirra, mun aldrei skilja
það sem var á milli þeirra tveggja. Það sem
gerði kleift að taka fyrrum bamsmóður hans
inn á heimilið eftir það sem hafði gerst án
þess að það breytti nei nu — ef það var þá satt.
Veit hvað Þórdís, móðir mín, konan í þessu
rúmi, átti við þegar hún talaði svo reiðilega
um danska rómana eitt kvöld fyrir löngu. Skil
að saga er í eðli sínu fölsk, gat ekki verið
annað; gat ekki lýst dögunum, mánuðunum,
árunum, ekki lýst veruleikanum, aðeins
speglað einhvem þátt, atvik, brot af því sem
ekki verður sagt. (94)
Það er þannig aðeins eitt tímasvið í bókinni, þ.e.
tímasvið sögumannsins, Nínu. Sögur formæðr-
anna eru tilbúningur hennar, túlkun hennar á
veruleika sem er ónálganlegur og það er undir-
strikað í bókinni með því að láta hana sjálfa
koma fram á fortíðarsviðinu í sögu Katrínar
(66-71). Tíminn er þar „drepinn“ svo um mun-
ar.
Katrín Sunneva — Nína
Nína velur úr fortíðarsögunum, meðvitað eða
ómeðvitað, það sem kemur henni mest við á
líðandi stund. Hvað truflar hana mest þar sem
hún situr við dánarbeð móðurinnar?
Nínu hefur gengið allt í haginn. Hún á eigið
fyrirtæki, hefur dýran smekk og efni á að lifa
flott og ferðast. Hún á dóttur sem sér um sig
sjálfa. Hún á elskhuga sem hún kallar á, notar
og hendir svo út. Hún hefur áður reynt ástina og
farið illa út úr henni. Hún hefur reynt fyrir sér
sem rithöfundur og farið illa út úr því. Hún ætlar
ekki að fara illa út úr neinu framar, sú tilvera
94
TMM 1992:1