Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2010, Blaðsíða 75

75
gerði því skóna að hugarheimur Forn-Grikkja væri áþekkur okkar: „Við
manneskjurnar höfum ekki breyst í neinum grundvallaratriðum síðustu
tvö þúsund og fimm hundruð árin, við erum með sömu líkamlegu þarfir
og sömu tilfinningar og það bærast með okkur sömu hugsanir.“9
Viku seinna, í sama þætti, ræddi Ævar við Ólaf Gíslason sem hélt því
fram að við hefðum „misskilið að stórum hluta til eða ekki náð að tileinka
okkur og túlka fyrir okkur þessa grísku menningu […] okkur er svo tamt
að hugsa í þessum kristnu hugsanarásum, hvort sem við erum trúuð eða
ekki, að við náum ekki að skilja hvað liggur til grundvallar hinni grísku
hugsun.“10 Strax á eftir var útvarpað þætti um Óvíd á þessum menningar-
lega sunnudagsmorgni viku eftir páska, þar sem umsjónarmaðurinn Hjalti
Snær Ægisson sagði um þýðingu Kristjáns Árnasonar á Ummyndunum að
hún væri „kærkomin staðfesting á því hversu stutt hún er leiðin frá Óvíd til
okkar“.11
Ekki er þó víst að hér sé um eins mikinn afstöðumun að ræða og sýnist í
fljótu bragði. Páll er að tala um hinar innstu mannlegu kenndir, ekki hugs-
anaganginn sem mótar viðjar vanans og ytri ásýnd samfélagsins. Víst er að
enginn marktækur munur er merkjanlegur á líkamsstarfsemi okkar og
Forn-Grikkja, líffræðilegt heilabú okkar virðist ekki hafa tekið neinum
sýnilegum breytingum. En ef til vill er vert að staldra við og spyrja hve
djúpt þær rista, hugsanarásirnar hans Ólafs?
Þeir Hjalti, Páll og Ólafur fjalla hér allir um ferðalög milli tungumála
og menningarheima, svo ekki sé minnst á tíma. Þótt við köllum hana
stutta, leiðina frá Óvíd, kemst hún þó á dagskrá: ekki tölum við svona um
Halldór Laxness, ekki ennþá. Aðdráttarafl hins fjarlæga og ókunna, sem er
svo stór þáttur í þeirri ánægju sem við höfum af fornum bókmenntum, býr
að miklu leyti í þoku skilningsleysis okkar. Í slíkri þoku og í slíkri fjarlægð
er viturlegt að gera ráð fyrir eigin skammsýni, og varnaðarorð Ólafs eru
ekki léttvæg. Fyrir 2500 árum er ljóst að hugtök eins og jafnrétti, frelsi,
þrældómur, friður og stríð hafi verið harla ólík okkar, svo ekki sé minnst á
örbylgjuofn eða fésbók. Hér er annað og meira að eiga sér stað en breyt-
ingar á merkingu orða, en erfitt er að átta sig á hvaða þættir mannlegrar
tilveru eiga hér hlut að máli. Gerist þetta í umhverfi okkar, á einhverjum
samfélagslegum vettvangi? Eða eru þetta einstaklingsbundnir þættir í
sjálfsvitund hvers og eins? Hvar eiga þær sér raunverulega stað, þessar
9 Ríkisútvarpið, Rás 1, 4. apríl 2010, kl. 9–9:50.
10 Ríkisútvarpið, Rás 1, 11. apríl 2010, kl. 9–9:50.
11 Ríkisútvarpið, Rás 1, 11. apríl 2010, kl. 10:10–10:40.
LÖGHEIMILI SANNLEIKANS