Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Blaðsíða 12

12
sögn hans var þetta upphaf andstöðu Asíumanna við Evrópumenn.12 Þessi
skýring var svo síðar tekin upp af kristnum fræðimönnum sem vildu túlka
grísku goðsögurnar sem helgisögur af mönnum.13
Merking táknsögunnar er margræð. Táknar hún færslu menntunar frá
Fönikíu til Grikklands, í ljósi þess að Grikkir tóku upp stafrófið að for-
dæmi Fönikíumanna?14 Eða vísar hún til útþenslu grískra borgríkja á 6. og
7. öld þegar grískir landnemar stofnuðu borgir víða um Miðjarðarhafið,
einnig að fyrirmynd Fönikíumanna sem voru fyrri til með slíkar borg-
arstofnanir?15 Að minnsta kosti er ljóst að grísk menning sótti margt til
menningar Fönikíumanna. Ekki er það heldur tilviljun að Evrópa er flutt
til Krítar því að Krít er elsta ríkið sem staðsett er í Evrópu og sögur fara
af. Þar ríkti blómleg hámenning frá því um 3000 f.Kr. allt til 1200 f.Kr.;
hin mínóska eyjamenning sem leið undir lok nokkru áður en grísk menn-
ing hófst til vegs og virðingar. Ef hægt er að staðsetja vöggu evrópskrar
menningar einhvers staðar þá er það á Krít og er það ein möguleg merk-
ing táknsögunnar: Evrópa verður til á Krít; Kríteyingar eru hinir fyrstu
Evrópumenn. Sögulega séð er þó hin mínóíska menning mun eldri en bæði
verslunarveldi og stafróf Fönikíumanna, en heimur grísku goðsögunnar
virti ekki slík söguleg tímamörk frekar en heimar goðsagna gera almennt.
Í grískri menningu hafði nafn Evrópu gildishlaðna merkingu og snerist
um færslu á milli heimshluta. Evrópa kom frá Fönikíu líkt og margt annað
sem auðkenndi hinn gríska menningarheim. Dögun evrópskrar menn-
ingar var á Krít og Mínos konungur var fyrsti sonur Evrópu. Og táknsagan
12 Herodoti Historiae. Books i–iV, ritstj. Karl Hude, Oxford: Clarendon Press, 1963
[1926], i. 2–4.
13 Sjá t.d. Hauksbók udgiven efter de arnamagnæanske håndskrifter no. 371, 544 og
675, 4o samt forskellige papirshåndskrifter, ritstj. Eiríkur Jónsson og Finnur Jóns-
son, Kaupmannahöfn: Thieles Bogtrykkeri, 1892–1896, bls. 196–197. Í formála
Hauksbókar að Trójumanna sögu eru goðsagnir Grikkja endursagðar sem sögur af
fornkonungum. Evrópa er hér ekki frá Fönikíu heldur dóttir Agenors konungs á
„Girklandi“ og er bróðir hennar Kaðmus er „fann stafróf Girkja“. Sonur þeirra
Júpíters (þ.e. Seifs) og Evrópu var „Apollo sólar guð“. Á hinn bóginn hefur vísun
sögunnar í skiptingu heimsins haldist þar sem Júpíter gefur Agenor „þriðjung
heims“ í sárabætur.
14 yfirtaka stafrófsins átti sér stað um 800 f.Kr., en til er eldra grískt letur, Linear
[línuletur] B, sem er allsendis óskylt því stafrófi sem er grundvöllur hins evr -
ópska stafrófs síðari alda. Sjá M.i. Finley, The Ancient Greeks, Harmondsworth,
Middlesex: Penguin Books, 1966 [1963], bls. 18.
15 Sjá M.i. Finley, The Ancient Greeks, bls. 36–40. Denys Hay telur að hugmynd um
heimsálfurnar þrjár hafi breiðst út í samhengi við stofnun grískra nýlendna við
Miðjarðarhafið; sjá Denys Hay, Europe. The Emergence of an Idea, bls. 2.
SVERRiR JAKOBSSON