Skírnir - 01.01.1968, Blaðsíða 178

176
RITDOMAR
SKIRNIR
hefst í logni, en deilan veldur fárviðri; það þarf aftur að koma logn. Sögulok-
in greina svo oft lítillega frá afdrifum söguhetjanna eða jafnvel ættingja
þeirra. Sama máli gegnir og með kynningu, sögulokin eru ákaflega mislöng
og ýtarleg.
Annar kafli fjallar um frásagnaraðferð íslendingasagna. Höfundur kveður
hana kaldranalega og andsnúna (chilly and refractory), og einkennast af hlut-
lægni. Söguefnið er aðalatriðið, eða sjálf frásögnin, án þess að baki búi
löngun til að kenna eða boða (þetta hefur þó verið dregið í efa um sumar
sögur, sbr. Njálukenningar Barða Guðmundssonar og Hrafnkötlubækur Her-
manns Pálssonar). Höfundur gjammar ekki fram í sína eigin frásögn, hann
dregur engar niðurstöður af sögu sinni og ætlast ekki heldur til þess af les-
anda sínum. Sögurnar geyma sálfræði að því er tekur til viðbragða fólks í
vanda, oft statt frammi fyrir vali milli tveggja afleitra kosta. Islendingasögur
komast nálægt því að teljast „hrein frásögn" og láta fátt uppi um fyrirætlanir
höfundar, að dómi Anderssons.
Eftir þessa athugun á frásagnaraðferðinni í heild dregur Andersson fram
ákveðna eðlisþætti hennar, er hann gefur sín eigin heiti, sum hver torþýdd.
Fyrst ræðir hann “unity” (samhengi) frásagnarinnar og kveður hana byggjast
á keðjuverkunum orsaka og afleiðinga sem leiða til riss sögunnar:
Saga unity means that each episode is a function of the outcome and
is projected ahead and related to the outcome in the reader’s mind.
His interest is not so much the immediate situation as in the conse-
quences of the situation: how will it hasten or forestall the inevitable
outcome of the conflict (34).
Höfundur vill líkja frásögninni við byggingu pýramída: hvert atvik leggst
ofan á það næsta á undan unz tindinum er náð. Þessa tækni til að ná risi
sögunnar kaliar hann “scaffolding”, niðurröðun atvika á þann veg að þau
stefna öll í sömu átt án þess nauðsynlega að fela í sér innra samhengi, þótt
oft sé svo. Dæmi tekur hann af Fóstbræðra sögu þar sem lýst er 9 sjálfstæð-
um atvikum úr lífi Þorgeirs Hávarssonar, en öll varpa þau ljósi á fjandskap
Þorgeirs við umhverfið er loks leiðir til dauða hans. Næsta atriði kallar And-
ersson “escalation”:
By escalation is meant the technique of staggering the episodes in the
conflict in such a way as to make the dénouement appear increasingly
imminent. The author has a tendency to arrange his episodes in order
of jeopardy; each succeeding adventure is more provocative or peri-
lous than its predecessor (38).
Þetta er gert til að halda athygli lesandans sívakandi og fá hann til að
einbeita jafnan huga sínum að því hvemig fara muni í sögunni. Nú kemur
frásagnarfyrirbæri sem Andersson kallar “retardation” eða seinkun. Höfundur
tefur frásögnina viljandi rétt áður en risi er náð til að erta forvitni lesandans.
Bent er á Heiðarvíga sögu sem gott dæmi, þar sem níu vígum er lýst á 40
blaðsíðum, en hið 10. er myndar ris sögunnar, fylgir ekki strax á eftir, og