Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 7

Guðrún Björk Guðsteinsdóttir
„Kalda stríóið“
í þýðingum á íslensk-kanadískum bókmenntum 1923-1994
Sérstæð vandamál geta komið upp í þýðingum á skáldverkum þeirra
höfunda í Vesturheimi sem eru af íslensku bergi brotnir en skrifa
verk sín á ensku. Þetta á sér í lagi við um verk þar sem höfundur
dregur upp mynd af íslenskri arfleifð sinni eða íslandi. Þýðing þess-
ara verka er augljóslega frábrugðin öðrum þýðingum yfir á íslensku,
því þó svo frumtextinn sé á framandi tungumáli, sem tekur mið af
menningarlegu umhverfi enskumælandi lesendahóps, þá fjallar
hann um íslenska landshætti, hefðir, menningarsamfélag, sögu, og
skýtur jafnvel inn íslenskum orðum og setningum. En ákveðins
framandleika getur gætt í framsetningu kanadískra höfunda svo sem
Lauru Goodman Salverson, W. D. Valgardson og David Arnason, og
íslendingsins Kristjönu Gunnars sem hefur búið erlendis mestöll sín
fullorðinsár og á sinn rithöfundarferil í Kanada. Ekki er um að ræða
mörg verk þar sem á þetta reynir og fordæmin sem þýðandi getur
leitað til eru fá því þar til nýlega hefur ekki gætt mikils áhuga á að
íslenska þau.
í stað þess að sniðganga skáldverk sem einkennast af sérkennilegu
samblandi kunnugleika og framandleika er rétt að íhuga þann sér-
stæða vanda sem kemur upp í íslenskun þeirra. „Leiðrétting" á frá-
vikum frá íslenskum hefðum eða „staðreyndum“ er viðkvæm og
vandasöm og getur reynst menningarpólitískt eða bókmenntalega
óréttlætanleg. íslenska arfleifðin getur virst framandi af mismunandi
ástæðum: sumt hefur skekkst og molast og þarfnast lagfæringar, sumt
hefur fengið nýja ásjónu og sjálfstætt líf í nýju umhverfi, en sumt
virðist framandi af því höfundurinn skoðar hlutina frá nýjum sjónar-
hóli og tekur sér skáldaleyfi sem víkur frá rótbundinni íslenskri hefð.
Helsti vandinn er í raun menningarpólitískur: eru íslenskir les-
endur reiðubúnir til að mæta framandlegri ásýnd íslenskrar menn-
ingararfleifðar í Vesturheimi með umburðarlyndi og skilningi?1 Ekki
virðist svo vera ef á það er litið að engar skáldsagna Lauru hafa ver-
ið gefnar út á íslensku þrátt fyrir að full sjötíu ár séu nú liðin frá því
að hún lét verulega að sér kveða í kanadískum bókmenntum með
1 í greininni „On Translatability: Variables of Interpretation" segir Wolfgang Iser
að hugmyndin um þýðanleika (translatability) gefi til kynna viðleitni til að yf-
irfæra framandleika frumtextans, jafnvel þótt hefðir heimamáls og -menningar
riðlist eitthvað. Hann segir hugmyndir um þýðanleika stangast á við ríkjandi
hefð í þýðingum, þar sem veldisskipun (hierarchy) er látin ráða; öllu sem ekki
fellur í mót heimamenningar og -máls er hafnað, en þá um leið kemur ríkjandi
menningarpólitík heimalandsins berlega í ljós. Sjá The European English
Messenger 4.1: 30-38.
á óffiœýúiá - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
5