Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 107

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 107
Aðalsteinn Ingólfsson
Bók hinna glötuðu
tækifæra
Íslensk listasaga frá síðari hluta 19. aldar
til upphafs 21. aldar. Ritstjóri Ólafur
Kvaran; höfundar I. bindis Júlíana Gott-
skálksdóttir og Ólafur Kvaran, II. bindis
Gunnar J. Árnason, Hrafnhildur Schram
og Æsa Sigurjónsdóttir, III. bindis Ásdís
Ólafsdóttir. Hanna Guðlaug Guðmunds-
dóttir, Jón Proppé, IV. bindis Dagný
Heiðdal, Halldór Björn Runólfsson,
Laufey Helgadóttir, V. bindis Eva Heisler,
Gunnar B. Kvaran, Harpa Þórsdóttir,
Jón Proppé. Alls um 1400 bls., útgefandi
Listasafn Íslands og Forlagið 2011.
„Þegar listasögur eru skrifaðar erlendis,
liggur jafnan fyrir all tæmandi könnun
á verkum hinna einstöku manna, þann-
ig að höfundur safnritsins hefur að
miklum hluta valinn og reyndan efnivið
í höndunum. Hér á landi er engu slíku
fyrir að fara. Söguleg sérrit eru fá til um
íslenzka listamenn; jafnvel brautryðj-
endum íslenzkrar myndlistar á þessari
öld hafa ekki verið gerð nein slík skil.
Listsögulegt heimildasafn er hvergi að
finna, ljósmyndasafn ekki heldur, og
þaðan af síður safn af sýningarskrám,
en þeim er jafn glathætt sem þær eru
mikilsverðar heimildir.“
Þannig hljóða upphafsorð fyrra bind-
is listasögunnar sem Björn Th. Björns-
son sendi frá sér árið 1964; síðara bindið
kom svo út níu árum síðar. Ætla mætti
að á þeirri hálfu öld sem liðin er síðan
Björn hófst handa við þetta stórvirki
sitt, hafi ýmislegt breyst til batnaðar
hvað snertir heimildir og aðgengi að
þeim, ekki síst vegna stóraukinnar starf-
semi safnanna og fjölgunar fræðimanna
með staðgóða undirstöðuþekkingu í
listfræðum. Sumt hefur þokast í rétta
átt; heimildasöfn hafa smám saman
orðið til, ljósmyndasöfn sömuleiðis og
sýningarskrár lenda ekki lengur í glat-
kistunni. Hins vegar vantar enn mikið
upp á að grunnstoðir listsögulegrar
þekkingar á ferli íslenskra myndlistar-
manna hafi verið tryggðar með heildar-
skráningum á verkum þeirra, því sem á
fagmáli nefnist catalogues raisonnés, og
rannsóknarvinnu á þessum sömu verk-
um, grandskoðun þeirra og útgáfu til
upplýsingar fyrir jafnt almenning sem
fræðimenn.
Í stuttu máli er staðan eins og hér
segir: Aðeins er til ein heildarskrá yfir
verk íslensks myndlistarmanns og úttekt
sem byggist á henni; þar á í hlut Sigur-
jón Ólafsson myndhöggvari. Ítarlega
hefur verið fjallað um nokkra ágæta
myndlistarmenn í veglegum bókum, ég
nefni Ásgerði Búadóttur, Elías B. Hall-
dórsson, Erró, Gerði Helgadóttur,
Jóhannes Kjarval, Louisu Matthíasdótt-
ur og Svavar Guðnason. Tæmandi yfirlit
yfir verk þeirra hefur þó ekki verið tekið
saman til útgáfu eða rannsókna. Öllu
bagalegra er að verk eftirtalinna lista-
manna, sem ótvírætt má telja meðal
brautryðjenda íslenskrar myndlistar á
þessari öld, hafa ekki enn hlotið þá
meðferð sem þau verðskulda, þ.e. þau
hafa ekki verið skrásett út í æsar, dregin
til yfirlitssýninga af tilhlýðilegum metn-
aði né heldur gefin út á bókum sem
standast fyllstu kröfur. Meðal þeirra eru
Einar Jónsson myndhöggvari, Ásgrímur
Jónsson, Jón Stefánsson, Kristín Jóns-
dóttir, Muggur, Finnur Jónsson, Júlíana
Sveinsdóttir, Gunnlaugur Blöndal,
Gunnlaugur Scheving, Jóhann Briem,
Jón Engilberts, Nína Tryggvadóttir,
Hjörleifur Sigurðsson, Snorri Arinbjarn-
ar og Þorvaldur Skúlason. Við þetta má
bæta að umtalsvert magn verka eftir þá
nafnana Blöndal og Scheving er enn að