Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Blaðsíða 118

D ó m a r u m b æ k u r
118 TMM 2012 · 1
En þar er að finna margt það helsta sem
síðan er útfært í Mennt er máttur með
ítarlegri, afdráttarlausari og háskalegri
hætti: fagnaðarerindi nautnastefnu sem
sameinar kynlífsfíkn (sjálfur kallaði
Þórður sig stundum erótóman) nautna-
lífi í bókmenntum og tónlist – í bland
við grimmt háð og níð um guð og
menn, einkum nafngreinda íslenska
menntamenn og skáld. Eins og Hjálmar
Sveinsson, sem bókina gefur út, segir í
greinargóðum eftirmála, þá þótti bæði
Elíasi og fleirum texti þessi svo „bersög-
ull“ (220) að enginn átti von á því að
hann kæmi fyrir almenningssjónir í
bráð.
Það sama má segja um margt í bók
Þorsteins Antonssonar Þórðargleði. Þor-
steinn tekur sér fyrir hendur að „leita
mannsins“ Elíasar Mar, skoða hvernig
hann varð til, en þó segist hann einkum
hafa sett sér það markmið að leita „svara
við spurningum um höfundarferil hans
sem margsinnis hafa verið bornar upp
en ósvarað hefur verið til þessa dags svo
viðunandi hafi þótt“ (7). Þorsteinn á við
það, að margir menn hafa, hátt og í
hljóði, spurt að því, hvernig á því stóð
að Elías Mar, sem fæddur var 1925, hafi
frá tvítugu til þrjátíu og fimm ára aldurs
verið atkvæðamikill rithöfundur sem
samdi m.a. fjórar skáldsögur, en síðan
lagt frá sér pennann um 1960 og fátt eitt
skrifað síðan. Nema þá smásöguna sem
er byggð upp sem samtal saklauss sögu-
manns við Þórð Sigtryggsson og fyrr var
nefnd og þrjár ljóðabækur sem út komu
áður en ævi hans lauk árið 2007. En eins
og nefnt var heitir bókin Þórðargleði –
eftir því sem á líður frásögn Þorsteins
verður sá tilraunamaður með dramb og
hroka æ fyrirferðarmeiri sem örlaga-
valdur í lífi Elíasar og eru samskipti
þeirra rakin, ekki síst með ítarlegum til-
vísunum í bréf sem fóru þeirra í milli.
Þar er að finna „bersögli“ ekki minni en
í Mennt er máttur og því hefði bók Þor-
steins til skamms tíma verið svotil jafn
ólíkleg á „jólamarkaði í ár“ og endur-
minningar Þórðar.
Ekki saklaus lesandi
Nú er að játa það, að sá sem fjallar hér í
TMM um þessar bækur tvær er ekki
saklaus lesandi. Ég þekkti allvel tilefni
og innihald þeirra beggja. Eins og ég get
um í kafla sem fjallar um Þórð Sig-
tryggsson í bók okkar Lenu Bergmann,
Blátt og rautt, þá kynntist ég karli þegar
ég var unglingur í Keflavík. Það var á
heimili góðs vinar okkar beggja, Krist-
jáns Helgasonar píanóleikara og konu
hans Elínar. Þórður mat Kristján, sem
hann hafði tekið að sér átta ára gamlan
og kennt músík, umfram alla aðra
menn. Samband þeirra var svo undar-
legt og hlýlegt (einkum ef haft er í huga
þvílíkan strigakjaft Þórður brúkaði um
flesta aðra menn) að enn í dag á ég erfitt
með að viðurkenna í verki þá staðreynd
sem þó við blasir: nú væri það samband
sem Þórður átti fyrr á árum við Kristján
sem tíu til sextán ára dreng hiklaust
kallaður glæpur gegn barni. En hvað um
það: ekki hafði ég oft hitt Þórð á heimili
Kristjáns og Elínar í kjallara Sjálfstæðis-
hússins í Keflavík þegar alkóhólisminn
varð Kristjáni að bana aðeins 37 ára
gömlum árið 1954. Það sumar dvaldi
Þórður hjá ekkju hans, sem var nær
óhuggandi, og sýndi þá vel sínar skástu
hliðar. Ég sat oft hjá þeim á kvöldin, eða
gekk með Þórði um Keflavík, hlustandi
eins og drengurinn í „Saman lagt spott
og speki“ á glæsilega eða hrikalega
sleggjudóma hans um heimsmenn-
inguna og íslenska menntamenn. Þegar
ég fór um haustið til náms í Moskvu
hafði ég með mér nokkur heilræði Þórð-
ar um listina að lifa og svo beiðni hans
um að leita uppi fyrir hann ýmislega
fágæta músík á nótum og plötum.1