Tíminn - 31.03.1917, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
vlku og kostar 4 kr. til
áramóta.
TÍMINN
AFGREIÐ8LA
á Laugaveg 4 (Bóka-
búðinni). Þar er tekiö
á móti áskrifendum.
I. ár.
Reykjavík, 31. marz 1917.
3. blað.
Peir sem fá fyrstu blöðin
send eru beðnir að segja
til ef þeir vilja gerast kaup-
endur blaðsins, að öðrum
kosti verður hætt að senda
þeim það.
Um verzlun.
Næst heilsu og tíðarfari mun al-
menningur eiga mest undir verzl-
uninni, og fara menn þá nærri um
það að eigi muni á sama standa
hvernig henni sé farið. Sú er þó
bót i máli að mennirnir geta sjálfir
miklu um hana ráðið. Illa verzlun
má heimfæra undir sjálfskapwvíti.
Löngu er nu af sú tíðin, þegar
hver reyndi að sjá sér og sinum
farborða með eigin framleiðslu, og
mjög er dregið úr vöruskiftaverzl-
uninni. í stað þess kaupa menn og
selja fyrir hínn algenga gjaldmiðil
— fyrir peninga.
Allri framleiðslu er nú breytt í
peninga, en fyrir peninga fæst aft-
ur alt sem keypt verður, og því
ekki nema von að allir vilji ná i
sem mest af þeim.
Þótt stórvægileg framför væri
fólgin i verzlunarfrelsinu sem Ioks-
ins fekst fyrir 60 árum siðau, þá
vantar þó mikið á að íslenzk
verzlun hafi náð nokkurri fullkomn-
un, heldur er henni mjög áfátt og
í mörgum greinum.
Alstaðar i heiminum, þar sem
annars nokkuð er um slíkt hugs-
að, er stefnt að því að gera verzl-
unina milliliðalausa, framleiðandi
selji notanda. Með þeim hætti ynn-
ist það tvent, að framleiðandinn
fengi sannvirði fyrir vöru sina, og
notandi hinsvegar vöruna með
sannvirði.
Allir vita nú hve skamt þetta er
kornið hjá okkur. Almenningur
selur fisk, kjöt, smjör og síld hér
heima, án þess að hafa nokkra
hugmynd um hvaða verði þetta er
selt þeim sem neyta þess á end-
anum — mililiðirnir þetta margir.
Og sama er að segja um að-
keyptar vörur. Almenningur hefir
ekki hugboð um upphafiega verðið.
Enda er hér aragrúi af mönnum
sem lifa góðu lífi á því einu, að
kaupa og selja — selja dýrara en
þeir keyptu. En verst af öllu er þó
það, að þeir selja fyrst hverir öðr-
um, áður en almenningur kemst
að kaupunum.
Er hér átt við smákaupmenn
sem oft og einatl kaupa af stærri
verzlunurn, kaupmenn, stórkaup-
menn, umboðssala og heildsala.
Hvað mun nú valda þessu ó-
lagi sem er á verzluninni. Ekki
það að margur maðurinn sjái ekki
gallana sem á henni eru. Margan
efnismanninn hefir efiaust dreymt
um það að láta gott af sé sér leiða
með því að ráða hér bót á. Og
margur hefir freistað þeirrar gæfu.
En hvað er það þá sem veldur.
bað er fólkið, almenningur, og
er hörmung til þess að vita.
Mörg dæmi mætti telja. Nóg að
nefna eitt. Einokun var komin á
steinolíuverzlunina, og einokunar-
aðstaðan ekki látin ónotuð. Tók
Fiskifélag íslands sig þá til, í sam-
vinnu við Th. Thorsteinson kaup-
mann hér í bænum, og keypti stein-
oliufarm frá Ameríku til þess að
draga úr mætti einokunarvaldsins.
Hið ísl. steinolíuhlutafélag hafði
selt olíuna á 38 kr. áður en sam-
keppnin kom til sögunnar. Fiski-
félagsolían kostaði 35 kr. Steinolíu-
félagið vissi hvernig það átti að
fara að, setti sína olíu niður i 34
kr. Það mundi nægja. Og það
nægði. Það varð til þess að Fiski-
félagið gat ekki selt oliuna, hefði það
auðvitað getað fært hana eitthvað
niður, heldur en að láta tunnurnar
leka henni vetrarlangt, en það
hafði ekki lund til þess, sem ekki
var von, Steinolíufélagstunnan
hefði altaf orðið krónunni ódýrari,
og ef fólkið sæi ekki hag sinn í
því að nota þessa hjálp til þess að
létta af einokuninni, þá það um
það.
Og hvernig fór ekki. Fiskifélagið
stórtapaði á tilrauninni, mest fyrir
það hve olían ódrýgðist við bið-
ina. Loksins gekk hún þó út, eitt-
hvað niðursett að vísu. Og hvað
skeði þá? Hið ísl. steinoliuhluta-
félag hugsaði sér að bæta sér upp
tjónið, sem samkeppnin hafði
bakað því, og setti verð steinolíu-
tunnunnar samstundis upp í 45
krónnr, og enn hækkaði það stein-
olíuna mikið, þvi nú var sam-
keppninni lokið og Fiskfélagið
gerir víst seint aðra tilraun til
þess að skapa hana.
Þetta er því miður ekki í eina
skiftið sem smásálarskapur Qöld-
ans, tilhneigingin rótgróna um að
spara eyririnn en kasta krónunni,
hefir komið drengilegri viðleitni
um umbætur á sviði verzlunar-
innar á kné. En þó er það að því
leyti eftirtektarvert, að hér átti
þjóðin i heild sinni sök á, þarna
var verið að vinna fyrir hana alla,
og því meir um vert hve illa lókst,
heldur en þegar freistað er að
bjarga afskektum bygðarlöguin sem
sakir staðhátta liafa farið á mis
við hagnað samkeppninnar, og átt
við kúgun einstakra verzlana eina
að búa árum saman, en hve marg-
ur maðurinn hefir ekki farið fiatt
á slíkum drengskapartilraunum þvi
að þá hefir sama sagan endurtekið
sig, einokunarverzlanirnar »sett nið-
ur« og fólkið notað sér stundar-
hagnaðinn.
Annars er það eigi með öllu ó-
líklegt að áhrifa frá margra alda
einokunarkúgun gæli hjá þjóðinni
með þessum hætti. En hugsunar-
og skilningsleysi legst þá vissulega
á sveif með þeirri úrkynjum.
Engan skyldi nú undra þótt i
svona jarðvegi þrifust óþarfa milli-
liðir, og þrifust vel.
En þetta er sem betur fer að
breytast, menn Iæra af reynslunni
og smá taka sönsum.
Menn eru farnir að festa auga á
markmiðinu, að verzla að sem
allra mestu leyti milliliðalaust, og
þegar farnir að vinna að því.
Kaupmenn, stórkaupmenn, um-
boðssalar og heildsalar eiga að
hverfa úr sögunni og gera það.
En þeirri byltingu verður ekki
komið á i svíp, og á ekki að koma
á í svip.
Kaupmenn sem nú lifa þurfa
ekki að óttast að geta ekki haldið
áfram að lifa af verzlun, þótt smá-
færist i hitt horfið, að menn eign-
ist verzlunina sjálfir, framleiðendur
og notendur. Og ekki er lífsstaðan
sú það þroskandi né siðbætandi,
að það geti orðið menningunni
skaði að hún hætti blátt áfram
að vera til.
Fyrst um sinn verður hér aðal-
lega þrennskonar verzlun, kaup-
mannaverzlun, kaupfélagsverzlun
og landssjóðsverzlun. Mun í næstu
blöðum verða vikið að þessum
málum nánar.
Ljáblöð.
Siglingateppan skýtur mönnum
skelk i bringu um marga hluti og
bagaleg vöntun verður á mörgu
haldist hún til lengdar. En baga
legust yrði hún samt ef algerður
skortur yrði þeirra áhalda sem
flestir nota sér lil bjargar, og mætti
i því sambandi nefna ljáblöð og
brýni. Er þar svo mikið i húfi að
full ástæða virðist til þess að sjálf
landsstjórnin láti sig það skifta
hvernig úr rætist.
Eftirspurn eftir stáli hefir aukist
meira en á flestu öðru á erlendum
markaði, og er það fyrir hina
gríðarmiklu aukning á notkun þess
í þarfir ófriðarins, en hinsvegar
alls ekki sagt að verksmiðjur þær,
er smíðað hafa ljáblöð handa okk-
ur íslendingum, hafi ekki hafl
annað að gera en að vinna að
slíku, en mest af Ijáblöðunum
mun koma frá Englandi.
Pening-averðfallið
°s»
síldveiðin.
AUir þreifa á verðfalli pening-
anna, og mörgum er það til stór
tjóns. Menn sem átt hafa fé á
sjóðum og menn sem lifa við föst
laun sem ákveðin voru löngu fyr-
ir striðið, finna að fyrir rás við-
burðanna eru þeir orðnir mun fá-
tækari en þeir voru. Gildi innstæð-
unnar i sparisjóðnum og föstu laun-
anna er gerbreytt ef miðað er við
verð helztu lifsnauðsynja fyr og nú.
Þetta verðfall peninganna er
mjög þýðingarmikið fyrir þjóðfé-
lagið, að því er snertir launakröfur
starfsmanna landssjóðs. í haust og
vetur hafa verið leidd rök að því,
að sýslunarmenn landssjóðs væru
eigi ofhaldnir þótt nafnverð laun-
anna væri hækkað um 70#/o. Á
sumri komandi þætti varla full-
bætt með 100°/o. Svo mjög hefir á
fáum árum breyzt hlutfallið milli
verðgildis peninga og verðgildis
helztu lífsnauðsynja.
Menn vona áð þetta breytist til
batnaðar að styrjóldinni lokinni,
a. m. k. að einhverju leyti. Vafa-
laust rætist sú von, því að með
striði'nu hverfa úr sögunni margar
þær orsakir er leitt hafa til verð-
hækkunarinnar.
En hér á landi er nýkominn til
sögunnar atvinnugrein sem fremur
öllu öðru, og jafnvel fremur en
sjálft stríðið, hefir orsakað verð-
fall peninganna i þessu landi, eða
verðhækkun lífsnauðsynjanna.
Það er sildveiðin, eins og hún er
stunduð við Norður- og Vestur-
land á sumrum.
Að öllu sjáifráðu helzt sú at-
vinna áfram með svipuðum hætti
og verið hefir, þótt stríðinu linni,
og sé ekki of mikið gert úr áhrif-
um hennar á verðfall peninganna
þá er lítil ástæða til þess að ætla
að samræmi það sem hér var fyrir
stríðið milli verðgildis peninga og
lífsnauðsynja komist aftur á. Þvert
á móti má búast við að bæði vinna
og lifsnauðsynjar haldist hér í háu
verði, jafnvel mun hærru en í ná-
grannalöndunum og skulu leidd
nokkur rök að því.
Um það leyti sem sildveiðin
hófst á Siglufirði var vinnumanns-
kaup 150—200 kr. og vinnukonu-
kaup 70—100 kr. Að sama skapi
voru Iaun kaupamanna 16—18 kr.
og kaupakvenna 8—9 kr. Nú er
þessu svo breytt þar sem áhrifa
síldarinnar gætir mest, að vinnu-
menn fást ekki fyrir minna fé en
400—600 kr., vinnukonur 200—300
kr., kaupamenn 35—50 kr. um
vikuna og kaupakonur 20—25 kr.
í afskektum sveitum er kaup-