Tíminn - 21.04.1917, Blaðsíða 2

22
TÍMINN
Það eru sjaldnast gleðifréttir, sem
siminn og póstarnir flytja út um
landið á þessum tímum. »Dýrtíð«
og »versnandi dýrtíðarútlit« er hið
vanalega, sem fyrst heyrist bæði
úr síma og blöðum. Það er sú
undiralda sem hæðst ber á og
ofan á henni fljóta aðrar sem
minna er um vert.
En þessar, sem ofan á fljóta
eru þó ekki allar þýðingarlausar.
Þær eru ekki allar illar, þó þær
séu það langflestar, og með sið-
asta pósti flaut ein frétt að sunn-
an, sem gladdi mig meir en nokk-
ur önnur frétt nú langa lengi. Blöð-
in mintust hennar raunar lítið og
mig minnir að Landið væri eina
blaðið er flutti hana, en engu síður
er þó hér um stórfrétt að ræða,
en hún er svona: Stjórnarráðið
hefir ákveðið að hœtta sölu þjóð- og
kirkjujarða.1)
Þau tvenn lög sem heimila
þessa sölu, áttu að verða til þess
*að skapa sjálfsábúð. Menn sáu að
leiguliðaábúðin var slæm, kunnu
ekki og reyndu ekki að bæta
hana, en ætluðu í þess stað að
gera alla að sjálfseignarbændum.
En markið náðist ekki, og væri
nú ransakað, mundi það koma í
ljós að margar jarðir, sem seldar
hafa verið eftir þessum lögum,
eru ekki í sjálfsábúð, og sumar
hafa jafnvel aldrei komið það,
(leppmenska). Leiguliðarnir eru
fjölraargir enn, mikið meira en
helmingur bændanna, og kjör þeirra
eru ekki bætt enn. Þetta hefir
stjórnarráðið séð. Það hefir séð,
að venjan er að virða jarðirnar
lítið yfir hálfvirði og stela þar með
af landssjóði. Það hefir $éð að
jarðir stiga i verði og eign lands-
sjóðs vex, ef jarðirnar eru látn-
ar óseldar. Það hefir séð að þjóð-
in á siðferðislegan eignarrétt á land-
inu, en ekki einstakir menn, og þetta
alt hefir knáð stjórnina til að gera
það sem rétt var, hætta að selja
þjóð- og kirkjujarðirnar.
Það er líka komið svo * sumum
sýslum að engin jörð er til, til
opinberra afnota. Hér í Borgarfirði
t. d. veit eg ekki hvar á að setja
niður lækni, ef nú verandi læknis
misti við, en hann býr á eignarjörð
sinni. Sunnan Hvítár munu til
tvær jarðir, sem til mála gætu
komið, sem enn eru kirkjueignir
(Kvikstaðir, Kópareykir) og eru
þó báðar óhentugar, og mikið ó-
hentugri en ýmsar, sem hafa verið
seldar. Og svipað mun vera víða
annarstaðar.
En þessi þarfa ráðstöfun skapar
þó kyrstöðu ef ábúðinni á jörðunum
verður ekki bregtt til bóta. Það því
nauðsynlegt að næsta þing taki
það mál rækilega til athugunar.
Pað hefir sýnt sig að lögin um sölu
þjóð- og kirkjujarða skapa ekkisjálfs-
1) Ákvörðuu stjórnarinnár, sem hér
er átt við, er á þá leið, að frestað
hefir verið sölu allra opinberra jarð-
eigna til næsta pings. Ritstj.
ábúð, en þá er að gera leiguliða
ábúðina á þeim jafngóða sjálfsábúð.
Þetta er það sem stjórnin á eftir,
og til þess hjálpar næsta þing
henni vafalaust. í »Frey« 3. tbl.
þ. á. hefi eg reynt að benda á
hvernig þetta yrði gert. Og sam-
þykli alþingi lög svipuð uppkasti
því sem þar er, þá er ábúðin á
»opinberu jörðunum« orðin betri
en nokkur sjátfsábúð.
Og kæmi þessi stjórn þessu fram,
og það er í rauninni beint áfram-
hald af því sem hún nú er byrjuð
á, þá fær hún gertr mikið, og stigið
stórt spor til framfara landbúnað-
inum.
Hafi hún þðkk fyrir ákvörðun-
ina sem hún hefir tekið, og auðn-
ist henni gifta til að halda þessu
máli áfram, og að gera leiguliða-
ábúðina jafn góða sjálfsábúð.
Hvanneyri 28á 1917.
Páll Zóphóniasson.
Hitfregn.
Vinnau eftir Guðm.
Fiiuibogason dr. phil.
Reykjavik. Bókaverzl.
Sigf. Eymundssonar.
Eg hefi tröllatrú á vinnuvísind-
unum. Þurfti ekki að heyra nema
nafnið til þess að gera mér beztu
vonir. Bækur Guðm. Finnbo^ason-
ar hafa styrkt mig í trúnni, og þá
ekki hvað sízt nýútkomna bók-
in hans, Vinnan.
Mér kemur ekki til hugar að
fara að skrifa um efni bókarinnar,
til þess er blaðið of lítið en efnið
of víðtækt, en eg hugsa að í bók-
inni sé engin setning ósönn, þótt
ekki sé þar sagður allur sannleik-
ur — sem betur fer.
Mér er minnistæð skopmynd í
erlendu blaði. Mannaumingi lá
þar í hægindastól með vindil i
munninum, hendurnar í vösunum
og teygði frá sér bífurnar. Hafði
verið að lesa í blaði.
»Það er annars undarlegt«, sagð’
’ann. »Það eru allir að kvarta um
atvinnuleysi, — maður skyldi næst-
um halda að það væri ekki það
leiðinlegasta, að vinna«.
Allur fjöldi manna mun nú
kominn að þeirri niðurstöðu fyrir
löngu.
En hin sannindin, að ekki sé
sama hvernig unnið er, eiga örð-
ugra uppdráttar.
Og það jafnvel á okkar menn-
ingarinnar landi íslandi.
Mér hefir satt að segja fátt blöskr-
að meira en eftirtölurnar eftir þess-
um fáu krónum sem þingið loks-
ins fekst til að veita til athugana
á þessu sviði þekkingarinnar, en
þó tekur það út yfir allan þjófa-
bálk, að það skyldi merjast í gegn
undir því yfirskini að þetta væri
einskonar eftirlaun handa manni
sem margt hefði vel unnið og væri
alls góðs maklegur!
Vísast er nú að ekki þurfi á
slíku yfirskini að halda öðru sinni.
Menn séu það alment vaktir til
umhugsunar um þessa nýju gull-
námu veraldarinnar, gullnámuna
sem öllum var hulin, nema fáum
útvöldum sem alt lék í höndun-
um á.
Eitt er eg viss um, að þeir hinir
sömu, mennirnir sem fram úr skara,
eru sízt vantrúaðir á að lengra
megi komast, takmörkin séu ekki
þar sem þeir eru. Og þess vegna
á eg svo bágt með að átta mig á
þvi að hinir, allur fjöldinn, skuli
álíta sig dauðadæmda þar sem
komið er, miðlungsmenn, liðlétt-
inga, skussa, hjassa, amlóða.
Eða kanske það sé af þvi að
menn óttist atvinnuleysi, ef meiru
sé afkastað á sama tíma og með
sömu orku.
Sú meinloka er til.
En er líka meinloka.
Annars væri aðalástæðan gegn
járnbrautum sú, að þá hefðu land-
póstarnir ekkert að gera.
Landpóstarnir fengju eitthvað
annað að gera, kannske eitlhvað
miklu ánægjulegra — í því yrði
öll breytingin fólgin. Heimurinn á
talsvert óunnið enn.
Ef mannamunurinn væri ekki til,
þá væri ekki gaman að lifa, en
alveg væri ólifandi ef hann væri
mönnum meðfæddur, eins og
hann er.
Þess vegna eru vinnuvísindi
einna merkustu andlegu ádrættirn-
ir sem eg veit um að orðið hafi
til þessa lands i seinni tíð.
Þau eru þegnskylduvinna sem
fæstir svíkja sjálfa sig um að
inna af hendi, og verður ekki
langt að bíða.
Síminn ílytur þá fregn, að búið
sé að lögákveða hámarksverð á
smjöri og hámarkið séu kr. 1,50
—1,65 pundið.
Mér er eigi vel kunnugt um verð-
lag á þessari vörutegund í Reykja-
vík, siðustu mánuðina, annað en
það sem ráða má af grein Gísla
Sv. í ísafold nú nýverið, að það
hafi verið orðið um 2 kr. pundið.
Sennilega hefir þurð á smjörlíki
og lítið framboð á íslenzku vetrar-
smjöri stuðlað að því að hækka
verðið, og þegar þurð verður á
einni nauðsynlegri vörutegund nú
á þessum tímum, verður einnig
fýsnin í hana takmarkalaus og
jafnvel meiri en hin raunverulega
þörf, því þá reyna peningamenn að
byrgja sig upp af þeirri tegund,
sem skortur fer að verða á.
Þegar svo er komið, að eftir-
spurnin vex til muna yfir fram-
leiðsluna, er í mörgum tilfellum
heldur ekki horft í verðið og mynd-
ast þá tækifæri fyrir einstaklinga
— framleiðendur eða vörumiðlara
— að setja ósanngjarnlega hátt
verð á vöruna, svo kalla má lítt
kleift efnaminni mönnum að afla
hennar.
Þegar svo er komið er það sjálf-
sögð skylda stjórnarinnar að kippa
þessu í lag og ákveða hámarks-
verð á vöruna, á þeim tímum sem
nú eru, sem eru sjúkir hvað öll
verzlunarviðskifti snertir.
Að líkindum hafa þessar ofan-
greindu ástæður verið fyrir liendi,
er verðlagsnefndin gaf upp úrskurð
sinn um hámarksverð á smjöri og
eru þá afskijti hennar réttmœl.
En þá er á hitt að líta: hversu
vel henni liefir tekist að velja verðið.
Síðan stríðið byrjaði og dýrtíðin
fór að gera vart við sig, hafa ýmsir
mentamenn þjóðarinnar ekki lagt
svo lítið erfiði á sig, til að sýna i
hundraðshlutum stíganda dýrtíðar-
innnar og bygt á þeim sem grund-
velli kröfur sínar um launaviðbót.
Þessi grundvöllur hefir svo hlotið
viðurkenningu þingsins, svo sjálf-
sagt virðist á honum að byggja„
einnig fyrir verðlagsnefndina, er
hún fer að ákveða verð á fram-
leiðslu bænda. — Bændur eru, sem
betur fer, enn fjölmenn stétt, sem
hafa mörgum skyldum að gegna„
er fjölskylda, sveitar-, sýslu- og
þjóðfélag leggur þeim á herðar.
Auk þess sem það hlutverk hvílir
á þeim að bæta og rækta landið
og til þess rennur eigi að eins öll
þeirra orka og tími, heldur og
oftast allur aflögueyrir þeirra, ef
nokkur er. — Því er þjóðarheill,
að styðja þeirra hag.
En nú má segja, að um það eitt
beri að hugsa, að lifa — fleyta fram
Iífinu. En víst er og það, að und-
anfarin ár hefir fjöldi fjölskyldu-
bænda ekki náð hærra marki en
því — og það með sparsemi og
sjálfsafneitun. Og við þeirra hag
— því þeir þurfa að lifa — verður
hið opinbera að miða afskifti sín
um verð á framleiðslu þeirra á
þeim grundvelli dýrtíðar sem áður
var getið. En hefir nú nefndinni
lekist það?
Athugum útlitið. — Nú eru forða-
búr bænda yfirleitt bjargarsnauð,
eins og venja er fyrir vorkauptíð.
Sem framtíðarhagur blasir því við
þeim verðlag á vörum þeim er
landsstjórn deilir þeim. En borg-
unarmöguleikar á brezka samn-
ingsverðinu hvað kjöt, gærur og
ull snertir og hinu nýnefnda smjör-
verði, — og á smjöri er útflutn-
ingur bannaður.
Verður nú útlitið glæsilegt fyrir
bændur, — t. d. fátæka fjölskyldu-
manninn, sem hefir lagt alt fram
til að bjargast undanfarin ár og
tekist það, og hefir fullan hug á
hinu sama enn?
Nei og aftnr nei.
Afkomumöguleikar hans voru
fólgnir i því að skitta á framleiðslu
sinni til hins ítrasta við aðrar ó-
dýrari fæðutegundir, aðallega mjöl-
mat. Og á hinu sama byggist af-
komuvonin enn.
Og þá er líka reikningsdæmið
orðið einfalt. Þannig: Fær bóndinn
sem leggur inn smjörpund sitt nú,
sama magn og áður — fyrir stríðið
— fyrir það, af aðalnauðsynjavör-
um: kornvöru, sykri, byggingar-
efni o. fl.?