Tíminn - 05.12.1917, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. frá
uppliafi til áramóta.
---------------------—
AFGREIÐSLÁ
Bókbandió á Laugav. 18
(Björn Björnsson). F*ar
tekið móti áskrifendum.
I. ár.
Reykjavík, 5. desember 1917.
39. blað.
Jólapósturinn.
Jólapósturinn, síðasti póstur árs-
ins, er að leggja af stað frá höfuð-
staðnum út um landið. Vafalítið
mun það vera svo, að menn bíða
alment eftir blöðunum og bréfun-
mn, sem hann flytur, með meiri
óþreyju en vant er.
Það er ofureðlilegt að svo sé.
Fréttirnar hafa borist út um land-
ið um öldurnar sem risið hafa í
höfuðstaðnum, um ófrið og æsing-
ar meiri en verið hafa siðastliðið
ár, jafnvel meiri en verið hafa um
nokkur undanfarin ár.
Það virðist ekki úr vegi að varpa
birtu yfir það hvernig sakirnar
standa, hvernig málin eru flutt, til
þess að fá yfirlit yfir það.
Ófriðurinn er hafinn af andstæð-
ingablöðum stjórnarinnar. Síðan i
sumar hafa þau alið á því að
stjórnin ætti að fara frá. Síðasta
mánuðinn hafa þau sótt í sig veðr-
ið og heimtað stjórnarskifti æ há-
værara. Þau hafa ekki einu orði á
það bent, með hverjum hætti það
ætti að komast í kring, né hitt,
hverjir ættu að taka við. Það ær
eins og þau hafi alveg gleymt þvi,
að það eru eklci nema rúmir tveir
mánuðir síðan þingið var saman
komið.
Aðalárásin hefst með sykurmál-
inu, en fellur niður aftur þegar
stjórnin lækkaði sykurverðið. Síð-
an hefir eldinum verið haldið við
með ádeilum út af landsverzlun-
inni.
Bardagaaðferðin hefir ekki ávalt
verið fögur. Var það ljóslega sýnt
í síðasta blaði Tímans, svo ekki
þurfti orðum að að eyða, hvert
hlutfallið er milli sannleikans og
ummæla þess blaðsins sem mest
hefir að kveðið í sókninni.
f*að eru langsum-blöðin, sem
þessa afstöðu hafa haft. Landið virð-
ist bíða átekta og vilja sjá hver of-
an á verður, en blæs að kolunum
það sem það er. Afstaða Lögréttu
er enn óráðin gáta, en skygnir
menn þykjast sjá þess merki, að
von sé allra veðra úr þeirri átt.
Enda eru þar í rauninni orðin rit-
stjóraskifti, þólt ekki heiti á papp-
irnum.
Tíminn hefir tekið sérstöðu í
málinu. Hann hefir ekki tekið und-
ir æsingarnar gegn stjórninni. Hann
hefir bent á annað, sem væri miklu
nauðsynlegra að gera, sem hann
vill styðja stjórnina til að gera.
Langsamlega stærsta málið sem
nú liggur fyrir, er að koma nýju
og góðu skipulagi á landsverzlun-
ina. Tíminn lítur svo á, sem það
mál verði ekki leyst með stjórnar-
skiftum. Stjórn landsverzlunarinnar
er vaxin .landsstjórninni yfir liöfuð,
hver sem hún er. Landsverzlun-
inni þurfa að stjórna menn með
sérþekkingu og þeir menn mega
ekkert annað bafa fyrir stafni. Það
er öllum ofvaxið að fara bæði með
landsstjórnina og stjórn landsverzl-
unarinnar.
í annan stað er þörfin fyrir full-
komna breyting á skipulagi lands-
verzlunarinnar og þörfin fyrir sér-
staka stjórn yfir henni svo brýn,
að ekkert vit er í því að láta það
dragast þangað til önnur lands-
stjórn væri sest að völdum. Til
þess að það yrði, væri ekki hægt
að komast hjá því að kalla saman
aukaþing — sömu mennina sem
voru saman komnir fyrir rúmum
tveim mánuðum og voru þá ekki
hikandi um að styðja þá stjórn
sem nú situr.
Loks hefir stjórnin ráðið það að
koma í framkvæmd þeirri breyt-
ing landsverzlunarinnar sem sagt
hefir verið frá hér í blaðinu og
hefir það vakið samúð og fylgi
allra góðra manna.
Svona er málunum komið. Og
það má bæta meiru viö.
Blöð höfuðstaðarins gefa alls
ekki rétta mynd af hug manna í
höfuðstaðnum alment. Þótt svona
mikill meiri hluti blaðanna hnigi
að meira og minna leyti að þeirri
kröfu að heimta stjórnina úr sessi,
hvað sem svo taki við, þá er ó-
hætt að fullyrða að meiri hluti
höfuðstaðarbúa hnígur að hinni
stefnunni sem fram hefir verið
haldið i Tímanum, að styðja stjórn-
ina í þessu áformi hennar að
breyta skipulagi landsverzlunarinn-
ar, hvað sem svo tæki við. Blað
verkamanna í Reykjavík hefir tek-
ið í sama strenginn og Tíminn.
Foringiar verkamanna og lang-
samlega mestur liluli manna í þeim
flokk mun vera sömu skoðunar.
Blöðin og æsingarnar eru ekki
sannur spegill liöfuðstaðarins.
Tíminn er ekki hræddur við að
leggja undir dóm þjóðarinnar, þá
afstöðu sem hann hefir tekið í
málinu. Hinir gætnari menn um
alt land munu á þá sveifina hall-
ast, að taka hlutina eins og þeir
liggja fyrir, og hyggja vel til þess
að reynt sé, með beztu manna
forsjá að koma þegar í slað lagi
á bjargráðaráðstöfun þjónarinnar,
landsverzlunina, og geymá á meðan
að hugsa til stjórnarskifta og þeirra
umsvifa er því fylgja.
Þegar annað gelur og verið á
döfinni, sem kasti olíu í eldinn
og gefur stjórninni nóg að hugsa,
er þörfin því brýnni að Ijetta af
henni þessum umsvifamiklu störf-
uin.
Höfuðstaöurinn oy landið.
ísland á hlutfallslega stóran og
voldugan liöfuðstað. Þann kost
eiga höfuðstaðir jafnan við að búa,
að þeir eru hafnir upp yfir allan
meting um hverskonar velfarnan,
þeirra velgengni og framfarir eru
hróður þjóðanna í heild sinni.
Svona hefir þessu verið farið um
Reykjavík. íslendingar hafa allir
talið framfarir Reykjavíkur þjóðar-
framfarir. Hún hefir verið ofan við
allan smámunametning.
Enda á þetta svona að vera.
Þjóðirnar komast ekki af án þess
að eiga höfuðstað. íslendingar ekki
heldur. Reykjavík hefir á sér öll
einkenni þess að vera fyrst og
fremst höfuðstaður íslands. Hún er
höfuðból valdstjórnar og menn-
ingarmála og miðstöð um sam-
göngur og verzlun. Og að hún er
orðin alt þetta, er af því einu, að
íslenzka þjóðin í heild sinni vill
láta hana vera þetta, vill að hún
sé höfuðstaður landsins.
Allir sannir höfuðstaðir eiga
skyldum að gegna gagnvart þjóð-
inni í heild sinni og meiri skyldum
en önnur borgar-(eða bæjarfélög.
Höfuðstaðirnir mega sízt af öllu
gleyma því, að þeir eru ekki orðn-
ir til af sjálfu sér, heldur er það
þjóðin öll sem hefir grundvallað
þá og lagt þeim mikinn styrk.
Og þessu má Reykjavik heldur
ekki gleyma.
Lengst af hefir farið vel á með
höfuðstað íslands og þjóðinni. Þarf
þar að vera óslitið áframhald.
Þess vegna er það ills viti sem
á hefir bólað í seinni tið og fylsla
ástæða til að varað sé við.
Það er eins og vart sé að verða
við krit milli Reykjavíkur og þjóð-
arinnar. Blöðin sum sem mest hafa
alið á úlfúð í garð sveitafólks og
þá eigi alt af farið sem gætilegast
með sannleikann eiga her óefað
sinn þátt í. Óáran af völdum ó-
friðar nokkuð, en einkum munu það
þó vera áhrif þeirra manna sem
með völd fara og um of eru nær-
sýnir um það sem varðar almenn-
ingsheill.
Kritur þessi hefir einna eftir-
minnilegast stungið upp höfðinu
nú i þrjú skifti alveg nýlega, og er
það alt út af fjárviðskiftum eins
og von var til.
Er það þá fyrst fullyrl að
stjórnarvöld bæjarins hafa i huga
að láta landssjóð borga allmikinn
tilkostnað við dýrtíðarráðstafanir
hér í bænum, svo sem malvæla-
néfnd og seðlaskrifstofu, og til-
kostnaður þessi nemi alt að 30
þúsundum króna. Landssjóður mun
hinsvegar líta svo á að hér eigi
ranglega að hafa af sér fé.
Til tals hefir komið að ein dýr-
tiðarráðstöfunin sem til yrði gripið
yrði sú, að leggja nýjan veg milli
Hafnaríjarðar og Reykjavíkur og
vanda til hans hið bezta. Sú til-
laga hefir komið fram opinberlega
að vegur þessi yrði látin taka sig
upp af þjóðveginum við Elliðaárn-
ar og lægi þaðan suður í Hafnar-
fjörð.
Ýmsum þyrkir tillagan kynleg.
Þykir mörgum óþörf lykkja lögð
á leiðina með þessum hætti. Að
vísu vita menn til þess að Hafn-
firðingar hafa hug á að fá sem
beinast samband við austurvegina
á sínum tíma, en að þeir vilji fórna
»sem beinustu sambandi« við
Reykjavík fyrir þetta þj'kir næsta
ótrúlegt, enda þykir Reykvíkingum
sumum einkennileg samgöngubót
að því að eiga fyrst að labba alla
leið inn að Elliðaám til þess að
komast suður í Fjörð.
Nú er su skýring komin um
þetta — og alla Ieið innan úr
bæjarstjórn, að með þessum hætti
muni Reykjavík að mestu eða öllu
leyti losna við fjárframlög til þess-
arar ráðgerðu vegagerðar. Að öðr-
urn kosti yrði bærinn að standa
straum af kostnaði við veginn að
miklu eða öllu leyti út úr lög-
sagnarumdæminu, en vegurinn inn
að Elliðaám, sem vitanlega þyrfti
endurbótar við, sé þjóðvegur.
Sé þessu nú svona farið, að
Reykjavík ætli sér með þessu lagi
að seilast eftir fé i vasa landssjóðs,
mun mörgum þykja hún vera far-
in að »hugsa mest um sjálfa sig«,
eins og sagt er um suma menn,
og sé þá að verða helst til gleym-
in á böíuðstaðarskyldurnar.
Hitt er auðskilið mál, að Reykja-
vik hafi orðið fyrir hattbarðinu á
dýrtíðinni og sé þess vegna fjár-
hagslega illa stæð. En það hefir
öll þjóðin orðið líka, og munu
þess glögg merkin á landssjóði.
Hugsast gæti nú að i þessu ætti
að vera fólgin traustsyfirlýsing til
þings og stjórnar um að Jandssjóð-
ur bæri sig þetta betur í höndun-
um á þeim en bæjarsjóður í hönd-
unura á bæjarstjórn. Væri þetta
svona, virtist landssjóður strax
eiga að hlaupa undir baggann um
Qárframlög með einhverjum þeim
kjörum, sem bæjarsjóði væru bæri-
leg.
Maður hefði átt hægara með að
sætta sig við þessa skýringu ef
ekki hefði verið þriðja fyrirbrigðið
um þennan krit. En það kom
greinilega fram í umræðunum á
síðasta bæjarstjórnarfundi þegar
rætt var um hverjir ættu að geta
fengið dýrtíðarvinnu hjá bænum.
Sjálfur borgarstjórinn beittist fyrir