Tíminn - 28.09.1918, Blaðsíða 1

TÍMINN
ktmar út einu sinni i
mka og kostar l kr,
árgangarinn.
AFGREIÐSLA
i Hegkjavík Laugaveg
ÍS, sbni 286, út um
land i Lanfád, simi 91.
II. ár.
Rcykjavík, 28. september 1918.
40. blað.
Bankasamsteypa á Englandi.
Alt af fjölgar »hring«-myndun-
um út um heiminn. Stórefnamenn
og stórgróðafélög sameina auðæfi
sín til að lála þau bera óeðlilega
mikinn arð. Síðustu heimsfrægu
samtökin á þessu sviði hafa banka-
jötnar Englands myndað á yfir-
standandi ári.
Fyrir nokkrum mánuðum byrj-
aði þessi hreyfing með þeim hætti,
að tveir forríkir bankar runnu
saman í eitt. Stjórnin setti nefnd
til að ransaka málið, og varð úr-
skurður hennar samsteypuuni i
vil. í kjölfarið silgdu síðan átta
stórir bankar, þannig að tveir og
tveir runnu saman. Höfuðstóll
þessara fimm nýju banka er til
samans um 25 miljarðar króna. Það
þykjast menn vita að náið sam-
band muni vera milli allra þessara
banka, og að tilætlunin sé að
koma þeim öllum undir eina stjórn.
Yrði það geysilega öflugur Qár-
málahringur, sem skjótt myndi
vaxa meir og verða mjög einráður
um tjáfmál Breta.
Mikil alda liefir risið á Englandi
gegn hringmyndun þessari. Telja
andstæðingarnir að samtökin iniði
eingöngu í kúgunaráttina og séu
stórhættuleg almennri hagsæld.
Blöð og timarit enskra samvinnu-
manna fordæma »hring«-myndun
þessa harðlega, og áfella Bonar
Law fjármálaráðherra fyrir það,
að hann og raunar stjórnin öll,
hafi ekki gætt hagsmuna þjóðar-
innar í skiftum við auðmenn þá,
er fyrir samtökunum standa. Fykj-
asl sumir af forkólfum enskra
samvinnumanna sjá þá tíma nálg-
ast, þegar þeiin verði nauðngur
einn koslur, að grípa til sömu úr-
ræða í bankamálum, eins og þeir
hafa _gert í verzlunarefnum, þ. e.
að skapa óháða banka á sain-
vinnugrundvelli.
Meðhaldsmenn bankasamsteyp-
unnar verja sig með því, að hring-
tnyndun þessi sé nauðsynleg tii að
vernda aðstöðu Englands í fjár-
málasamkepni við Bandarikin.
IÞungamiðja auðvaldsins hafi á
ívrstu styrjaldarárunum færst frá
London vestur um haf. Og því
verði ekki breytt í hið fyrra horf
nema ineð sterkum samtökum ein-
stakra auðmanna og auðfélaga.
Áður en langt um líður mun
reynslan sýna, hvort banka-»hring-
ur« Breta reynist þióðinni það happ
sem forgöngumennirnir gera ráð
fyrir.
Alagning.
Hlutlausu þjóðirnar verða striðs-
ins mest varar í viðskiftalífinu.
Samgönguteppa, gríðarlegar stiðs-
tryggingar og skipaleigur gera sitt
til að margfalda vörur í verði.
Eftir er einn liðurinn, sem ekki
veldur að minstu dýrleikanum,
það eru milliliðirnir heima. Eiga
þar ekki allir óskilið mál sem við
verzlun fást og fer fjarri því. En
glundroðinn i viðskiftalífinu gerir
möguleikana miklu meiri til að
hækka vörur í verði. Miklu fleiri
en áður fara að »spekúlera«. í öll-
um löndum Norðurálfunnar gengur
stórkostleg plága, verri en spánska
veikin og innflúensan. það er
»keðjusalan«, í mörgum myndum.
|Hún hefir pínt út úr mönnum
miklu meira fé en margir einokun-
arhringir á mörgum árum.
Alstaðar er barist við þessi
sníkjudýr á þjóðlíkamanum, keðju-
salana, og t. d. i Danmörku munu
þær skifta miljónum króna, sekt-
irnar sem þeir hafa orðið að borga.
Og í skjóli keðjusölunnar, og í
rauninni ein tegund hennar er hin
gífurlega álagning, sem einstakir
óvandaðir kaupsýslumenn, stór-
kaupmenn og smákaupmenn, leggja
á vörurnar. —
Með því skipulagi sem nú er
orðið á landsverzluninni, með
skipun innflutnings og útflutnings-
nefndar, hefir stjórn og þing kom-
ið í veg fyrir margar og illar af-
leiðingar, sem annars hefðu vafa-
laust komið niður á jsienzku þjóð-
inni. Muna allir hina harðvítugu
mótspyrnu sem nálega öll blöð
landsins — langumblöðin og Lög-
rétta fyrst og fremst — veittu
þeiin framkvæmdum. Eru þær
raddir nú þagnaðar að mestu,
enda munu nú engir vilja á þær
hl^'ða aðrir en þeir sem beint eða
óbeint hafa hag af verzlunarglundr-
oðanum. — En framkoma blað-
anna er þó geymd en ekki gleymd
og ber vott um hugsunarhátt þeirra
manna sem að standa, og hvernig
þeir vilja sjá fyrir almenningsheill.
En til þess að þetta verzlunar-
skipulag komi að fulluin notum,
vfirður að fara enn lengra én farið
er. Og er það sumpart gert og
sumpart er verið að gera það.
Landsverzlunarsljórnin hefir þeg-
ar gert það með þær vörur sem
hún fer með, sem eru kornvörur,
sykur og kol. Um leið og hún sel-
ur þær vörur — kaupfélagi, kaup-
manni eða sveitafélagi — tekur
hún skriflegt loforð af kaupanda,
að hann leggi ekki meira á vör-i
una en 12%, auk flutningsgjalds
til staðarins.
Með þessu eru setlar fastar
skorður fyrir vöruálagning, og neð-
an við þetta mark geta seljendur
kept um að selja sem ódýrast. Er
með þessu fengin trygging fyrir
því, að með þessar vörur verður
ekki »spekúlerað«.
Hið sama er innflutningsnefnd
að gera um þær vörur sem fara
um hendur hennar, en það eru
allar vörur aðrar en þær sem áður
eru nefndar. Verður þar að setja
mörkin tvö: ákveða hámark álagn-
ingar fyrst og fremst hjá stórkaup-
mönnum og þvi næst hjá smá-
kaupmönnum og í annan stað að
flokka vörurnar og ákveða mis-
munandi hámark á þær.
Endanlegar ákvarðanir eru ekki
um þetta teknar, en þeirra mun
ekki langt að bíða. Enda verður
þetta að komast í framkvæmd um
þær vörur sem nú er verið að skipa
í land úr nýkomnum skipum, bæði
frá Vesturheimi og Danmörku.
Þessar ráðstafanir eru sjálfsögð
afleiðing þeirrar stefnu sem haldin
er í verzlunarmálum. Fær miða að
•því að koma i veg fyrir að al-
menningur verði féflettur. Enda er
gengið út frá því að þeim verði
rækilega framfylgt, fult eftirlit haft
með að ekki verði út af brugðið
og þær refsingar við lagðar sem
við eiga.
Og þessar ráðstafanir hafa einn
kost, annan en þann sem auðvitað
er langmestur, að verða til almenn-
ingsheilla: Enginn kaupsýsiumaður
getur mælt á móti þeim, sem hefir
heilbrigða verzluqaraðferð, hefir
látið sér nægja hæfilega álagning
á vörur. Enda er það þegar orðið
fullkunnugt að allir heiðvirðir
kaupmenn og öll kaupfélög, taka
þessum ráðstöfunum vel.
En allir gera það ekki. Þeir
kaupmenn eru til sem hafa a. m.
k. hótað því að leggja árar i bát,
hætta verzlun, neyðist þeir til að
fylgja þessum fyrirmælum.
Með þessu játa þessir menn, að
þeir hafi ekki látið sér nægja þá
álagning, sem að dómi allra heið-
virðra kaupsýslumanna, og fyrst
og fremst stjórnar landsverzl. og
innfl.nefndar, er fullkomlega nægileg.
þarf ekki fleirum orðum að því
að eyða en að sjálfsögðu verða
slikir menn látnir sigla sinn sjó
og verði sum héruð á þennan
hátt kaupmannalaus, og sé ekkerl
kaupfélag á staðnum, sem geti
tekið við allri verzluninni, verður
að gera annað tveggja: að menn
stofni kaupfélag, eða að sveitar-
stjórnir annist verzlunina að öllu
leyti.
Vegna mótstöðu af hálfu slíkra
manna má ekki niður falla svo
iðrf umbót sem hér er um að
ræða. Og sé svo að þeir hafi öll
húsaráð á verzlunarstöðunum,
verður að taka húsin eignarnámi
handa þeim sem við tekur. —
Margar eru þær stofnanir og
framkvæmdir, sem mætt hafa
hinni mestu mótspyrnu í fyrstu,
hefir jafnvel þeim mönnum sem
við þær mistu spón úr askinum
oft tekist að æsa almenning gegn
jeim og tekist að villa honum sýn,
svo að hann sá ekki að fyrir hann
var unnið. Seinna opnast augu
manna, oft ekki fyr en löngu
seinna, og sjá þá hversu herfilega
þeir hafa látið blekkjast.
Þessi hefir orðið raunin á um
landsverzlunina hér á landi og
stefnu landsstjórnarinnar í verzl-
unarmálinu. Almenningur hefir
verið æstur gegn henni. Og enn er
það ekki viðurkent af öllum þeim,
sem verið er að bjarga, að þeim
hefir verið vilt sýn, af þeim fáu
sem missa spón úr askinum sín-
um. En þeir verða færri með degi
hverjum sem láta glepjast. Liðið
þynnist með degi hverjum utan
um andstæðingaforkólfana.
Og það leikur enginn vafi á því
hver dómur sögunnar verður um
það á sínum tíma, hverjir hafi
tekið rétta stefnu um að bjarga
íslenzku þjóðinni á styrjaldartím-
unum miklu, og hverjir hafi bar-
ist gegn þeirri þjóðheillastefnu, og
með hverjum meðulum.
Samvinimjélagasambanð
jtortnriania.
Samvinnumenn á Norðurlöndum
hafa haft mikinn hug á því und-
anfarið að stofna til samvinnu
innbyrðis og hafa erfiðleikarnir
sem af stríðinu stafa opnað augu
þeirra fyrir nauðsyn þess. Hafa
farið bréf um það þeirra í milli
og samningar. Hinn 28. júlí síð-
astliðinn komu svo saman fulltrú-
ar félaganna frá Danmörku, Finn-
landi, Noregi og Svíþjóð og var
fundurinn haldinn skamt frá Kristj-
aniu. Dönsku, norsku og sænsku
félögin stofnuðu til fastrar sam-
vinnu, samþyktu lög og kusu stjórn
og fulltrúa, en Finnar yerða utan
við, meðan svo er háttað heima
sem er.
Yfir hálf miljón félagsmanna er
í félögum þeim sem með þessu
hafa stofnað til samvinnu, og um-
setning félaganna skiftir hundruð-