Tíminn - 08.01.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
að minsta kosti 80
blöð á ári, kostar 5.
krónur árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavík Laugaveg
18, sími 286, iít um
land i Laufási sími 91.
in. íir.
Keyk,javíb, 8. janúar 1919.
2. blaö.
Sendiherrarnir í Miklagarði.
Ýmislegt er að koma fram smátt
og smátt, sem kastar Ijósi yfir hið
margrædda efni, hverjir eigi mesta
sök á því að styrjöldin mikla hófst.
Eru það að sjálfsögðu erindrekar
stórveldanna, sendiherrarnir og
starfsmenn utanríkisráðuneytanna,
sem áreiðanlegasta vitnisburði geta
gefið. Vakti það á sinni tið mikið
umtal er birt var álit Lichnowskys,
þýzka sendiherrans í Lundúnum,
og sneri mjög sökinni á hendur
Þjóðverjum.
Nýlega er komin út bók eftir
sendiherra Bandaríkjanna í Mikla-
garði, Mr. Morgenthau. Hefir það
löngum reynst, og eins i þessu
stríði, að margir næsta þýöingar-
miklir viðburðir bera við suður á
Balkanskaga.
Kemur margt fram í bók Mor-
genthaus sem almenningi var áður
ókunnugt um, en er næsta merki-
legt. Hann rekur t. d. ástæðurnar
fyrir því að Tyrkjum mistókst að
gera stríðið af sinni hálfu að
»heilögu stríði« á hendur kristn-
um mönnum, en það hefði haft í
för með sér hinar alvarlegustu af-
leiðingar fyrir Englendinga og
Frakka, sem eins og kunnugt er,
ráða yfir mörgum miljónum Mú-
hameðstrúarmanna í nýlendum
stnum. — Hann skýrir frá hinni
hryllilegu ofsókn Tyrkja á hendur
kristnum mönnurn í Litlu-Asíu á
meðan á stríðinu stóð. Þeir drápu
þar Grikki og Armeníumenn svo
skifti mörgum hundruðum þús-
unda, jafnt konur og börn sem
vigfæra karla, — og sannar að sú
sök hvílir að miklu leyli á Þjóð-
verjum, þar eð þeim var i lófa
lagið að koma í veg fyrir það
blóðbað, en gerðu ekkert til þess.
— Hann sýnir það ljóslega hversu
lokun Svartahafs flýtti stórkostlega
fyrir því að Rússaveldi hrundi. —
Hann segir ennfremur frá þvi
hversu komið var er Frakkar og
Englendingar hættu sókninni við
Dardanellasund, að þá voru Tyrkir
að komast í alger vandræði með
skotfæri og vantaði því ekki nema
herzlumuninn að Bandamenn hefðu
unnið hægan sigur, er þeir hættu.
En það sem Morgenthau segir
um uþphaf stríðsins er einna
merkilegast. Og það hefir hann
beint eftir samtali við þýzka sendi-
herrann, Wangenheim, sem þá var
f Miklagarði..
Fer hér á eflir orðréttur útdrált-
ur úr ummælum hans:
»Eg hefi áður getið þess að
þýzki sendiherrann fór til Berlínar
rétt eftir morð austurríska ríkis-
erfingjans, og nú sagði hann mér
ástæðuna til þeirrar snöggu ferðar.
Hann sagði mér að keisarinn hefði
stefnt sér til Berlínar á keisaralega
ráðstefnu. Fundurinn var haldinn
í Potsdam hinn 5. júlí. Keisarinn
sat í forsæti og nálega allir hinir
meiri háttar sendiherrar voru við-
staddir. Wangenheim sjálfum var
stefnt á fundinn til þess að láta í
té upplýsingar um Tyrkland og
fræða fundarmenn um ástandið i
Miklagarði, enda var þá svo litið
á, að í striðinu sem yfir vofði,
væri sá staður einna þýðingar-
mestur. Wangenheim nefndi engin
nöfn, þegar hann sagði mér frá
því hverjir voru á fundinum, en
hann tók það sérstaklega fram að
meðal þeirra voru — þetta skiftir
svo miklu máli að jeg tilfæri ná-
kvæmlega þau þýzku orð sem
hann notaði — die Háupter des
Generalstabs und der Marine (þ. e.
æðstu menn herráðsins og flotans),
og tel eg víst að hann hafi með
því átt við von Moltke og von
Tirpilz. Bankastjórar stærstu bank-
anna, járnbrautarstjórar og forystu-
menn þýzka iðnaðarins, voru þar
og, enda var hernaðarundirbún-
ingur á þeim sviðum Fýzkalandi
jafn nauðsynlegur og herinn.
Wangenheim sagði mér því
næst, að keisavinn hefði hátíðlega
beint þeirri spurningu til hvers
eins: »Eruð þér viðbúinn stríði?«
Allir svöruðu: »Já«, nema fjár-
málamennirnir. Þeir kváðust þurfa
á tveim vikum að halda til þess
að selja erlend verðbréf, sem þeir
höfðu, og taka lán. Um þetta leyti
voru þeir fáir sem gerðu ráð fyrir
að sorgarleikurinn í Serajevo
myndi óhjákvæmilega hafa stríð í
för með sér. Wangenheim sagði
mér, að á þessum fundi var gætt
allrar varúðar, að slíkur grunur
risi ekki. Það var ákveðið að
gefa fjármálamönnunum tíma til
að koma lagi á fjármálin og þvf
næst hurfu fundarmenn að störfum
sínum svo lítið bar á, eða tóku
sér hvíld frá starfinu í bili. Keis-
arinn fór til Noregs á skemtiskipi
sínu. Bethmann Hollweg (kanzlar-
inn) tók sér hvíld og Wangenheim
fór aftur til Miklagarðs._
Þegar Wangenheim var að segja
mér frá þessum fundi, játaði hann
það að sjálfsögðu, að Þýzkaland
hefði hrundið stríðinu af stað. Eg
held að hann liafi verið beint
hreykinn af öllu saman1), hreykinn
1) Pess má geta að þegar þelta
samtal fór fram litu Pjóðverjar svo á
að þeir væru vissir með að vinna
stríðið og leit þá einna bezt út með
það.
af því að Þýzkalandi fór þetta úr
hendi á svo samkvæmilega réttan
hátt og með svo mikilli forsjálni
og einkanlega hreykinn af því að
honum sjálfum hafði verið stefnt
til að taka þátt í svo örlaga-
þrungnum fundi. .. .
Allar þær bláu, rauðu og gulu
bækur, sém runnu yfir Norður-
álfuna mánuðina næstu eftir upp-
haf stríðsins, öll þau hundruð
skjala, sem gefin voru út af Þjóð-
verjum og áttu að sanna sakleysi
Þýzkalands — hafa aldrei haft
minstu áhrif á mig. Því að niður-
staða mín um það, hver beri á-
byrgðina, er ekki reist á grun, eða
trú, eða lestri um atburðina sem
gerðust um það leyti. Jeg þarf
ekki að leita að rökum með og
móti. Eg veit. Samsærið, sem haft
hefir í för með sér hinn mesta
harmleik sem leikinn hefir verið
í heiminum, var stofnað af keis-
aranum og hinu keisaralega ráði
hans, á ráðstefnunni í Potsdam
hinn 5. júlí 1914. Einn af aðal-
þátltakendum þess sagði mér
sjálfur nákvæmlega frá því og
hann roðnaði um leið af sigur-
hrósi yfir árangri samsærisins sem
þá virtist vera ótvíræður. í hvert
skifti sem eg heyri menn vera að
rökræða um það hver beri ábyrgð-
ina á stríðinu, eða les hinar
klunnalegu og ósönnu afsakanir,
sem fram eru bornar fyrir Þýzka-
land — þá rifja eg einungis upp
fyrir mér hina stórskornu mynd
af Wangenheim, eins og hann var
á þessu kvöldi í ágúst, reykjandi
stóran dökkan vindil og segjandi
mér skýrslu sína um þessa sögu-
legu ráðstefnu.«
„jd stríðiim loknn.“
Eftir
J. tíanía Pótursson.
Þessi orð, eða önnur sömu
merkingar, hafa á undanförnum
árum verið sú ályktun, sem flest
framkvæmdarmál hafa orðið að
lúta. Þó búasl megi við, að þau
hafi stundum verið notuð sem
svæfill ýmsra nauðsynjamála, er
engum vafa bundið að á þessum
styrjaldartíma hafa safnast hér
fyrir ým& verkefni, sem krefjast
skjótrar og góðrar úrlausnar, strax
og nokkuð rætist úr með sam-
göngur og viðskiftamálefni öll. En
ekki erum við þar einir um hitu,
íslendingar, því þó margt hafi orð-
ið til að brjóta atvinnuvegi vora
þessi ár, eru það þó smámunir
einir i samanburði við þær bylt-
ingar, sem orðið hafi í atvinnulífi
þeirra þjóða, sem verið hafa »í eld-
inum« eða þá þurft að verja hlut-
leysi sitt með oddi og egg. Þar
komu menn fljótt auga á nauðsyn
þess, að vera viðbúnir til fram-
kvæmda strax og þessari hríð létti.
Á Englandi var jafn vel á fyrsta
ári stríðsins farið að ræða um ráð-
stafanir til þess, að vinna upp
þann hnekki sem fyrirsjáanlegt var,
að öll umbótastarfsemi myndi bíða
við ófriðinn, og heyrst hefir, að
Þjóðverjar hafi, þrátt fyrir alt ann-
ríkið, verið að smíða verzlunar-
skip, til þess að eiga þau tilbúin,
þegar siglingar yrðu frjálsar á ný,
Nú hefir harðnað svo á öllum
hnútum, að búast má við að þeir
sem betur verða settir að leikslok-
um, beiti ýmsum ómildum aðferð-
um til að vinna upp þann halla
sem þeir hafa orðið fyrir, en jafn-
framt mun óefað alstaðar vera
meiri og minni fyrirhyggja um
það, að geta sem bezt unnið upp
heimafyrir þá andlegu og efnalega
tortímingu sem átt hefir sér stað.
Þar má vænta að margt eitt komi
til nota, sem neyð og örðugleikar
hafa kent þjóðunum þessi ár, bæði
um hagnýtingu ýmsra efna og
náttúrugæða, og jafnframt ýms
skipulagsatriði í atvinnu og við-
skiftamálum sem upp hafa verið
tekin.
En hvar er fyrirhyggjuna að
fipna hér hjá oss um viðbúnað til
úrlausna og framkvæmda að stríð-
inu loknu?
Og hvað hafa örðugleikar þess-
ara ára kent oss íslendingum?
Hér mun verða fátt um svör
þjóð vorri í vii. Eflaust hafa ýmsir
einstakir fyrirhyggjumenn bundið
bagga sína svo, að þeir geta tekið
til óspiltra mála, hvenær sem um
hægist, því fremur sem sönnur má
færa á að þetta styrjaldarástand
hefir lagt slöku möunum meira fé
og hagsmunaaðstöðu í hendur, en
dæmi voru til áður. En þau dæmi
um fyrirhyggju eru engan veginn
til nægrar réttlætingar þjóð vorri í
heild, stjórnarvöldum hennar né
öðrum leiðandi mönnuin, auk þes»
sem ætið getur leikið á tvímælum,
hversu uppbyggileg starfsemi slíkra
manna er þjóðfélaginu.
Nei, fyrirhyggja þjóðarbúsins hef-
ir óneitanlega gengið öll til þess
að afla daglegs brauðs fyrir yfir-
standandi tíma, og er sízt að van-
þakka það, þar sem að liði hefir
orðið. En þegar nú svo er komið,
að skuldir landssjóðs vella á
nokkrum miljónum og þeim til
tryggingar eru aðallega óvissar eða
þá arðlitlar eignir, þá er engu síð-
ur knýandi nauðsyn til að beita