Tíminn - 08.01.1919, Blaðsíða 3

TIM I N N
7
verkefni framkvæmda svo fljótt
sem verða má. Kröfur þjóðarinnar
nm bætt húsakynni voru að rísa
sem hæzt á hinum fyrstu stríðsár-
um; ýmsum öðrum mannvirkjuin
s. s. bryggjum, girðingum o. fl.
hefir orðið að fresta, vegna efnis-
skorts og svo mætti lengi telja.
Þá er það alkunna, að hagfeldari
samningar fást um kaup og sölu,
þegar um mikið vörumagn er að
ræða. Hví þá ekki að sameina
þarfir landsmanna í hverri aðal-
grein, og senda svo skipin beint
þangað, sem hver meginvara er
framleidd og eðlilega ódýrust? —
til Norðurlanda eftir byggingaefni
— lil Rússlands eftir rúgi o. fl.
kornvöruin — til Ameríku eftir
hveili og steinolíu — til Englands
eftir kolum o. s. frv. — Þá gætu
skipin tafarlaust lagt vörurnar upp
eftir pöntunum á nokkrar góðar
hafnir, og farið síðan, er þau hefði
hlaðið sig innlendum vörum.
Ekki verður gengið fram hjá
því, að forsjá og fyrirhöfn þarf til
að koma í veg fyrir ýmsa ann-
marka, sem hér vildu á verða.
T. d. eru íslenzku skipin helzt til
lítil til lengstu ferðanna, þó þau
hafi verið höfð í Ameríkuferðum.
Landið þyrfti því að fá ráð á 3—4
stærri flutningaskipum, til lang-
ferða, og undir mestu þungavör-
una. Þá þarf og að koma því svo
fyrir, eftir því sem hægt er, að fá
markað fyrir íslenzkar vörur, þar
sem vörur til landsins eru teknar,
svo skipin þj7rftu ekki að sigla
tóm, eða kosta oft til umhleðslu
á vörum. Þessu yrði auðveldara
að koma til leiðar, ef meginhluti
íslenzkra útflutningsafurða væri í
sameiginlegri sölu, í líkingu við
það sem nú er. Nú mælir svo
margt annað með þeirri tiihögun,
þó um frjálsan markað væri að
velja, að líklegt er að þjóðin sjái
sér jafnt hag og sæmd í því, að
og þjóðfélagsskipun Rússlands. —
Et til vill i þeirri von, að Þýzka-
land og England mundu fara sömu
leiðina á eftir.
Parvus dvaldi lengst af í Kaup-
mannahöfn og stýrði þaðan starf-
semi Maximalista. Hann reyndi
fyrst að koma á sarnvinnu milli
Bolschevikka og Maximalista og
tókst það vel. Bolschevikkar
höfðu töluvert fylgi í Petrograd,
en Maximalistar einkum i ýmsum
hersveitum. Margir Rússar, sem
teknir höl'ðu verið höndum af
Þjóðverjum i ófriðnum voru nú
látnir lausir eða sluppu heim yfir
Danmörk, með þýzkt fé og fögur
loforð í vasanum.
Sem dæmi upp á æfintýramenn
er Parvus hafði í þjónustu sinni,
má nefna Fixrstenberg og Rosen-
feld, sem teknir voru fastir í Kaup-
mannahöfn fyrir tollsvik og fjár-
pretti, en sfftppu þaðan til Rúss-
lands og urðu þar seinna ráð-
herrar í stjórn Lenins.
Meðan Maximalistar unnu að
því að uppræta hlýðni og reglu í
hernum og að því að glæða hatur
halda áfram eftir þeirri leið. Fyrst
og fremst er íslenzk framleiðsla
ekki svo mikil, að óltast þyrfti
verðfall á heimsmarkaðinum, þó
hún fylgdist öll að, væri þá lík-
legri til að vekja eftirtekt stærri
þjóða, en þeirra, er aðallega hefir
verið skift við að þessu og kom-
ist þá í hærra verð. í annan stað
yrði þiá auðveldara að hafa eftirlit
með gæðum og frágangi vörunnar,
og ennfremur greiddi það mjög
fyrir um alla flutninga frá landinu.
Það hefir altaf verið til mikijs
meins í íslenzkum viðskiftum og
flutningum, live lítil aðgreining
hefir átt sér stað eftir vörutegund-
unum. Um það má jafnt sannfær-
ast með því, að skygnast ofan í
lestarúrn skipanna, og í sölubúðir
í landinu. Á báðum stöðúm ægir
öllu saman, sem nöfnum tjáir að
nefna. Engin von er til að þessu
verði kipt alveg í það horf, sem er
með stærri þjóðum, eða þar sem
þéttbýli er meira. En hér hljótast
af meiri tafir og tjón en svo, að
óbreytt megi standa, einkum vegna
afgreiðslu skipa, og þá er fátt, sem
eins gæti stutt að betri hagnýtingu
skiprúms, en þau samlög um vör-
ur, að og frá landinu, sem hér
hefir verið bent á.
Að svo stöddu skal enginn dóm-
ur á það lagður, hvort halda skuli
áfram landsverzlun (þ. e. fyrir
reikning og ábyrgð landssjóðs). Það
fyrirtæki hefir fengið misjafna
dóma, en óhætt mun þó að segja,
að alla þá, sem kastað hafa stein-
um að því, hefir skort hreinskilni
eða skýrleik lil að athuga hvernig
ástandið liejði verið ef eklci hefði
verið tekið til þessa ráðs, né þeirra
úrræða, sem í sambandi við það
stóðu. En hvort nauðsyn ber til
að halda slíku fyrirtæki áfram eft-
irleiðis eða ekki, veltur annarsveg-
ar á því, hvort landsinenn hafa
nóg samtök og félagslund til að
tryggja sér það á annan hátt, að
fá aðkeyptar vörur með sanngjarnri
álagningu, en hinsvegar kemur til
greina, hvort viðskiftaskilmálum
annara ríkja kann að verða þann-
ig háltað, að stjórnarvaldaleiðin
væri heppilegri eða jafnvel nauð-
synleg til að komast að samning-
um, eða sporna við einokun. Þá
gæti jafnvel einkasala vissra vöru-
tegunda komið til greina, einkum
ef hætta stæði af útlendri eða inn-
lendri einokun einstakra manna
á þeim, eins og legið helir við
borð um steinolíu og fleira.
En hver sem niðurstaðan verð-
ur um það atriði, þá fær það að
koma í ljós, hve mikið hæft er í
því, að þjóðin hafi lært að standa
betur saman.
Orðabókitt islenzka.
Dr. Björn Bjarnason, sem lést i
vetur af völdum drepsóttarinnar,
hafði skömmu áður tekið að sér
að vinna að hinni stóru ísfenzku
orðabók sem Jón heitinn Ólafsson
byrjaði á.
Verkið sjálft er mjög nauðsyn-
legt. Málið er líftaug þjóðernisins.
Og það er ekki með öllu vansa-
laust fyrir íslendinga að ekki
skuli vera til sæmileg orðabók yfir
móðurmálið.
Því meinlegra er það, ef orða-
bókargerðin yrði höfð að stöðugum
bitlingi. Allir vita að sá maður
sem fyrst vann að verkinu, var
ekki fær til þess. Hann vildi fá
eitthvað til að lifa á, og orðabókin
var þegar í byrju tengd við fram-
færslustyrk, sem mjög orkaði tví-
mælis um. Ekki bætti um að það
eina hefti sem út kom af bókinni
var stórgallað og hérumbil einkis-
virði. Þingið hafði líka gert sig
sekt í þeirri fáránlegu villu, að
heimta nokkrar arkir tilbúnar á
ári hverju, í stað þess, að jafnvel
hinn hæfasti maður, hefði orðið að
eyða mörgum árum til undirbún-
ings, áður en bugsanlegt var að
gefa nokkuð út.
Ef dr. Birni hefði enst líf og
heilsa, myndi orðabókarstarfið hafa
verið í góðs manns höndum. Nú
er hann fallinn frá. Þá er vandinn
sá, að íinna vel hæfan mann, sem
í raun og veru vinnur að verkinu
með dugnaði og samviskusemi.
Það er með öllu ófært að orða-
bókin sé bitlingur eða gustnkaverk.
Meðal þeirra manna, sem æski-
legt væri að fá að orðabókinni, er
Jón O/aigsson kennari við Menta-
skólann vafalaust í fremstu röð.
Hann er málfræðingur, samvisku-
samur og afkastamikill starfsmað-
ur. Hefir þar að auki fengið mjög
mikla æfingu við orðabókarsamn-
ingu. Má þar fyrst telja þýzku
orðabókina, sem hann hetir unnið
að í nokkur ár. Hann stendur nú
fyrir útgáfu íslenzk-dönsk orða-
bókar Sigf. Blöndals. Hann mun
þess vegna hafa í höndum mjög
mikið af gögnum og heimildum
um nýja málið, sem mikill stuðn-
ingur er að við íslenzku orða-
bókina.
En höfuðatriðið er þetta. Ef
orðabókin á að verða þjóðinni til
gagns og sóma, þá verður að fá
verkið í hendur vel hæfum og
samviskusömum manni. Undirbún-
ingur útgáfunnar varir sennilega
20—25 ár, hve vel sem unnið er.
Alt eftirlit með verkinu er óraögu-
legt. Vandinn sá einn, að fá for-
ystuna í orðabókargerðinni þeim
manni einum sem bœði hefir vit og
vilja til að leysa starfið vel af
hendi.
Finnur Finnsson.
verkamanna til stjórnarinnar, þá
misti keisarinn og ráðherrar hans
alt traust meðal mentaða fólksins.
Stjórninni var kent um alt, sem
miður fór, hvort sem henni var
uin að kenna eða ekki. Loksins
barst sá kvittur út — sannur eða
loginn, er ekki fullvist enn þá —
að hún ætlaði að semja sérfrið við
Þjóðverja. Kadettaflokkurinn hófst
nú handa, flestir herforingjar gengu
í lið með honum og keisarinn varð
einmana og yfirgeíinn af öllum að
leggja niður völd í marz 1917.
Nú skyldi setja nýja stjórn á
laggirnar, og það var þrautin
þyngri. Samkvæmt þjóðfélagsskip-
uninni rússnesku, var ákveðið að
Semstvonefndirnar skyldu vera
þungamiðja stjórnarfyrirkomulags-
ins og formaður Semstvosambands-
ins, Lvof, varð hinn fyrsti forsæt-
isráðherra hins nýja Rússlands.
En nú streymdu vandræðin að
úr öllum áttum. Stjórnin var sund-
urlynd, sérstaklega var verkmanna-
foringinn Kerensky andstæður ka-
dettunuin, og honum fylgdu Maxim-
alistar og Menshevickar að málum.
Mest var þó komið undir afstöðu
hersins. Hann yfirgaf keisarann, en
var hins vegar óákveðinn í því
hvað gera skyldi. Þá fundu nokkr-
ar herdeildir (Regiment) upp á því,
að senda til Petrograd tvo lulltrúa
fyrir hverja herdeild, til þess að
»styðja stjórnarbyltinguna«. Þess-
um hermannafulltrúum var vel
tekið af Bolschevickum í höfuð-
staðnum og voru þegar selt á stofn
hermannaráð til þess að gæta hags-
muna hersins. Nokkru siðar gengu
verkmannafulltrúar i þau ogþann-
ig mynduðust hin alræmdu her-
manna-og verkamannaráð (Sovjet).
Þessi hreyfing barst út um alt
Rússland. Allsstaðar voru þess
konar ráð stofnsett, en ráðið í
Petrograd fékk auðvitað mest að
segja.
Það varð brátt svo voldugt að
það varð stjórninni ofjarl. Hún
varð að haga gerðum sínum eftir
vilja þess, og í rauninni voru ráðu-
neytið og og hermanna- og verka-
mannaráðið tvær hliðstæðar stjórn-
ir, sem báðar vildu fara með æðstu
völdin. Var því ekki von að vel færi.
Eitt af því fyrsta, sem nýja
stjórnin gerði, var að leyfa póli-
tiskum flóttamönnum heimkomu.
Streyindu nú Maximalistar vest-
an úr löndum heim til Rússlands.
Lenin var fluttur í lokuðum járn-
brautarvagni gegnum Þýzkaland.
Yfirleitt greiddu Þjóðverjar á allan
hátt fyrir þessum mönnum í þeirri
von að þeir myndu launa það vei
seinna.
Braunstein var um þessar mund-
ir í Ameríku og hafði tekið sér
dularnafnið Trotzky. Hann reyndi
nú til að komast heim, en var
stöðvaður af Englendingum í Hali-
fax. Var hann settur þar í fanga-.
herbúðir innan um eintóma Þjóð-
verja. Eftir nokkra daga hafði hann
gert þá alla að stjórnleysingjum.
Sýnir þetta mælsku hans og rök-
fimi.
Skömmu síðar slapp Braunstein
til Noregs, og þaðan heim. Kast-
aði hann nú að fullu og öilu hinu
þýzka nafni sínu, og er nú al-
þektur undir nafninu Trotzky.
Lenin og Trotzky urðu nú að-
alforingjar Bolschevicka og Maxim-
\