Morgunblaðið - 20.01.1977, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. JANUAR 1977
10
James
Earl
Carter
39. forseti Bandaríkjanna
FYRIR rúmu ári gekk Jimmv Carter milli kjósenda I Bandarfkjun-
um og kynnti sig: „Ég heati Jimmy Carter, og ég verð næsti forseti
ykkar,“ sagði hann. Sumum áheyrenda hans lá við að brosa, aðrir
hváðu eftir nafninu, þv( það hljómaði ókunnuglega í eyrum. En
viðbrögðin breyttust, og í dag sver Carter embættiseið sem 39.
forseti Bandaríkjanna. Fáir trúðu þvf I upphafi að Carter tækist að
ná þessu markmiði sínu, en þegar tók að líða á sumarið 1976 var svo
komið f skoðanakönnunum f Bandarfkjunum að yfirburðasigur
hans virtist öruggur. Mótherji hans, Gerald Ford forseti, smá sótti á
undir lokin allt fram að kosningunum f nóvember, og þegar til kom
hlaut Carter 51% atkvæða, en Ford 48%. Carter tókst að ná
takmarkinu, sem hann setti sér fyrir löngu, og f dag er þessi
jarðhnetubóndi frá Georgíu-ríki á allra vörum.
Jimmy Carter, eða James
Earl Carter Jr., eins og hann
heitir fullu nafni, hefur lengi
verið talinn metnaðargjarn.
Sjálfur segist hann ekki alltaf
hafa ætlað sér að verða forseti
Bandaríkjanna. Þannig hafi
hann til dæmis á skólaárum
sínum í háskóla bandaríska
flotans aðeins ætlað sér að
verða æðsti maður flotans.
Lillian Carter, móðir forsetans,
minnist þess hins vegar að árið
1973, nokkru áður en Carter lét
af embætti ríkisstjóra Georgiu,
hafi hún spurt hann hvað hann
ætlaði að gera þegar hann væri
ekki lengur ríkisstjóri. Carter
svaraði þvi til að hann ætlaði að
gefa kost á sér sem forseta.
„Forseta fyrir hverju," spurði
þá móðirin, en Carter svaraði:
„Mamma, ég ætla að gefa kost á
mér sem forseta Bandaríkj-
anna, og ég mun sigra." Jimmy
Carter fæddist í smábænum
Plains í Georgiu 1. október
1924, og er þvf 52 ára þegar
hann i dag tekur við forseta-
embættinu. Á bernskuárunum
vann hann ábúgarði föður síns,
Ejrl Carters, sem krafðist
mikils af syninum. Varð Jimmy
að mæta til starfa klukkan 4 að
morgni og stundum, þegar föð-
urnum þótti sonurinn ekki
Carter með Rosalynn eiginkonu sinni og dótturinni Amy.
leggja nógu hart að sér, var
hann hýddur.
Á unglingsárum sínum tók
Carter að leggja drög að því að
komast að heiman, og komst að
því að bezta leiðin væri að kom-
ast í háskóla flotans, Annapolis,
og í ellefu ár gengdi hann þjón-
ustu í flotanum. Hann hafði
lagt stund á kjarnorku-
verkfræði, og um skeið starfaði
hann á kjarnorkuknúnum kaf-
bátum. Árið 1953 hætti Carter
herþjónustu, og sneri sér þá að
nýju að jarðhnetubúskapnum
heima í Georgiu.
Fyrstu afskipti Carters af
stjórnmálum hófust um þetta
leyti þegar hann var kosinn
fulltrúi í skólanefnd sveitarinn-
ar. Eftir setu í skólanefndinni
bauð Carter sig fram við kosn-
ingar til ríkisþings Georgíu, og
var kjörinn á ríkisþingið árið
1962 til fjögurra ára. Aður en
kjörtíma hans lauk hóf hann
baráttu fyrir kjöri sem ríkis-
stjórí Georgíu, en tapaði þá fyr-
ir Lester Maddox. Að eigin sögn
ætlaði hann ekki að láta það
koma fyrir aftur, og þótt þá
væru fjögur ár til næsta ríkis-
stjórakjörs, hóf hann þegar bar-
áttuna. Sú barátta bar árangur,
og haustið 1970 var Carter kos-
inn ríkisstjóri Georgíu til fjög-
urra ára, en frá því embætti
hvarf hann svo til að helga sig
undirbúningi að forsetakjör-
inu.
Þótt Carter hafi setið á þingi
Georgíu og verið ríkisstjóri í
fjögur ár, hefur hann enga
reynslu í alríkismálum Banda-
ríkjanna, né utanríkismálum.
Hann hefur aldrei starfað með
bandariska þinginu, og engin
afskipti haft af ríkisstjórninni.
I kosningabaráttu sinni sagði
hann oft að þegar hann hefði
náð kosningu og tæki að út-
nefna ráðherra sína, yrðu
margir undrandi, því að þar
yrði mikið um ný andlit. Sú
Framhald á bls. 19
Carter mun fara
varlega af stad
JIMMY Carter, sem verður settur I embætti forseta Bandaríkjanna í dag, sagði fyrir nokkrum dögum
að sér væri tilhlökkunarefni að taka við starfi voldugasta manns heims. Hann vísar á bug öllum
efasemdum um að hann sé starfinu vaxinn, enda er sjálfstraust hans svo mikið að andstæðingum hans
finnst það jaðra við hroka.
Carter notar flestar tómstundir sínar til þess að lesa bækur um sögu og bandarfsk stjórnmál.
Árangur heimavinnu hans kemur fljótlega I Ijós. Áður en langt um líður fær hann hrós eða gagnrýni
fyrir ákvarðanir sfnar og þær verða fréttaefni blaða um allan heim.
Daginn eftir kosningasigur-
inn í nóvember lýsti Carter yfir
því að fyrstu 100 dögum hans í
embætti yrði líkt við hina
frægu 100 fyrstu daga hetju
hans, Franklin D. Roosevelt,
sem hófst handa um stórfelldar
framkvæmdir, skattabreyting-
ar og þjóðfélagsumbætur fyrst
eftir að hann var kjörinn for-
seti 1932 til að binda enda á
kreppuna. Hins vegar bendir
flest til þess að Carter muni
koma miklu minni breytingum
til leiðar en hann gaf í skyn í
nóvember og að bandaríska
þjóðin óski ekki eftir miklum
breytingum.
Á fundi sem Carter hélt með
hinni nýju stjórn sinni á eynni
St. Simons undan strönd
Georgiu í desember var honum
skýrt frá niðurstöðum skoðana-
könnunar sem sýndi að banda-
ríska þjóðin teldi að ekki ætti
að setja markið eins hátt og
gert hefði verið á liðnum árum
og efaðist stórum um að ríkis-
stjórnir gætu fundið lausn á
vandamálum.
Sjálfur hefur Carter gefið til
kynna að hann muni fara var-
lega af stað og forðast stórfelld-
ar breytingar. Margt bendir til
þess að þær breytingar sem
verði eftir stjórnartíð Gerald
Fords og Richard Nixons verði
að miklu leyti táknrænar og
aðallega á ytra borðinu.
Val ráðherra hinnar nýju
stjórnar virðist sýna þetta. Car-
ter lofaði að skipa í stjórn sína
„ný andlit ', menn sem þið haf-
ið aldrei heyrt minnzt á. En
Cyrus Vance utanríkisráð-
herra, Harold Brown land-
varnaráðherra og Joseph Cali-
Cecil Andrus innan- Cyrus Vance ulan
rfkisrádherra. rfkisrádherra.
fano, ráðherra heilbrigðismála,
menntamála og velferðarmála,
eru allir fulltrúar valdakerfis-
ins sem stóð fyrir þátttöku
Bandaríkjamanna í Víetnam-
stríðinu og hleypti af stokkun-
um, umfangsmikilli áætlun um
þjóðfélagsumbætur (C.reat
Society) sem uppfyllti ekki all-
ar vonir.
Meðalaldur ráðherranna og
annarra nánustu samstarfs-
manna hins nýja forseta er 51
ár. 1 stjórninni eiga tveir
blökkumenn sæti, Andrew
Young, sendiherra hjá Sam ‘in-
uðu þjóðunum, og Patricia
Roberts Harris, ráðherra stór-
borgamálefna, önnur tveggja
kvenna sem fékk ráöherraemb-
ætti. Hin konan sem var skipuð
í stjórnina var Juanita Kreps
verzlunarmálaráðherra. Flestir
ráðherranna hafa starfað í við-
skiptalífinu eða i háskólum.
Starfsmenn Hvíta hússins
eru nýir, en enginn þeirra hef-
Zbigniew Harold Brown land
Brezezinski, ráðu- \arnaráðherra
nautur í þjóðar-
öryKKÍsmálum.
ur haft umtalsverða reynslu af
stjórnmálum utan Georgíuríkis
og enginn þeirra hefur haft
nokkra reynslu á sviði utanrík-
ismála nema Zbigniew
Brzezinski, ráðunautur Carters
í þjóðaröryggismálum. Brze-
zinski fetar í fótspor Henry Kis-
singers fráfarandi utanríkis-
ráðherra því báðir hafa starfað
í þágu Rockefeller-
fjölskyldunnar og i háskólum
og gegnt ráöunautastörfum.
Carter verður umkringdur fé-
lögum sínum frá Georgíu í
Hvíta húsinu: Jody Powell (33
ára) verður blaðafulltrúi hans
og ráðunautur, Hamilton
Jordan (32 ára.) verður stjórn-
málaráðgjafi og yfirmaður
Andrcw Youns. Jody Powell hlaða
sendiherra hjá SÞ. fulllrúi
starfsliðsins og Robert Lipshutz
(54 ára) sérstakur ráðgjafi.
Þetta eru að miklu leyti sömu
menn og aðstoðuðu Carter þeg-
ar hann var ríkisstjóri í
Georgíu.
Carter á enn eftir að ákveða
hvernig hann ætlar að efna
kosningaloforðin. Hann vonast
til að geta komizt hjá því að
ferðast til að ra'ða við heims-
leiðtoga þangað til í sumar. Þá
hefur hann lofað að sitja ráö-
stefnu æðstu manna helztu iön-
ríkja heims annað hvort í Bret-
landi eða Japan. Carter vill
einnig hitta að máli sovézka
kommúnistaleiðtogann Leonid
Brezhnev áður en samningur-
inn um takmörkun kjarnorku-
vígbúnaðar rennur út í október.
Þannig er ljóst að Carter vill
einbeita sér að innanlandsmál-
um að minnsta kosti fyrst í stað.
Hann hefur valdið verkalýðs-
hreyfingunni vonbrigðum með
hófsamri áætlun sem á að örva
efnahagslífið og gerir ráð fyrir
30 milljarða dollara útgjöldum.
Verkalýðssamtökin AFL—CIO,
sem hafa 13 milljón félagsmenn
og studdu Carter af alefli i
kosningabaráttunni hafa gagn-
rýnt áætlunina og telja að hún
sé of lítil og of síðbúin til þess
hægt verði að draga verulega
úr atvinnuleysi sem nú er 8%.
Jafnframt hefur Carter frest-
að til hausts áætlun um róttæk-
ar breytingar á skattakerfinu
sem hann hefur lofað, áætlun
um almannatryggingar verður
greinilega ekki hraðað og
meiriháttar breytingar á vel-
ferðarkerfinu eru í athugun en
ekki á tillögustigi.
Fyrstu tillögur Carters munu
meðal annars fjalla um stofnun
orkumálaráðuneytis,
kostnaðaráætlun um ríkisfram-
lög til sjúkrahúsa, opinberar
greiðslur til að standa straum
af kostnaði við framboö þing-
manna og lagabreytingu til að
gera almenningi betur kleift að
fylgjast með ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar. Endurskipulagn-
ing á stjórninni undir forystu
Bert Lance fjárlagaráðherra og
niðurskurður á aukningu her-
útgjalda eru einnig ofarlega á
dagskrá.
Carter hefur einnig fyrirskip-
að allt að 30% fækkun í starfs-
liði Hvíta hússins. Hann vill að
almenningur fái greiðan að-
gang að Hvíta húsinu og draga
úr tildri og tilgerð sem fylgir
embættinu.
Málin sem biða úrlausnar
kalla á erfiöar ákvarðanir.
Venjulega er þingið vinveitt
nýkjörnum forseta. Þaö er
óvenjuvinveitt Carter þar sem
demókratar hafa öruggan
meirihluta i báðum deildum.
En hveitibrauðsdagarnir geta
tekið skjótan enda.