Morgunblaðið - 28.09.1978, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1978

Frá átökunum í bortíinni Masaya. Sandinistar flýja brennandi benzínKeymi.
t>ad sem í húfi
er í N icar agua
Átökin í Nicara«ua hafa
smátt ot; smátt snúizt upp t
milliríkjadeilu, sem gæti hleypt
öllu í bál ok brand í heimshluta
þar sem Bandaríkjamenn og
Kúbumenn ok bandamenn
þeirra, Rússar, telja sig hafa
mikilvæjíra haj;smuna að K*ta.
011 löndin í þessum heims-
hluta hafa nánar gætur á
ástandinu oj; reyna að gera sér
Krein fyrir því hvaða áhrif sigur
annars hvors aðilans getur haft
á valdajafnvægið við Karíbahaf.
Sú ráðstöfun ríkisstjórnar
Venezúela að senda nokkrar
Canberra-sprengjuflugvélar að
landamærum Nicaragua sýnir
bezt þær alvarlegu afleiðingar,
sem hafa hlotizt af aðgerðum
vinstrisinnaðra skæruliða sand-
inista gegn ríkisstjórn
Anastasio Somoza hershöfð-
ingja.
Fjölskyldu-
hagsmunir
Það sem er í húfi í Nicaragua
eru hagsmunir Somoza-fjöl-
skyidunnar, sem hefur ráðið
landinu síðan á árunum eftir
1930. Þá var faðir núverandi
forseta Nicaragua, Anastasio
Somoza eldri, skipaður yfirmað-
ur Þjóðvarðliðsins og varð þar
með valdamesti maður landsins
fyrir atbeina landgönguliðs
Bandaríkjanna, í þann mund
sem bandarískri hernaðaríhlut-
un var að ljúka í landinu. Þetta
var upphaf valdaskeiðs Som-
oza-ættarinnar. Gamli Somoza
fól völdin elzta syni sínum og
þegar hann lézt erfði núverandi
for.seti völdin og nú er hann að
undirbúa valdatöku sonar síns
sem líka heitir Anastasio Som-
oza. Fjölskyídan hefur náð
undir sig miklum auðæfum og
yfirburðaaðstöðu í efnahagslíf-
inu, sem hefur vakiö .stóðugt
meiri gremju róttækra vinstri
manna og óháðra kaupsýslu-
manna til hægri. Það varð ekki
til að auka vinsældir Som-
oza-ættarinnar að eftir jarð-
skjálftann, sem lagði höfuðborg-
ina Mangua í rúst 1972 stakk
hún undan peningagjöfum
erlendis frá og stóð í lóðabraski.
Vinstrisinnaðir sandinistar
hafa hert á baráttu sinni fyrir
því að kollvarpa Somoza frá því
jarðskjálftinn varð, með mann-
ránum, bankaránum og flugrán-
um. Hægrimenn urðu seinni til,
en hafa látið til skarar skríða á
þessu ári. I fyrsta lagi urðu þeir
æfir þegar helzti andstæðingur
Somoza í flokki íhaldsmanna,
Pedro Joaquin Chamorro, rit-
stjóri Managua-blaðsins La
Prensa, var myrtur og í öðru
lagi óttuðust þeir að harðnandi
barátta sandinista yrði til þess
að kaupsýsluheimurinn glataði
óllum áhrifum sínum.
I ágústmánuði var svo komið,
að sótt var að Anastasio Somoza
hershöfðingja úr tveimur áttum,
þar sem sandinistar gerðu árás
sína á þinghúsið í Managua, er
vakti gífurlega athygli og færði
þeim hátt lausnargjald, og
kaupsýslumenn efndu til verk-
falls, sem enn nær til mikils
hiuta landsins. Þjóðvarðliðið,
sem er skipað 7.500 mönnum,
hefur átt fullt í fangi með að
bæla niður uppreisnina og jafn-
framt hafa löndin við Karíbahaf
smám saman skipað sér í
fylkingar með eða á móti
Somoza-fjölskyldunni.
Þrjú grannríki Nicaragua í
norðri — E1 Salvador, Honduras
og Guatemala — standa ein-
dregið með Somoza, enda hefur
herinn tögl og hagldir í stjórn
allra þessara landa og hefur
jafn illan bifur á vinstrimönn-
um og Somoza. Þessi þrjú ríki og
Nicaragua standa saman í
Varnarsamtökum Mið-Ameríku
(Condeca), og Somoza hershöfð-
ingi hefur varað við því opinber-
lega að hann muni biðja önnur
aðildárlönd samtakanna um
aðstoð í baráttunni við sandin-
ista. Sandinistar segja, að her-
menn frá E1 Salvador, Honduras
og Guatemala hafi þegar sótt
inn í Nicaragua og stutt Þjóð-
varðliðið í aðgerðunum j bæjun-
um í norðurhluta landsins. Sú
ráðstöfun að senda Cond-
eca-hersveitir til Nicaragua
kemur heim við þann vilja
ríkisstjórha hinna aðildarlanda
samtakanna að brjóta á bak
aftur hvers konar hreyfingar
andstæðinga Somoza, sem síðar
meir kynnu að koma öflum
umbótasinna eða byltingar-
manna á yfirráðasvæði þeirra
til hjálpar.
Hjálp frá
Venezúela
Gegn Somoza standa miklu
voldugri öfl. Þingræðisleg ríkis-
stjórn Carlos Andres Perez,
forseta Venezúela, hefur ekki
farið dult með óbeit sína á
herforingjastjórnum í Róm-
önsku Ameríku. Venezúelamenn
hafa sjálfir orðið að reyna
herforingjastjórn, og reynsla
Somoza hershöfðingi
þeirra af slíkum stjórnarháttum
er slæm. Því hafa borgaralegar
ríkisstjórnir í Venezúela bæði
viljað styðja og getað stutt — í
krafti olíuauðæfa landsins —
við bakið á hófsömum stjórn-
málaöflum, sem berjast gegn
herforingjastjórnum.
Það kom því ekki á óvart að
Perez forseti fyrirskipaði að
venezúelsk Hercules-flutninga-
flugvél yrði send til Managua til
að flytja sandinistana á brott
eftir árás þeirra á þinghúsbygg-
inguna og að hann ákvað að
senda Canberra-sprengjuflug-
vélar til Mið-Ameríku. Utan-
ríkisráðherra Venezúela, Simon
Alberto Consalvi, hefur nýlega
undirritað varnarsamning við
Costa Rica, grannríki Nicaragua
í suðri þar sem þingræðisleg
ríkisstjórn er einnig við völd og
eins mikil óbeit ríkir í garð
Somoza hershöfðingja og í
Venezúela. Herinn í Costa Rica
var lagður niður fyrir nokkrum
árum og landið stendur ber-
skjaldað gegn árásum, sem
Þjóðvarðlið Nicaragua gerir yfir
landamærin í norðri til þess að
leita að stuðningsmönnum sand-
inista í Costa Rica. Uppi eru
ráðagerðir í Caracas um að
senda sjálfboðaliða á vettvang
til þess að hjálpa liðsafla
andstæðinga Somoza.
Somoza æfur
Nýlega kom fram sú furðulega
yfirlýsing frá Somoza hershöfð-
ingja á blaðamannafundi, að
hann teldi Perez forseta per-
sónulega ábyrgan fyrir hvers
konar blóðsúthellingum í
Nicaragua í framtíðinni. Þessi
yfirlýsing getur orðið honum
dýrkeypt. Venezúela hefur mikil
áhrif í fjármálum heimsins í
krafti olíuauðlegðar sinnar, og
þeim áhrifum væri hægt að
beita gegn forseta Nicaragua.
Eins og önnur lönd Mið-
Ameríku hefur Nicaragua notið
sérstakrar fjárhagsaðstoðar frá
\;enezúela, sem bauðst til að
hjálpa þeim að yfirstíga erfið-
leikana af völdum hækkunar
olíuverðsins 1973 er lenti með
miklum þunga á löndum Mið-
Ameríku. Samkvæmt samningi,
sem var gerður um aðstoðina
féilst Venezúela á að lána
kaupendum olíu frá Venezúela í
Miö-Ameríku hlut kostnaðar-
verðs olíunnar. Yfirlýsing
Somoza hershöfðingja virðist
þvi hafa verið vanhugsuð.
NICARáOUá:
TBE DIPLCMATie tJJΠW
«m-S0IH8Zt STATES
PRO SOIAOÍA STATES
/imm^
0 ■mwm
1 "
Löndin, sem eru auðkennd með skástrikum. berjast gegn Somoza,
en skyggðu löndin styðja Somoza.
Panama stendur við hlið
Venezúela og Costa Rica. Þing-
ræði ríkir ekki í Panama, og
Omar Torrijos hershöfðingi,
yfirmaður Þjóðvarðliðsins, ræð-
ur lögum og lofum í landinu, en
Panamamönnum er í nöp við
Somoza og þeir hafa samúð með
þeim öflum, sem reyna að
kollvarpa honum. Torrijos hers-
höfðingi hefur sent herþyrlur til
Costa Rica.
Stjórn Castros á Kúbu lætur
lítið á sér bera. Hún hefur árum
saman veitt þremur fylkingum
sandinista — sem oft eiga í
erjum — siðferðilegan stuðning
og skrifstofuaðstöðu í Havana.
Kúbumenn virðast ekki sjá sér
hag í því að svo stöddu að veita
sandinistum í Nicaragua beinan
eða óbeinan hernaðarlegan
stuðning, þar sem hann mundi
leysa færri vandamál en hann
mundi valda, og því verður ekki
séð að þeir hafi sent uppreisnar-
mönnum vopn. En ólíklegt er að
Castro forseti muni algerlega
halda að sér höndum og leyfa
Venezúelamönnum að eiga
heiðurinn af því að reyna að
kollvarpa Somoza. Castro er
svarinn andstæðingur Somoza,
sem leyfði að Svínaflóa-innrás-
in var að hluta til undirbúin í
Nicaragua og að nokkru leyti
gerð frá herstöðvum þar. Þegar
Castro var í Eþíópíu á dögunum
hét hann andstæðingum Somoza
stuðningi.
Tvíræö afstaða
Atökin í Nicaragua og þau
pólitísku áhrif, sem þau hafa í
þessum heimshluta hafa komið
Bandaríkjamönnum r mikinn
vanda. Lega Nicaragua er mikil-
væg í heimshluta, sem er
Bandaríkjamönnum viðkvæmur.
Á sínum tíma kom til mála að
grafa skurð um Nicaragua áður
en Panama varð fyrir valinu og
þeir sem vilja annan skurð í
staðinn fyrir Panamaskurð hafa
ekki gleymt þessu.
Bandaríkjamenn komu
Somoza til valda og þeir töldu
ættina brjóstvörn gegn komm-
únisma til skamms tíma. Þetta
sást þegar bandarískt herlið frá
Panama tók að sér stjórn
björgunarstarfsins eftir jarð-
skjálftann. Bandarísku her-
mennirnir drógu úr þjáningum
íbúanna en aðstoð þeirra treysti
Somoza í sessi þegar staða hans
var erfið.
En nú er ástandið í Nicaragua
óþægilegt fyrir Carter forseta
vegna baráttu hans fyrir mann-
réttindum. Bandaríska stjórnin
vill ekkert hafa saman við
Somoza að sælda, en óttast enn
afleiðingarnar, sem kunna að
hljótast ef stjórn sandinista
tekur við völdunum í Managua,
enda þótt sandinistar hafi lýst
því yfir, að þeir muni ekki koma
á laggirnar marxistískri og
lenínistískri ríkisstjórn fjand-
samlegri Bandaríkjamönnum í
Mið-Ameríku.
Vegna tvíræðrar afstöðu
Bandaríkjastjórnar hefur hún
virzt bera kápuna á báðum
öxlum og gert Somoza æfan með
því að neita að senda honum
hernaðaraðstoð á neyðarstundu
og sandinista óánægða með því
að vilja ekki fylgja eftir yfirlýs-
ingum sínum um mannréttindi
með áþreifanlegum aðgerðum
gegn valdamanni, sem sífellt
hefur brotið gegn þessum yfir-
lýsingum. Það litla sem Banda-
ríkjamenn hafa gert í Nicara-
gua-málinu hefur gerzt að
tjaldabaki. Gera má ráð fyrir að
Bandaríkjastjórn styðji í megin-
atriðum stefnu Venezúela gagn-
vart Somoza og vera má að hún
hafi staðið á bak við þá
ákvörðun Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins að fresta afgreiðslu á
láni, sem stjórn Somoza þarf
nauðsynlega til að reisa við
fjárhag ríkisins, sem hefur orðið
hart úti vegna verkfallsins og
bardaganna.