Dagur - 16.12.2000, Blaðsíða 7

LAIIGARDAGVK 16. DESEMBER 2000 - 31
r RITSTJÓRNARSPJALL
Dómur velur forseta
ELIAS
SJíÆLAND
JONSSON
SKRIFAR
Bandáríski forsetaslagurinn, sem
segja má að staðið hafi yfir með
óvenjulegum látum í eitt ár og
einstæðum uppákomum undir
það síðasta, hefur nú verið til
lvkta leiddur með pólitískum úr-
skurði meirihluta Hæstaréttar
Bandaríkjanna. Þessi meirihluti
hefur í reynd ákveðið að George
W. Bush skuii verða næsti forseti
landsins án tillits til þess hvort
hann hafi í raun verið rétt kjör-
inn til þess embættis eða ekki.
Ahrifin af þeim grátlega farsa
sem nú er loksins lokið munu
hins vegar ná langt út fyrir þá
dapurlegu staðreynd að pabba-
strákurinn frá Texas fær að ráða
ríkjum í Hvíta liúsinu í Was-
hington næstu fjögur árin. At-
burðarás síðustu vikna og mán-
uða hefur ncfnilega afhjúpað þá
siðspillingu sem grafið hefur um
sig í bandarískum stjórnmálum
og stjórnkerfi og sem gerir að
engu hefðbundnar hugmyndir
um hvað felst í lýðræðislegum
kosningum. Bandarfkin, sem
hafa marglýst sig sem hinn eina
sanna hvíta riddari lýðræðisins í
heiminum, og hafa beitt bæði
fortölum, efnahagslegum mút-
um eða refsiaðgerðum og stund-
um beinu hen'aldi til að koma
öðrum þjóðum í skilning um
hvernig þær eigi að haga sér í
nafni lýðræðisins, standa allt í
einu berskjölduð. Og þjóðir
heimsins sjá að hvíti lýöræðis-
riddarinn er harla fáklæddur.
MiMlvægar staðreyndir
Nokkrar staðreyndir um banda-
rísku forsetakosningarnar blasa
við augum.
I fyrsta lagi: Það var einungis
minnihluti bandarísks almenn-
ings sem hafði fyrir þvf að kjósa.
Meirihluti þjóðarinnar greiddi
atkvæði með fótunum, það er sat
heima og gaf ekkert fyrir fram-
bjóðendurna þrátt fyrir kosn-
ingabaráttu sem kostað hefur
meira en nokkur önnur slík fyrr
eða síðar.
I öðru lagi: A1 Gore, forseta-
frambjóðandi demókrata, fékk
meirihluta greiddra atkvæða
bandarískra kjósenda.
I þriðja lagi: Enginn veit enn
hver fékk meirihluta greiddra at-
kvæða í Flórída, rfkinu þar sem
Jeff Bush, bróðir væntanlegs for-
seta, gerði allt sem í hans valdi
stóð til að tryggja ættarveldinu
sigur. George W. Bush fékk kjör-
mennina frá Flórída vegna þess
að meirihluti Hæstaréttar Banda-
ríkjanna ákvað að ekki ælti að
telja mikinn fjölda atkvæða sem
kjósendur í ríldnu greiddu í þeirri
góðu trú að þau skiptu jafnmiklu
máli og öll önnur atkvæði.
Af framansögðu er Ijóst að það
voru ekki kjósendur sem komu
George W. Bush í Hvíta húsið -
hann hefur líklega aðeins fengið
atkvæði um fimmtungs þjóðar-
innar - heldur naumur pólitískur
meirihluti Hæstaréttar Banda-
rfkjanna.
Fullyrt er að vegna ákvæða
bandarískra upplýsingalaga
muni um síðir koma í Ijós hvort
þeirra Gore eða Bush fékk meiri-
Meirihluti Hæstaréttar Bandaríkjanna hefur í reynd ákveðið að George IA/. Bush skuli verða næsti forseti landsins án tillits til þess hvort hann hafi i raun
verið rétt kjörinn til þess embættis eða ekki.
hluta í Flórída. En þar sem
hæstiréttur hefur ákveðið að sú
niðurstaða skipti engu máli,
mun hún einungis hafa gildi lý'r-
ir sagnfræðinga og aðra þá sem
reyna á komandi árum að kryija
þessa makalausu atburðarás til
mergjar.
Athlægi
Áfallið fyrir Bandaríkin er mikið.
Bandarísk stjórnvöld hafa orðið
að athlægi víða um heim, ekki
síst hjá þeim sem orðið hafa fyr-
ir barðinu á þessu öliuga risa-
veldi. Og þeir mörgu sem hafa
fyrir löngu fengið sig fullsadda af’
þeirri sjálfsánægju sem einkennt
hefur málflutning og aðgerðir
Bandaríkjamanna gegn öllum
þeim sem fara vilja aðrar leiðir
en ráðamönnum í Washington
þóknast. En einnig ýmsum þeim
sem hafa litið til Bandaríkjanna
um forystu á sviði lýðræðis,
mannréttinda og frjálsræðis á
ýmsum sviðum, en sjá allt í einu
að nýju fötin keisarans eru ekki
eins fín og Ilott og af var látið.
Auðvitað hafa ýmsir gallar á
bandarísku lýðræði lengi verið
augljósir. Lengst af var til dæmis
kerfisbundið séð til þess að
blökkumenn fengju ekki að taka
þátt í almennum kosningum.
Það var ekki fyrr en eftir umbylt-
ingarnar miklu á sjöunda ára-
tugnum, undir toiystu mannrétt-
indaforingja á borð við Martin
Luther King og fyrir atbeina
Lyndon Johnsons, arftaka John
F. Kennedys í Hvíta húsinu, að
þessi skipulega pólitíska útilok-
un var brotin á bak aftur. Samt
eimir enn eftir af henni því fyrir
liggur mjög sterkur grunur um
að sums staðar í Flórídaríkinu
hans Jeff Bush hafi blökkumenn
verið kerfisbundið hindraðir í því
að kjósa.
Það sem nú er hins vegar nlveg
nýtt fyrir umheiminn er annars
vegar að verða vitni að því að við
kosningu æðsta forystumanns
bandarísku þjóðarinnar skiptir
engu máli hvaða frambjóðandi
fær flest atkvæði, og hins vegar
að það skiptir heldur ekki máli
að öll atkvæði séu talin! Og að
æðsti dómstóll landsins leggur
blessun sína yfir slíka afskræm-
ingu Iýðræðisins.
Maimvinurinn mikli
Það að Hæstiréttur Bandaríkj-
anna hefur nú gert George W.
„Atburðarás síðustu
vikna og mánuða hef-
ur nefnilega afhjúpað
þá siðspillingu sem
grafið hefur um sig í
bandarískum stjóm-
málum og stjómkerfi
og sem gerir að engu
hefðbundnar hug-
myndir uin hvað felst
í lýðræðislegum kosn-
ingum.“
Bush að forseta varpar óhjá-
kvæmilega sterkara kastljósi að
ástandi mannréttinda og réttar-
fars í Bandaríkjunum, en þar eru
fangelsin yfirfull og ullir dómarar
kosnir eða skipaðir pólitfskt.
Bush er meðal annars frægur
fyrir að vera harðsvíraðastur allra
ríkisstjóra í því að hafna beiðn-
um um náðum sakamanna sem
dæmdir hafa verið til dauða.
Þess vegna eru aftökur fleiri í
Texas, þar sem Bushættin ræður
rikjum, en annars staðar í
Bandaríkjunum. Fram hefur
komið að hinn nýi forseti lands-
ins hefur ekki látið aftökur sem
komið hafa inn á borð til hans
halda fyrir sér vöku; þvert á móti
hefur hann hafnað beiðnum um
náðanir á mettíma og jafnvel
gantast með slík mál. Það bætir
ekki ímynd Bandaríkjanna sem
málsvari mannréttinda að hafa
slíkan mannvin f Hvíta húsinu.
Alþjóðleg samtök á horð við
Amnesty International hafa
gagnrýnt með sterkum rökum
ýmislegt sem einkennir banda-
rískt réttarfar, ekki síst dauða-
dóma og aftökur. Staðreyndin er
sú að hættulegar öfgar banda-
rísks þjóðfélags birtast ekki bvað
síst í gengdarlausri byssueign og
tíðum manndrápum. Allar til-
raunir til að koma í veg fvrir að
byssur lendi í höndum manna
sem nota þær til að drepa sam-
borgara sína hafa mistekist
vegna hatrammrar andstöðu
íhaldsmanna. George W. Bush
er ekki aðeins pólitísk hetja þcir-
ra sem vilja taka sem flesta saka-
menn af Iífi, hann er einnig póli-
lísk hetja byssufíklanna sem
bera mikla ábyrgð á því hversu
árangurslítil baráttan gegn
morðum og manndrápum er í
Bandaríkjunum.
Hvemig forseti?
En þrátt fyrir allt eru Bandaríkin
enn eina risaveldið á jörðinni og
svo mun vafalítið verða næstu
árin. Það skiptir því miklu máli
fyrir umheiminn að álta sig á því
hvers sé að vænta af George W.
Bush þegar hann tekur við for-
setaembættinu 20. janúar næst-
komandi.
Margir virðast spá því að nýja
ríkisstjórnin muni ná fram litlum
breytingur á stefnu Bandaríkj-
anna. Að hún muni fyrst og
fremst halda í horfinu.
Fyrir þessu eru færð þau rök
að fjandskapur þeirra tveggja
pólitísku fylkinga, sem tekist
hafa óvenju harkalega á síðustu
árin í Bandaríkjunum, muni
hindra nýja forsetann og
embættismenn hans í að ná fram
umtalsverðum breytingum.
Repúblíkanar lögðu Bill Clinton
sem kunnugt er í einelti síðustu
árin sem hann gegndi forseta-
embættinu og beittu meirihluta
sínum í þinginu miskunnarlaust
í því skyni. Þessu hafa demókrat-
ar ekki gleymt. Sú atburðarás
sem fært hefur George W. Bush
inn í Hvíta húsið hefur enn frek-
ar magnað elda flokkspólitískra
átaka og haturs. Dcmókratar
telja sig hafa harma að hefna og
það mun vafalaust setja svip sinn
á forsetatíð hins nýja forseta.
Gangi Jretta eftir bendir margt
til þess að ríkisstjórn Bush muni
hafa í nógu að snúast á heima-
velli. Þegar til þess er litið að nýi
forsetinn hefur litla sem enga
reynslu af öðrum ríkjum eða al-
þjóðamálum yfirleitt - hann hef-
ur til dæmis aldrei stigið fæti á
evrópska grund - má telja líklegt
að hann láti mun minna til sín
taka á alþjóðavettvangi en Bill
Clinton hefur gert. Það verða því
fvrst og fremst fáeinir ráðherrar
og ráðgjafar í nýju stjórninni og
svo embættismannakerfið scm
munu móta og framfylgja utan-
ríkisstefnu Bandarfkjanna næstu
misserin.
Ef Bush sýnir sama áhuga- og
þekkingarleysi á alþjóðamálum
og hingað til má telja líklegt að
um hríð að minnsta kosti muni
draga úr frumkvæði Bandaríkja-
manna á alþjóðavettvangi. I
sumum tilvikun kann það að
boða gott fyrir umheiminn, en f
öðrum ekki, því þrátt fyrir allt
eru Bandaríkin eina stórveldið
sem getur haft afgerandi áhrif á
gjörðir annarra. ()g víða í heim-
inum er ástandið enn svo ótryggt
að það getur haft alvarlegar af-
leiðingar í för með sér ef leiðtogi
Bandaríkjanna segir pass þegar í
harðbakkann slær.