Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.1982, Blaðsíða 10
10'
DV. MIÐVIKUDAGUR17. NOVEMBER1982.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
„Viö vitum vel að heimsvaldasinn-
ar munu aldrei koma til móts við
friðarviðleitni okkar. Máttur herafla
Sovétrík janna er það eina sem trygg-
irfriðinn.”
Þannig mæltist Yuri Andropov,
arftaka Leonids Brezhnevs sem
aðalritari sovéska kommúnista-
flokksins, í fyrstu opinberu ræðunni
sem hann flutti eftir að valdaskiptin
voru kunngerð. Slík vísun til mikil-
vægis vígbúnaðar og hemaðarupp-
byggingu þótti mörgum ekki lofa
góðu um áhrif þessa nýja stórveldis-
leiðtoga á gang heimsmálanna.
Átakalítil
valdaskipti
Skipan Andropovs í valdamesta
embætti Sovétríkjanna kom engan
veginn flatt upp á neinn. Síðasta
hálfa árið hefur hann verið annar af
tveim mönnum sem líklegastur
hefur þótt til þess að taka viö af
Brezhnev. Hinn var Konstantin
Chernenko, sem síðustu árin hafði
verið hægri hönd Brezhnevs og nán-
asti samstarfsmaður. Chernenkovar
þó af flestum álitinn sá sem Brezhn-
ev sjálfur hafði helst augastað á sem
sinn eftirmann þegar hann hyrfi frá.
Valdatakan virðist hafa gengið
átakalaust fyrir sig, eða að minnsta
kosti stórbreytingalítið. En þó veita
menn því eftirtekt að Chernenko
hefur ekki verið í hópi innstu klík-
unnar sem flutti ræðumar viö minn-
ingarathöfnina yfir kistu Brezhnevs,
né heldur í móttöku hinna erlendu
gesta vegna jarðarfararinnar. Þykir
það benda til þess að hans valdasól
sé hnigin og hér eftir muni Chern-
enko lítið koma við sögu.
KGB-stimpillinn
Þaö sem menn höföu helst talið að
gæti aðallega staöið í vegi þess að
Andropov yrði arftaki Brezhnevs í
stóli í stóli aðalritarans, var KGB-
stimpiliinn, sem hann var markaður
eftir fimmtán ára stjórn þessarar ill-
ræmdu öryggislögreglu og leyniþjón-
ustu. Það hefur hingað til lítt þótt
samræmast þeirri landsfööurímynd
og lýðhyUi, sem jafnán er reynt aö
sveipa um leiðtoga Sovétrík janna, að
slíkur komi úr hataöasta embætti
ríkisins. Beint úr sama stólnum, sem
þeir sátu í Dzerzhinsky, Yezhov,
Yagaoda, Beria og Schelepin svo að
nokkrir frægustu böðlar „gulags-lög-
reglunnar” séu nefndir.
ÖUu hærri þröskuldur á leiðinni að
valdasætinu þótti samt margra ára-
tuga rótgróin tortryggni og óvUd for-
ingja Rauða hersins í garð KGB-lög-
reglunnar og yfirmanna hennar. Og
enginn getur verið öruggur í sessi í
Kreml sem ekki getur reitt sig á
stuðning Rauöa hersins. Hefur eng-
inn fyrri yfirmanna KGB-lögregl-
unnar komist í æðstu valdastöðuna,
nema þá Bería sem stóð enda stutt
við og er frekari sönnun á reglunni
riieir en hrein undantekning.
Með fylgi Rauða hersins
Andropov sker sig þarna eins og í
flestu öðru úr hópi fyrri yfirmanna
KGB. Honum hefur tekist að tryggja
sér fylgi Rauða hersins í baktjalda-
makkinu í Kreml en naumast þó
öðruvísi en lofa herforingjunum að
hlutur Rauöa hersins yrði ekki gerð-
ur minni en í tíð Brezhnevs sem linnti
ekki látum fyrr en Sovétríkin stóðu
jafnfætis Bandarík junum í hemaðar-
mætti (eftir því sem almennt er talið
ídag).
Yfirlýsingin, sem vitnað er hér til í
inngangi, er sjálfsagt út frá því
sprottin. Til þess einmitt að friða
Rauöa herinn og undirstrika valda-
sáttmálann.
Raunar er það aimannaálit í
Moskvu og víðar meðal þeirra, sem
lengi hafa stillt sjónauka sina á
Kremlarmúrana að sú yfirlýsing sé
alls ekki í anda Andropovs, eins og
hann hefur komið mönnum fýrir
sjónir. Því fer nefnilega fjarri aö
Andropov hafi verið talinn í hópi
hinna herskárri eða ógnarstjómar-
sinnaöri. Að sumra mati gaf skipan
Andropovs í embættið tilefni til þess
að vona að hófsamari öfl kæmu nú til
valda í Kreml með meiri friðarhorf-
um f yrir heim allan.
Maðurinn sem
lagaði ásjónu
KGB-lögregl-
unnar í Sovét-
ríkjunum
Yuri Andropov: Hann hefur þaggað niður í öllum andófsmönnum.
Óaði við embættinu
Andropov lét af stjórn KGB í maí
síðasta vor og leiddu menn strax þá
getum að því aö þaö væri einmitt til
undirbúnings því aö taka við af
Brezhnev.
Það er sagt að Andropov hafi verið
tregur til, þegar Brezhnev fól honum
1967 yfirstjórn KGB með þá dagskip-
un fyrst og fremst að gera „andlits-
lyftingu” á þessari illræmdu stofnun.
Enda enginn hægðarleikur að stýra
þessu milljón manna liði til þess aö
bæla vægöarlaust niður sérhvem
uppsteit og þagga niður í andófsrödd-
um en um leið „efla vinsældir” þess.
Eöa stunda njósnir og gagnnjósnir,
án þess aö geta hampaö árangri og
njósnasigrum til vegsemdar KGB-
hetjum því að slíkt hefði auðvitað
Ijóstrað of miklu upp fyrir fram-
haldsnjósnir.
En Andropov jók álit sitt í böðuls-
sæti Bería svo undariega sem það
kann að hljóma, enda sæmdi Brezh-
nev hann medaliu oktoberbyltingar-
innar á 65 ára afmæiisdegi hans.
Af lágum ættum
Andropov fæddist 15. júní 1914 í litl-
um kósakkabæ i norðurhluta Kákas-
us. Faðir hans var lágtsettur jám-
brautarstarfsmaður og talið er nær
Guðmundur Pétursson
fullvíst að móðir hans hafi verið gyð-
ingaættar þótt uppflettingabækur
segi hann hreinan Rússa. Lengi
hefur lifað orðrómur um að foreldr-
arnir hafi verið Armenar meir en
annað. Gyðingur eða Armeni þykir
ekki besta vegamestið í hinu stétt-
lausa öreigaríki en það var enginn
þröskuldur á framabraut Andropovs
hins unga. Enda alveg sama hvaða
verkefni honum hefur verið falið. Að
öllu er hann sagður ganga með
vinnusemi og einbeitni. Menntunar-
skort í æsku hefur hann bætt sér upp
með einkakennslu og námskeiðum
og er sagður tala fljúgandi nokkur
tungumál, vitmaður á list og bækur
og með smekk fyrir jass. Þótt hann
hafi aldrei farið út fyrir kommún-
istaríkin austantjalds, talar hann
ensku lýtalaust, enda sagt að einn
besti kennari Moskvuháskóla hafi
reglulega veitthonum tilsögn þrisvar
í viku í tvær stundir hverj u sinni.
Byrjaði meðal
ungkomma
Það var engin enskukennsla í smá-
bæjunum á bökkum Volgu þar sem
Andropov óx úr grasi og vann sér inn
rúblur við morsetæki ritsímans og
sem bíósýningarstjóri eða þá á
fljótabátum en hann varð sér úti um
próf til þess að stýra slíkum farkost-
um 1936. Það var árið sem Stalín hóf
hreinsunina miklu og Andropov var
sendur til þess að skipuleggja starf
ungkommúnista í skipasmiöastöð i
Rybinsk. Þaðan lá leiðin til frekari
trúnaðarstarfa á meðal ungliöa.
Þegar vetrarstríðið braust út í
Finnlandi var Andropov sendur 1940
til þess aö koma skipulagi á hlutina í
héraðinu Karelíu þar sem íbúarnir
þóttu ekki nógu traustir eftir nábýlið
við Finna. Þar vakti hann athygli
Otto Kuusinen sem Stalín ætlaði aö
setja til stjómar í Finnlandi eftir
hernám. Eftir því sem vegur Kuusin-
en jókst, óx Andropov af um leið.
1951 var hann orðinn trúnaðarmaður
starfandi á vegum miðstjórnarinnar
og þá aðallega við að njósna um yfir-
boöara sína í einkalífi og opinberu
starfi.
í Ungverjalandi 1956
Þegar Krúsjoff komst til valda,
var Andropov falin stjóm fjórðu
deildar utanríkisráðuneytisins með
umsjón á tengslunum við Þýskalönd
bæði og Austurríki auk Póllands og
Tékkóslóvakíu. Síöan var það Ung-
verjaland þar sem hann var sendi-
herra, þegar dró að uppreisninni
1956.
Það var einmitt þá í Búdapest sem
Andropov þótti sýna, hvað í honum
bjó í diplómatískri lipurö og mála-
miðlun og síðan hörku og kaldrifjaðri
reikningskúnst, þegar allt varkomið
í öngþveiti. A meðan andstaöan gegn
Sovétstjóminni óx var sendiherrann
alls staðar með smámannfagnaði,
jasskvöld og fleiri viðburði fyrir list-
unnendur. Hann var þolinmæðin og
skilningurinn uppmálaður, þegar
hann hlýddi á umkvörtunarefni
manna og svo innilega sammála
þeim oft og tíðum. Margir Ungverjar
kynntust honum sem frjálslyndum
menntamanni.
En þaö var ekkert hik á Andropov,
þegar jámhnefinn féll. Hann fullviss-
aði Imre Nagy forsætisráðherra um
að til innrásar gæti aldrei komið en
þegar ráðherrar vöknuöu morguninn
eftir, vom sovésku skriðdrekamir
þegar komnir inn í Búdapest.
Eftir innrásina lék Andropov mik-
ilvægt hlutverk við að benda á þá
sem áður áttu víst hans skilningsríka
og samúðarfulla eyra og til þess að
setja Janos Kadar til valda og velja
honum meöráðherra.
Tók við KGB í lægðinni
Þegar hann sneri til Moskvu frá
Búdapest varð hann einn af fram-
kvæmdastjórum miðstjórnarinnar
með Austur-Evrópu að meginverk-
efni. Með hæfilega blönduöum
skammti af undanlátssemi og refsi-
aðgerðum, bældi hann alla óánægju
niður en var í tæka tíð risinn til æðri
metorða, þegar sú stefna brást í
Tékkóslóvakíu vorið ’68.
Þá var Andropov kominn til KGB
því að þrem árum eftir fall Krúsjeffs
þótti sú stofnun orðin hálf tætingsleg
í útliti. Pasternak og Svetlana höfðu
með skrifum sínum ekki aukið hróð-
ur öryggislögreglunnar. Semits-
hestny þáverandi yfirmaður KGB
hafði látið Svetlönu dóttur Stalíns
sleppa úr landi og undir höfuð leggj-
ast að koma í veg fyrir útgáfu bókar
hennar. KGB hafði misst yfir 100
njósnara sína hér og þar um heim,
þegar þeir höfðu veriö afhjúpaðir svo
að hróður hennar sem njósnastofn-
unarreis ekkihátt.
Hóf KGBtil aukins álits
Brezhnev fól Andropov aö lappa
upp á þessar sakir og á 15 ára ferli
sínum sem yfirmaður KGB gerði
Andropov einmitt þaö. Hann hefur
aukið mjög álit njósnastofnunarinn-
ar og þrátt fyrir harðfylgi við alla
andófsmenn, hefur minna borið á illu
umtali um KGB. Virðist hann hafa
dansað jafnvægis-linuna af lipurð
loftfimleikamannsins. Um leið hefur
hann treyst stöðu sína innan Kreml-
arklíkunnar og það ekki bara meö
því að luma á leyndarmálum hvers
einstaks valdamanns sem fyrirrenn-
arar hans notuðu til þess að hræða
aðra. Áróðursnilld Andropovs sýnir
sig meöal annars í því að fá rithöf-
undafélagið til þess að hampa leyni-
lögreglureyfurum og njósnasögum
þar semKGB-maðurinn er gerður að
þjóðhetju. Þaö beindi auðvitað æ
fleiri rithöfundum inn á þá braut rit-
listarinnar og kvikmyndun sh'kra
handrita nutu forgangs fyrir atbeina
Andropovs sem fyrir áhuga sinn á
listum átti vel innangengt hjá lista-
fólkinu.
Enda færðist fljótt í vöxt að KGB-
starfsmenn væru heiöraöir með orð-
um úr hendi Brezhnevs sjálfs og
KGB-menn komust til embætta og
setu í áhrifanefndum. Sjálfur var
Andropov kosinn í æðsta ráðið 1973,
fyrstur yfirmanna KGB síöan á dög-
um Stalíns. Stakk það mjög í stúf viö
Krúsjeff-árin, þegar svo virtist sem
markvisst væru KGB-menn hreins-
aöir úr öllum slíkum áhrifastöðum.
Engin linkind
við andófsmenn
Þessu kom Andropov í kring án
þess að fóma nokkru af hörkunni í
framgöngu KGB gegn andófsmönn-
um eða mannréttindabaráttuhópum.
Hann hefur þaggað niður í þeim öll-
um og útrýmt, hvort það voru heilu
samtökin eða einstaklingar. Hann er
sagður hafa átt hugmyndina að því
að ýta andófsmönnum eins og
Solzhenitsyn úr landi og benda á aö
vestantjalds mundu þeir fljótt
hverfa í fjöldann, þegar þeir sætu
ekki lengur í píslarvættisljósinu.
Andmælendurnotkunargeðspítala til
þess að loka hávaðaseggi inni hafa
þagnað. Sovéskir borgarar, sem
mynduðu Helsinkisamtökin (til aö
fylgjast með framkvæmd mannrétt-
indakvæða öryggissáttmálans) hafa
þagnað. Formælendur óháðra verka-
lýðshreyfinga eru sömuleiðis þagn-
aðir. Með því að meina Sakharov inn-
göngu í Moskvu hefur nóbelshafinn
verið dreginn út úr flassglömpum
vestrænna blaöaljósmyndara.
Hvergi örlar á minnstu uppsteit. Allt
unnið með hægöinni en þó vægðar-
laust og engin meðul geðlækning-
anna spöruð.
Alls staðar hefur Andropov skilaö
árangursríku starfi. I Karelíu, í Ung-
verjalandi og í KGB. Vonlegt er að
Kremlverjar vænti sér einhvers af
honum í úrlausn Afghanistanmálsins
sem er að gera foringja Rauða hers-
ins gráhærða vegna mikils mann-
tjóns, eða efnahagsvandans sem
segiræmeirtil sín.