Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.1982, Blaðsíða 10

Dagblaðið Vísir - DV - 17.11.1982, Blaðsíða 10
10' DV. MIÐVIKUDAGUR17. NOVEMBER1982. Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd „Viö vitum vel að heimsvaldasinn- ar munu aldrei koma til móts við friðarviðleitni okkar. Máttur herafla Sovétrík janna er það eina sem trygg- irfriðinn.” Þannig mæltist Yuri Andropov, arftaka Leonids Brezhnevs sem aðalritari sovéska kommúnista- flokksins, í fyrstu opinberu ræðunni sem hann flutti eftir að valdaskiptin voru kunngerð. Slík vísun til mikil- vægis vígbúnaðar og hemaðarupp- byggingu þótti mörgum ekki lofa góðu um áhrif þessa nýja stórveldis- leiðtoga á gang heimsmálanna. Átakalítil valdaskipti Skipan Andropovs í valdamesta embætti Sovétríkjanna kom engan veginn flatt upp á neinn. Síðasta hálfa árið hefur hann verið annar af tveim mönnum sem líklegastur hefur þótt til þess að taka viö af Brezhnev. Hinn var Konstantin Chernenko, sem síðustu árin hafði verið hægri hönd Brezhnevs og nán- asti samstarfsmaður. Chernenkovar þó af flestum álitinn sá sem Brezhn- ev sjálfur hafði helst augastað á sem sinn eftirmann þegar hann hyrfi frá. Valdatakan virðist hafa gengið átakalaust fyrir sig, eða að minnsta kosti stórbreytingalítið. En þó veita menn því eftirtekt að Chernenko hefur ekki verið í hópi innstu klík- unnar sem flutti ræðumar viö minn- ingarathöfnina yfir kistu Brezhnevs, né heldur í móttöku hinna erlendu gesta vegna jarðarfararinnar. Þykir það benda til þess að hans valdasól sé hnigin og hér eftir muni Chern- enko lítið koma við sögu. KGB-stimpillinn Þaö sem menn höföu helst talið að gæti aðallega staöið í vegi þess að Andropov yrði arftaki Brezhnevs í stóli í stóli aðalritarans, var KGB- stimpiliinn, sem hann var markaður eftir fimmtán ára stjórn þessarar ill- ræmdu öryggislögreglu og leyniþjón- ustu. Það hefur hingað til lítt þótt samræmast þeirri landsfööurímynd og lýðhyUi, sem jafnán er reynt aö sveipa um leiðtoga Sovétrík janna, að slíkur komi úr hataöasta embætti ríkisins. Beint úr sama stólnum, sem þeir sátu í Dzerzhinsky, Yezhov, Yagaoda, Beria og Schelepin svo að nokkrir frægustu böðlar „gulags-lög- reglunnar” séu nefndir. ÖUu hærri þröskuldur á leiðinni að valdasætinu þótti samt margra ára- tuga rótgróin tortryggni og óvUd for- ingja Rauða hersins í garð KGB-lög- reglunnar og yfirmanna hennar. Og enginn getur verið öruggur í sessi í Kreml sem ekki getur reitt sig á stuðning Rauöa hersins. Hefur eng- inn fyrri yfirmanna KGB-lögregl- unnar komist í æðstu valdastöðuna, nema þá Bería sem stóð enda stutt við og er frekari sönnun á reglunni riieir en hrein undantekning. Með fylgi Rauða hersins Andropov sker sig þarna eins og í flestu öðru úr hópi fyrri yfirmanna KGB. Honum hefur tekist að tryggja sér fylgi Rauða hersins í baktjalda- makkinu í Kreml en naumast þó öðruvísi en lofa herforingjunum að hlutur Rauöa hersins yrði ekki gerð- ur minni en í tíð Brezhnevs sem linnti ekki látum fyrr en Sovétríkin stóðu jafnfætis Bandarík junum í hemaðar- mætti (eftir því sem almennt er talið ídag). Yfirlýsingin, sem vitnað er hér til í inngangi, er sjálfsagt út frá því sprottin. Til þess einmitt að friða Rauöa herinn og undirstrika valda- sáttmálann. Raunar er það aimannaálit í Moskvu og víðar meðal þeirra, sem lengi hafa stillt sjónauka sina á Kremlarmúrana að sú yfirlýsing sé alls ekki í anda Andropovs, eins og hann hefur komið mönnum fýrir sjónir. Því fer nefnilega fjarri aö Andropov hafi verið talinn í hópi hinna herskárri eða ógnarstjómar- sinnaöri. Að sumra mati gaf skipan Andropovs í embættið tilefni til þess að vona að hófsamari öfl kæmu nú til valda í Kreml með meiri friðarhorf- um f yrir heim allan. Maðurinn sem lagaði ásjónu KGB-lögregl- unnar í Sovét- ríkjunum Yuri Andropov: Hann hefur þaggað niður í öllum andófsmönnum. Óaði við embættinu Andropov lét af stjórn KGB í maí síðasta vor og leiddu menn strax þá getum að því aö þaö væri einmitt til undirbúnings því aö taka við af Brezhnev. Það er sagt að Andropov hafi verið tregur til, þegar Brezhnev fól honum 1967 yfirstjórn KGB með þá dagskip- un fyrst og fremst að gera „andlits- lyftingu” á þessari illræmdu stofnun. Enda enginn hægðarleikur að stýra þessu milljón manna liði til þess aö bæla vægöarlaust niður sérhvem uppsteit og þagga niður í andófsrödd- um en um leið „efla vinsældir” þess. Eöa stunda njósnir og gagnnjósnir, án þess aö geta hampaö árangri og njósnasigrum til vegsemdar KGB- hetjum því að slíkt hefði auðvitað Ijóstrað of miklu upp fyrir fram- haldsnjósnir. En Andropov jók álit sitt í böðuls- sæti Bería svo undariega sem það kann að hljóma, enda sæmdi Brezh- nev hann medaliu oktoberbyltingar- innar á 65 ára afmæiisdegi hans. Af lágum ættum Andropov fæddist 15. júní 1914 í litl- um kósakkabæ i norðurhluta Kákas- us. Faðir hans var lágtsettur jám- brautarstarfsmaður og talið er nær Guðmundur Pétursson fullvíst að móðir hans hafi verið gyð- ingaættar þótt uppflettingabækur segi hann hreinan Rússa. Lengi hefur lifað orðrómur um að foreldr- arnir hafi verið Armenar meir en annað. Gyðingur eða Armeni þykir ekki besta vegamestið í hinu stétt- lausa öreigaríki en það var enginn þröskuldur á framabraut Andropovs hins unga. Enda alveg sama hvaða verkefni honum hefur verið falið. Að öllu er hann sagður ganga með vinnusemi og einbeitni. Menntunar- skort í æsku hefur hann bætt sér upp með einkakennslu og námskeiðum og er sagður tala fljúgandi nokkur tungumál, vitmaður á list og bækur og með smekk fyrir jass. Þótt hann hafi aldrei farið út fyrir kommún- istaríkin austantjalds, talar hann ensku lýtalaust, enda sagt að einn besti kennari Moskvuháskóla hafi reglulega veitthonum tilsögn þrisvar í viku í tvær stundir hverj u sinni. Byrjaði meðal ungkomma Það var engin enskukennsla í smá- bæjunum á bökkum Volgu þar sem Andropov óx úr grasi og vann sér inn rúblur við morsetæki ritsímans og sem bíósýningarstjóri eða þá á fljótabátum en hann varð sér úti um próf til þess að stýra slíkum farkost- um 1936. Það var árið sem Stalín hóf hreinsunina miklu og Andropov var sendur til þess að skipuleggja starf ungkommúnista í skipasmiöastöð i Rybinsk. Þaðan lá leiðin til frekari trúnaðarstarfa á meðal ungliöa. Þegar vetrarstríðið braust út í Finnlandi var Andropov sendur 1940 til þess aö koma skipulagi á hlutina í héraðinu Karelíu þar sem íbúarnir þóttu ekki nógu traustir eftir nábýlið við Finna. Þar vakti hann athygli Otto Kuusinen sem Stalín ætlaði aö setja til stjómar í Finnlandi eftir hernám. Eftir því sem vegur Kuusin- en jókst, óx Andropov af um leið. 1951 var hann orðinn trúnaðarmaður starfandi á vegum miðstjórnarinnar og þá aðallega við að njósna um yfir- boöara sína í einkalífi og opinberu starfi. í Ungverjalandi 1956 Þegar Krúsjoff komst til valda, var Andropov falin stjóm fjórðu deildar utanríkisráðuneytisins með umsjón á tengslunum við Þýskalönd bæði og Austurríki auk Póllands og Tékkóslóvakíu. Síöan var það Ung- verjaland þar sem hann var sendi- herra, þegar dró að uppreisninni 1956. Það var einmitt þá í Búdapest sem Andropov þótti sýna, hvað í honum bjó í diplómatískri lipurö og mála- miðlun og síðan hörku og kaldrifjaðri reikningskúnst, þegar allt varkomið í öngþveiti. A meðan andstaöan gegn Sovétstjóminni óx var sendiherrann alls staðar með smámannfagnaði, jasskvöld og fleiri viðburði fyrir list- unnendur. Hann var þolinmæðin og skilningurinn uppmálaður, þegar hann hlýddi á umkvörtunarefni manna og svo innilega sammála þeim oft og tíðum. Margir Ungverjar kynntust honum sem frjálslyndum menntamanni. En þaö var ekkert hik á Andropov, þegar jámhnefinn féll. Hann fullviss- aði Imre Nagy forsætisráðherra um að til innrásar gæti aldrei komið en þegar ráðherrar vöknuöu morguninn eftir, vom sovésku skriðdrekamir þegar komnir inn í Búdapest. Eftir innrásina lék Andropov mik- ilvægt hlutverk við að benda á þá sem áður áttu víst hans skilningsríka og samúðarfulla eyra og til þess að setja Janos Kadar til valda og velja honum meöráðherra. Tók við KGB í lægðinni Þegar hann sneri til Moskvu frá Búdapest varð hann einn af fram- kvæmdastjórum miðstjórnarinnar með Austur-Evrópu að meginverk- efni. Með hæfilega blönduöum skammti af undanlátssemi og refsi- aðgerðum, bældi hann alla óánægju niður en var í tæka tíð risinn til æðri metorða, þegar sú stefna brást í Tékkóslóvakíu vorið ’68. Þá var Andropov kominn til KGB því að þrem árum eftir fall Krúsjeffs þótti sú stofnun orðin hálf tætingsleg í útliti. Pasternak og Svetlana höfðu með skrifum sínum ekki aukið hróð- ur öryggislögreglunnar. Semits- hestny þáverandi yfirmaður KGB hafði látið Svetlönu dóttur Stalíns sleppa úr landi og undir höfuð leggj- ast að koma í veg fyrir útgáfu bókar hennar. KGB hafði misst yfir 100 njósnara sína hér og þar um heim, þegar þeir höfðu veriö afhjúpaðir svo að hróður hennar sem njósnastofn- unarreis ekkihátt. Hóf KGBtil aukins álits Brezhnev fól Andropov aö lappa upp á þessar sakir og á 15 ára ferli sínum sem yfirmaður KGB gerði Andropov einmitt þaö. Hann hefur aukið mjög álit njósnastofnunarinn- ar og þrátt fyrir harðfylgi við alla andófsmenn, hefur minna borið á illu umtali um KGB. Virðist hann hafa dansað jafnvægis-linuna af lipurð loftfimleikamannsins. Um leið hefur hann treyst stöðu sína innan Kreml- arklíkunnar og það ekki bara meö því að luma á leyndarmálum hvers einstaks valdamanns sem fyrirrenn- arar hans notuðu til þess að hræða aðra. Áróðursnilld Andropovs sýnir sig meöal annars í því að fá rithöf- undafélagið til þess að hampa leyni- lögreglureyfurum og njósnasögum þar semKGB-maðurinn er gerður að þjóðhetju. Þaö beindi auðvitað æ fleiri rithöfundum inn á þá braut rit- listarinnar og kvikmyndun sh'kra handrita nutu forgangs fyrir atbeina Andropovs sem fyrir áhuga sinn á listum átti vel innangengt hjá lista- fólkinu. Enda færðist fljótt í vöxt að KGB- starfsmenn væru heiöraöir með orð- um úr hendi Brezhnevs sjálfs og KGB-menn komust til embætta og setu í áhrifanefndum. Sjálfur var Andropov kosinn í æðsta ráðið 1973, fyrstur yfirmanna KGB síöan á dög- um Stalíns. Stakk það mjög í stúf viö Krúsjeff-árin, þegar svo virtist sem markvisst væru KGB-menn hreins- aöir úr öllum slíkum áhrifastöðum. Engin linkind við andófsmenn Þessu kom Andropov í kring án þess að fóma nokkru af hörkunni í framgöngu KGB gegn andófsmönn- um eða mannréttindabaráttuhópum. Hann hefur þaggað niður í þeim öll- um og útrýmt, hvort það voru heilu samtökin eða einstaklingar. Hann er sagður hafa átt hugmyndina að því að ýta andófsmönnum eins og Solzhenitsyn úr landi og benda á aö vestantjalds mundu þeir fljótt hverfa í fjöldann, þegar þeir sætu ekki lengur í píslarvættisljósinu. Andmælendurnotkunargeðspítala til þess að loka hávaðaseggi inni hafa þagnað. Sovéskir borgarar, sem mynduðu Helsinkisamtökin (til aö fylgjast með framkvæmd mannrétt- indakvæða öryggissáttmálans) hafa þagnað. Formælendur óháðra verka- lýðshreyfinga eru sömuleiðis þagn- aðir. Með því að meina Sakharov inn- göngu í Moskvu hefur nóbelshafinn verið dreginn út úr flassglömpum vestrænna blaöaljósmyndara. Hvergi örlar á minnstu uppsteit. Allt unnið með hægöinni en þó vægðar- laust og engin meðul geðlækning- anna spöruð. Alls staðar hefur Andropov skilaö árangursríku starfi. I Karelíu, í Ung- verjalandi og í KGB. Vonlegt er að Kremlverjar vænti sér einhvers af honum í úrlausn Afghanistanmálsins sem er að gera foringja Rauða hers- ins gráhærða vegna mikils mann- tjóns, eða efnahagsvandans sem segiræmeirtil sín.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.