Þjóðviljinn - 25.09.1980, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 25. september 1980.
* af erlendum vettvangi
Glæpastjóra undír
yfírskíní baráttu
viö konunúnisma
Uppreisn Sandinista varð þjóðarstrið gegn leiguher Somoza.
Ættin græddi á öllu, stal m.a. miklu af þvi hjáiparfé sem sent var til
landsins eftir jarðskjálftana i höfuðborginni Managua 1972.
Anastasio Somoza,
fyrrum einræðisherra í
Nicaragua, var drepinn á
miðvikudaginn var í
höfuðborg Paraguay.
Deginum áður hafði hann
lýst þvi yfir í viðtali við
vestur-þýskt vikublað, að:
„Ég kem aftur. Nicaragua
er mitt land. Nicaragua er
mín þjóð."
Hann þóttist óhultur i Para-
guay, athvarfi gamalla nazista og
allskyns illþýðis annars. En bylt-
ingarsinnar (að likindum frá Ar-
gentinu, segja fréttir) náðu
honum samt. Einræðisherrann,
sem hafði verið kófdrukkinn vik-
um saman ásamt skotgiöðum lif-
verði sinum, varö fáum harm-
dauði og það var dansað á götum
Managua, höfuðborgar Nicara-
gua,þegar dauöihans spuröist út.
Anastasio Somoza neyddist til
að flýja land i júli i fyrra þegar
herir Sandinistafylkingarinnar
héldu inn i höfuöborg Nicaragua.
Þá var lokið borgarastriði sem
staðið hafði i tvö ár og kostaö nær
fimmtiu þúsundir manna lifið.
Vald úr hendi
USA
Somoza fannst að allir hefðu
svikið sig i hendur kommún-
istum, og þó formælti hann
Bandarikjastjórn mest. Það var
kannski von: veldi Somozaættar-
innar var made in USA, og
kannski ekki nema von, aö skjól-
stæðingur þeirra gerði tilkall til
trúfest.uvið sig.
1 lok þriðja áratugsins fékk
faðir Somoza, sem hét sama
nafni, það verkefni að byggja upp
Þjóðvarölið, blöndu af her og
lögreglu. Það var bandariskt her-
námslið sem fól Somoza eldri
þetta verkefni, hann átti að
tryggja óbreytt pólitiskt ástand i
landi sem Bandarikin töldu sér
mikilvægt — m.a. vegna stærðar
og þeirrar legu i Mið-Ameriku, að
hugsanlegt er að leggja um það
nýjan skipaskurð, milli Atlants-
hafs og Kyrrahafs.
Arið 1932 hélt bandariska her-
námsliðið úr landi og skildi það i
raun eftir i höndum Somoza sem
var valdamestur manna i landinu
sem yfirmaður Þjóðvarðliðsins.
Ari siðar lét hann myröa helsta
andstæðing sinn, hinn róttæka og
andbandariska Augusto Sandino,
þann sem hefur gefið nafn bylt-
ingarfylkingunni sem nú ræður
landi. 1936 lét hann kjósa sig til
forseta og hélt þvi embætti þar til
1956, að hann var myrtur af
skáldinu Rigiberto Lopez.
Við tók elsti sonur gamla So-
moza, Luis, en sá yngsti, Ana-
stasio, varð yfirmaður Þjóðvarð-
liðsins. Luis var forseti til 1963
þegar einn af vinum fjölskyld-
unnar tók viö, hét sá René Schick.
Anastasio Somoza yngri notaði
timann til að gera Þjóðvarðliðið
að öflugasta og stærsta her Mið -
Ameriku; að sjáifsögðu voru
margir liðsforingjar þess þjálfað-
ir i Bandarikjunum, þaðan komu
og vopnin flest. Með slikan bak-
hjarl var það hægur vandi fyrir
pabbadrenginn að láta kjósa sig
forseta 1967; og itreka þann
skripaleik siðan þegar þurfa
þótti.
Bandarikin töldu Nicaragua
hernaðarlega og pólitiskt mikil-
vægt land, en þeir fjárfestu þar
ekki i sama mæli og i ýmsum
Mið-Amerikurikjum öðrum.
Somoza hafði þvi ekki bandarisk
stórfyrirtæki að meiriháttar
keppinautum þegar hann byggði
upp efnahagsleg tök fjölskyldunn-
ar á Nicaragua: ættin og skó-
sveinar hennar áttu eða höfðu
fingur á svo til öllum rekstriiland-
inu.
lllur fengur
Somoza fjölskyldan varð eín-
hver sú rikasta i heimi. Auði sin-
um safnaði hún með valdniðslu og
spillingu, með jaröabraski og
eignaupptöku hjá þeim sem taldir
voru pólitiskir andstæðingar. A
striösárunum notaöi Somoza eldri
tækifæriö til að afhenda sjálfum
sér einkasölu á bensini, tóbaki,
bildekkjum og fleiri vörum. Ættin
gat grætt á öllum skrattanum:
meðal annars á byltingunni á
Kúbu. Bæði vegna þess, að við-
skiptabann Bandarikjanna á
Kúbu skapaöi betri markað fyrir-
fyrirtæki.og svo vegna þess, að
ýmsir rikir Kúbumenn flúðu til
Somoza og lögðu fé i púkkið hjá
honum.
Þegar Somoza varð að flýja frá
Nicaragua i fyrra átti hann þriöj-
ung alls ræktanlegs lands, helstu
iðnfyrirtæki, m.a. einu vindla-
verksmiðjuna og þrjár helstu
vefnaðarverksmiðjurnar, alla
sementsframleiðslu landsins og
framleiðslu byggingarefna. Siö-
astnefndu fyrirtækin gáfu einkar
góðan arð eftir að mikill hluti
Managua fór I rúst i miklum jarð-
skjálftum 1972.
Somoza flutti lika inn flesta bila
og landbúnaðarvélar, fjölskyldan
átti helstu útgerðarfélögin, flug-
félagið, hótel, eina sjónvarpsrás,
tvær útvarpsstöðvar og dagblaðið
Novedades.
Salt í grautinn
Borgaraleg öfl jafnt sem sósial-
istar voru eftir byltinguna sam-
mála um að gera eigur Somoza-
ættarinnar upptækar og þjóðnýta
flestar. Þvi fór samt fjarri að
þessi trausti vinur Bandarikja_
manna ætti ekki fyrir salti i
grautinn. Hann hafði, eins og svo
margir einræðisherrar aðrir, haft
fjárfestingarvað fyrir neðan sig:
hann er meiriháttarhluthafi i
bandariska flugfélaginu Pan
Am., i US Steel, i Intercontinental
hótelsamsteypunni, hann átti og
lönd mikil i Florida, lönd og lóðir i
Miami og plantekrur hér og þar
um Rómönsku Ameriku.
Þegar Anastasio var hjálpað
burt úr heimi i fyrri viku var hann
einhver rikasti maður Vestur-
heims — þótt mönnum beri ekki
saman um það hvort persónu-
legar eigur hans nemi 500 mill-
jónum dollara eða tuttugu mill-
jörðum!
„Þjóðin elskar
• 99
mig
Anastasio Somoza mun ekki
hafa efast um að hann væri einn
af mestu velgerðarmönnum Róm
önsku Ameriku og garpur i bar-
áttu við kommúnismann. Hann
var skýrt dæmi um siðblindu hins
algjöra valds; hann gat hrópað
klökkur: „þjóðin elskar mig” —
um leið og hann sendi þjóðvarö-
liða sina út til að myrða konur og
börn.
Harðstjórn hans var mjög ill-
ræmd, og kalla menn þó ekki alllt
ömmu sina i Mið-Ameriku.
Fjöldamorð og pyntingar voru
daglegt brauð, ekki sist i land-
búnaðarhéruðum I Nicaragua
noröanverðu þar sem Sandino
hafði átt mestum stuðningi að
fagna þegar hann barðist viö
bandariskthernámsliðfrá 1926 og
þar til Somoza eldri myrti hann
árið 1933.
Alþjóðleg mannréttindasamtök
telja, að aðeins á árunum 1973—
1978 hafi 2000 manna horfið i
Nicaragua eftir að þjóðvarðliðar
höfðu handtekið þá eða numið á
brott. Chamorro, hægrisinnaður
blaðaútgefandi, sem var
nokkrum sinnum handtekinn af
mönnum Somoza, kann frá þvi aö
segja, að Somoza hafi sjálfur
einatt verið viðstaddur pyntingar
og tekið þátt i þeim sjálfur.
Vinstri og hægri
Somoza réttlætti ógnarstjórn
sina með baráttu gegn kommún-
isma. Hann var meðlimur i
hinum illræmdu World Anti-
Communist League, heimssam-
tökum sem hafa staðið að baki
mörgum hermdarverkum -1 þeim
erað finna áhrifamenn i valdaklik-
um Tævans og Suður-Kóreu,
hershöfðingja i Argentinu og
Chile, sem og vin og kollega So-
moza,Stroessner, einræðisherra i
Paraguay.
Saga Somoza er reyndar þörf á-
minning um að menn láti ekki
sefjast af mali borgaralegra mál-
gagna sem setja einskonar jafnað-
armerki mill „hægri- og vinstri-
sinnaðra einræðisherra” — með
það fyrir augum að draga Castro
á Kúbu inn I félagsskap So-
mozanna i vitund manna. Castro
hefur framið sinar syndir — ekki
sist gagnvart þeim sem vilja gera
strangar kröfur á hendur þeim
sem koma fram i nafni sósial-
isma. En það þarf undarlega
blindu til að skilja ekki þann
reginmun sem er á Kúbu annars-
vegar og þeim arfi sem menn eins
og Somoza skilja eftir sig i lönd-
um Rómönsku Ameriku þegar
reiði þjóðanna hefur klussað þeim
til andskotans.
Ósigur og flótti
Andstaðan gegn Somozaættinni
dó aldrei út. En hún blossaði upp
af miklum krafti eftir jarðskjálft-
ana miklu 1972. Þá settist Somoza
á allt erlent hjálparstarf; fé,
matvæli, lyf og fleira, sem til
landsins bárust.Allt fór um hans
hendur - og ættin makaði krókinn
heldur betur. Til dæmis varð
Nicaragua útflytjandi lyfja eftir
jarðskjálftana — enda þótt enginn
lyfjaiðnaður væri i landinu!
í desember 1974 varð Somoza-
veldið fyrir alvarlegum skakka-
föllum, þegar Sandinistar tóku
ráðherra og ættingja Somoza i
gislingu i bandariska sendiráðinu
og fengu 18 pólitiska fanga látna
lausa. Meðal þeirra var Tomas
Borge, einn af foringjum Sandin-
istafylkingarinnar og nú innan-
rikisráðherra.
Eftir þetta óx Sandinistum fisk-
ur um hrygg, jafnt og þétt þrátt
fyrir stórauknar kúgunaraðgerð-
ir yfirvaldsins. Samstaðan gegn
Somoza varð æ viðtækari, ekki
sist eftir að fyrrnefndur hægri-
sinnaður en óháður blaðaútgef-
andi, Pedro Joaquin Chamorro,
var drepinn af mönnum Somoza.
Borgarastriðið gegn Somoza var
ekki stéttastrið, heldur þjóðar-
strið gegn leiguher Somoza — og
þvi lauk i fyrrasumar, sem fyrr
segir.
w
Urelt tegund
einrœðis?
Somoza er einn af siðustu móhi-
könum i þvi liði „forseta lýð-
veldisins” sem Asturias hefur
lýst með ógleymanlegum hætti i
samnefndri skáldsögu. Það þýðir
ekki að alræðisstjórnir séu úr
sögunni i Rómönsku Ameriku, —
heldur það, að likúr minnka ört á
þvi, að einum „sterkum” manni
takist að ná jafn þrælslegum tök-
um á þjóð sinni og Somoza. Nú
um stundir eru það frekar vel
þjálfaðir atvinnumenn úr hern-
um, sem taka völdin og deila
þeim með sér. Þeir munu ganga
fram með grimmd og hörku, en
þeir munu ekki leggja i eins ævin-
týralega spillta geðþóttastjórn
og Somoza og hans nótar.
Reynslan sýnir og, að bandarisk
stjórnvöld, sem aldrei eru langt
undan þar sem uppgjör fer fram
i Rómönsku Ameriku, vilja
heldur veðja á slika herforingja-
hópa en hina „sterku” menn.
Draumar Somoza um endur-
komu til Nicaragua voru órar ein-
ir. Sandinistar og bandamenn
þeirra eiga i erfiðleikum eftir
mikla borgarastyrjöld, en enginn
efast um að þeir njóti stuðnings
yfirgnæfandi meirihluta þjóðar-
innar. Hinu skulu menn samt ekki
gleyma, að i Honduras situr sonur
einræðisherrans sem var, Ana-
stasioþriðji, með vinum sinum og
blður færis á að hefna sin á þeirri
þjóð sem svo lengi mátti þola
glæpastjórn eins af „okkar tikar-
sonum”,eins og þeir segja i
Washington —.
AB tók saman.
Somoza — „sterkir” menn af hans tagieru aö verða æ óhentugri, einnig
við að halda róttækum hreyfingum niðri.
Somoza, fyrrum einrœðisherra Nicaragua, var drepinn í Paraguay