Þjóðviljinn - 28.04.1983, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 28. apríl 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
„Við berum sama kvíðbogann“
Júrí Andropov lýsir
hugmyndum sínum
um öryggis- og varnarmál
í viðtali við v-þýska
vikuritið Der Spiegel
Júrí Andropov: Viðræður um takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar eru ekk-
ert pókerspil þar sem hægt er að vinna upp tapið eftirá...
Nýverið birti þýska tímaritið Der
Spiegel langt viðtal sem ritstjóri
þess, Rudolf Aufstein, átti við Júrí
Andropov í tilefni væntanlegrar
heimsóknar Helmut Kohl, kanslara
V-Þýskalands til Moskvu.
í viðtalinu skýrir Andropov af-
stöðu Sovétríkjanna til öryggis-
mála og viðræðna við Bandaríkin
um takmörkun vígbúnaðar.
Andropov segir allar tillögur
Reagan-stjórnarinnar til þessa
óaðgengilegar þar sem þær miði að
röskun valdajafnvægis og einhliða
afvopnun Sovétríkjanna.
Tillögur um
afvopnun
í viðtalinu ítrekar Andropov til-
lögur Sovétmanna í afvopnunar-
málum, m.a. varðandi meðaldræg-
ar eldflaugar í Evrópu. Um þau
efni segir hann m.a.:
Á núverandi stigi hefur hvor
aðili fyrir sig um 1000 burðareld-
flaugar fyrir kjarnorkuvopn í Ev-
rópu. Þar við bætast nokkur þús-
und hefðbundnir kjarnorkuoddar
hjá hvorum aðila um sig. Ef gengið
væri að þeim tillögum okkar sem
lengst ganga myndi ekki standa
eftir neitt af slíkum vopnum í Evr-
ópu, né heldur vopn er miða mætti
á skotmörk í Evrópu, hvorki
meðaldræg vopn né skammdræg.
Segir Andropov það undarlegt
að Vesturveldin hafi látið sem
þessar tillögur væru ekki til.
Ef litið er á þessa tillögu And-
ropovs um algjöra eyðingu kjarn-
orkuvopna í Evrópu út frá sjónar-
hóli Nato má gera ráð fyrir að það
sé ekki hvað síst andstaða Breta og
Frakka við að leggja niður eigin
kjarnorkuvarnir sem geri þessa til-
lögu óaðgengilega, en tillagan felur
það nánast í sér. Hitt má svo deila
um, hvort bresk og frönsk kjarn-
orkuvopn séu til þess fallin að auka
öryggi í Evrópu.
Kjarnorkuvarnir
Breta og Frakka
Þá minnir Andropov á þá tillögu
sína, að Nato-ríkin og Varsjár-
bandalagsríkin fækki kjarnorku-
vopnum sínum í Evrópu að tveim
þriðju hlutum, eða að því marki að
eftir stæðu 162 eldflaugar sitt hvoru
megin, en það er sá eldflaugafjöldi
sem Bretar og Frakkar ráða yfir í
dag. Þá yrði fjöldi flugvéla búnum
meðaldrægum kjarnorkuvopnum
miðaður við 138 hvorum megin.
í þessu sambandi sagði Androp-
ov: Undanfarið hafa Bandaríkin og
önnur Nato-ríki þráfaldlega talað
um óbilgirni Sovétríkjanna. En
hvers ætlast þessir aðilar til af okk-
ur? Þess er krafist að við semjum
eingöngu um eldflaugar, og ein-
göngu um þær eldflaugar sem við
höfum í Evrópu á móti þeim eld-
flaugum sem áætlað er að flytja til
Evrópu. Bandaríkin neita einfald-
lega að ræða um aðrar tegundir
meðaldrægra kjarnorkuvopna.
Þau vilja að við látum sem við vit-
um ekki af meira en 400 kjarna-
oddum Breta og af frönskum eld-
flaugum sem beint er að
Sovétríkjunum og öðrum sösíalísk-
um ríkjum.
Bandaríkjamenn halda því fram
að þessi vopn séu „fælingarvopn",
og því beri ekki að taka þau með í
reikninginn. Sé svo, þá hlýtur sú
spurning að vakna hvers vegna
Bandaríkin vilja neita okkur um
„fælivopn" í sama magni og Bretar
og Frakkar?
Þá er því einnig haldið fram, að
kjarnorkuvopn Breta og Frakka sé
hluti „sjálfstæðra varna" þeirra og
eigi því ekki að teljast með. And-
ropov segir að hvorki Bretar né
Frakkar leyni því að vopnum
þeirra sé beint að Sovétríkjunum
og bæði eigi fulla aðild að Nato.
Þannig hafi franska stjórnin t.d.
lýst sig hlynnta því að bandarískum
kjarnorkueldflaugum verði komið
fyrir í Evrópu. Andropov telur það
fráleitt að breskar og franskar
varnir tilheyri ekki varnarkerfi
Nato. Og hann spyr: Á hvaða
grundvelli og með hvaða rétti
eigum við að afvopnast í ljósi þess
að breskumog frönskum kjarnork-
uvopnum er beint að okkur? So-
véska þjóðin á sama rétt á öryggi og
þjóðir Bandaríkjanna, Bretlands
og Frakklands."
Nato-herstöövar
og flugmóðurskip
Þá segir Andropov: „Við erum
einnig beðnir um að horfa framhjá
þeirri staðreynd, að í tillögum
Bandaríkjanna er ekki að finna
neitt ákvæði um flugvelli og flug-
vélamóðurskip Bandaríkjanna á
þessum slóðum. Ekki má heldur
minnast á það, að f framvarðarher-
stöðvum Bandaríkjanna í Evrópu
er að finna útbúnað til uppsetning-
ar kjarnorkuvopnakerfa sem geta
náð til skotmarka í Sovétríkjunum.
Hér er um að ræða mörg hundruð
flutninavélar og kjarnaodda."
Það sem Andropov er hér að
leggja áherslu á er feimnismál
innan Atlantshafsbandalagsins,
sem undarlega hljótt hefur verið
um í þeirri miklu og flóknu um-
ræðu sem átt hefur sér stað hér í
álfunni um Evrópueldflaugarnar:
til þess að hægt sé að semja um
takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar í
Evrópu þurfa Bretar, Frakkar og
Bandaríkin að gera með sér inn-
byrðis samkomulag um hversu stór
hluti kjarnorkuvopnaforðans skuli
vera í höndum hvers kjarnorku-
veldisins. Jafnframt þarf slíkt sam-
komulag að ná til annarra þátta en
landeldflauga, og er þá sérstaklega
átt við kafbáta sem bera kjarnork-
uvopn, en Bandaríkin hafa nú meg-
inhluta kjarnorkuvopna sinna um
borð í kafbátum.
Griðarsáttmáli
í viðtalinu leggur Andropov
einnig áherslu á tillögu Sovét-
manna um „frystingu" á víg-
væðingunni á meðan samninga-
viðræður eiga sér stað, en Banda-
ríkin hafa hafnað slíkum tillögum.
Þá ítrekar hann einnig tilboð Var-
sjárbandalagsríkjanna um griðar-
sáttmála við Átlantshafsbanda-
lagið, þar sem bandalögin skuld-
bindi sig til að nota ekki valdbei-
tingu í samskiptum sínum, heldur
byggja á friðsamlegri sambúð.
Andropov spyr, hvernig réttlæta
megi að slíku tilboði sé hafnað.
Andropov segist skilja, að fólk í
Evrópu sé áhyggjufullt vegna víg-
búnaðarkapphlaupsins, en segir
jafnframt að Sovétríkin hafi lagt
fram sínar tillögur til úrbóta. „Þér
og ég berum sama kvíðbogann fyrir
núverandi ástandi. En Bandaríkin
vilja setja upp kjarnorkueldflaugar
sínar í Vestur-Evrópu og gera ykk-
ur, Vestur-Þjóðverja, Belgíu-
menn, Hollendinga og ítali að gísl-
um sínum. Við erum á móti þessu.
Við höfum lagt til ýmsar leiðir til að
komast út úr þessu ástandi, til að
útrýma hinni gagnkvæmu ógnun
eða draga verulega úr spennunni."
Varðandi andsvar Sovétríkjanna
við hinum bandarísku eldflaugum í
Evrópu segir Andropov:
Frú Kristín Skúladóttir frá Keld-
um, nú búsett í Reykjavík, hefur
nýlega afhent Landsbókasafni að
gjöf biskupssagnahandrit
langalangafa síns, Þorstcins fræði-
manns Halldórssonar í Skarfanesi,
er hann hóf að skrifa þar á nýárs-
dag 1796 og lauk við 28. apríl.1801.
Handritið gefur hún í minningu
um afa sinn, Guðmund Brynjólfs-
son á Keldum, en 12. apríl sl. var
öld liðin frá andláti hans.
í menginhluta handritsins er
fylgt biskupasögum Jóns prófasts
Halldórssonar í Hítardal, er lýkur
„Viðræður um kjarnorkuvopn
eru ekki pókerspil, þar sem hægt er
að vinna upp tapið eftir á. Þessar
viðræður fjalla urn líf og dauða
fyrir fólkið í Sovétríkjunuin og
Bandaríkjunum, Varsjárbanda-
lagsríkjunum og Nato-löndunum.
Við getum ekki tekið léttilega á því
að yfir 500 kjarnorkueldflaugum
verði komið fyrir rétt við landa-
mæri okkar í viðbót við þær eld-
flaugar, sem þegar er beint að okk-
ur og eru í eigu Breta og Frakka.
Gagnráðstafanir okkar verða fylli-
lega réttlættar frá öllum sjónar-
miðum, þar á meðal frá sjónarmiði
hins æðsta siðferðismælikvarða."
Afghanistan
og Nicaragua
með sögu Jóns biskups Vídalíns, en
síðan heldur Þorsteinn áfram eftir
öðrum heimildum og endar á
Hannesi biskupi Finnssyni.
Jafnfram er í handritinu Hirðs-
tjóraannáll Jóns prófasts Halldórs-
sonar. Seinast í handritinu fer
kafli, er nefnist Lögmenn á íslandi
og Þorsteinn hefur einkum skrifað
eftir lögmannatölum þeirra feðga,
sr. Jóns Halldórssonar í Hítardal
og sr. Vigfúsar sonar hans.
Dr. Jóni Þorkelssyni og Hannesi
Þorsteinssyni var ekki kunnugt um
handrit Þorsteins, er þeir gáfu út
réttlæti Andropov hernaðar-
íhlutun Sovétríkjanna í Afghanist-
an m.a. með því að vitna til af-
skipta Bandaríkjanna áf málefnum
Nicaragua. Hann segir: „Washing-
ton gengur svo langt að taka sér
rétt til að dæma um hvaða ríkis-
stjórn eigi að sitja að völdum í Nic-
aragua. þar sem það varði banda-
ríska hagsmuni. En Nicaragua er í
rúmlega 1000 km. fjarlægð frá
Bandaríkjunum og landamæri
okkar og Afghanistan eru nokkuð
löng. Sem sagt, á meðan við að-
stoðum vini erurn einnig að hugsa
um að tryggja öryggishagsmuni
okkar."
Trúlega hefur samtrygging
valdsins sjaldan verið aflijúpuð á
jafn opinskáan hátt og í þessum
orðum, sem stinga nokkuð í stúf
við meginanda viðtalsins.
Gagnkvæmt
traust
Hvað sem öðru líður, þá er sú
röksemdafærsla Andropovs, sem
fram kemur í viðtalinu, að Sovét-
ríkin hafi elt Bandaríkin í tækniþr-
óun vígbúnaðarins frá einu þrepinu
á annað sannfærandi. Og tillögur
Sovétríkjanna um takmörkun víg-
búnaðar eru þess eðlis að þeim
verður ekki hafnað umyrðalaust.
Þvert á móti virðast þær byggðar á
meira raunsæi og einlægari friðar-
vilja en fram kentur í þeirri ögrun-
arstefnu sem Reagan-stjórnin hef-
ur haft í frammi með stjórnlausri
aukningu vígbúnaðarkapp-
hlaupsins, sem nú stefnir á nýtt stig
út í himingeimnum.
Vonandi verður viðtalið í Spieg-
el og fyrirhuguð heimsókn Helmut
Kohl til Moskvu til þess að auka á
upplýsta umræðu um afvopnun-
armálin og efla enn þann boðskap
friðarhreyfinganna, að friður verði
ekki lengur tryggður með kjarn-
orkuvígbúnaði, heldur með því að
koma á gagnkvæmu trausti milli
þjóða.
biskupasögur Jóns Halldórssonar
1903-15, og er afstaða þess til ann-
arra handrita sagnanna rann-
sóknarefni, er nú bíður úrlausnar.
í greinargerð, er fylgdi handrita-
gjöfinni, er m.a. vitnað til gamalla
ummæla um hinn eljusama skrif-
ara. Þar segir, eftir handriti Skúla
Guðmundssonar á Keldum:
„Þorsteinn Halldórsson var
sagður maður stór og þrekinn,
fríður sýnum og hinn heitfengasti.
Það er með sannindum sagt, að
hann hafi setið á skemmuþröskuldi
sínum við skrifstörf sín og haft
blekbyttuna í barminum, svo að
ekki frysi í henni, en var inni í
skemmunni, þegar kaldast var og
næði og húsrúm vantaði í baðsto-
funni og ljós þraut."
Landsbókasafn efnir nú til sýn-
ingar í anddyri hússins á handritum
Þorsteins Halldórssonar, og verður
biskupasagnahandritið nýkomna
þar á meðal.
Það er athyglisvert að í viðtalinu
- ólg.
i&vMis
Úr biskupasagnahandriti Þorsteins Halldórssonar í Skarfanesi.
Biskupssagnahandrit til Landsbókasafns:
,Hafði hann blek-
byttu í barminum