Þjóðviljinn - 22.01.1985, Blaðsíða 11

Suður-Ameríka
Umskipti í Brasilíu
Stjórnarandstöðuforingi kosinnforseti -
Herforingjarnir gerðu þá ríku ríkari ogþá fátœku fátœkari-
Hvað verður um skiptingu jarðnæðis?
Tveggja áratuga hernaðar-
einræði er lokið í Brasilíu.
Þann fimmtánda janúar kaus
686 manna kjörmannafundur
leiðtoga eða samnefnara
stjórnarandstöðunnar, Tan-
credo Neves, til embættis for-
seta. Stjórnarflokkurinn PDS,
sem herforingjarnir og Figu-
erredo fráfarandi forseti
studdust við, hafði verið að
molna í sundur undan mikilli
óánægju almennings, sem
hefur í vaxandi mæli gerst virk-
ur í baráttu gegn stjórnarfari
og þróun sem hefur gert hina
ríku ríkari og hina fátæku fá-
tækari.
Tancredo Neves, sem er 74 ára
gamall, er talinn til hófsamari
borgaralegra stjórnmálamanna
og sagður eiga ýmislegt skylt með
Alfonsín í Argentínu og Sanguin-
etti í Uruguay, svo nefndir séu
tveir stjórnmálamenn sem hafa
fyrir skömmu tekið við völdum af
herstjórum í Suður-Ameríku.
Brasilíu á þessum tíma. Einn
fjórði alls hagvaxtar í Þriðja
heiminum sl. 20 ár átti sér stað í
Brasilíu. Stálframleiðslan í
landinu sexfaldaðist og sement-
framleiðslan fjórfaldaðist. Bfla-
framleiðslan er bráðum meiri en
á Bretlandi. Veganetið er fimm
sinnum lengra en það var.
En þessi þróun hefur verið
greidd dýru verði. Lýsingin „tvær
þjóðir búa í einu landi“ á kannski
hvergi betur við en í Brasilíu.
Sumir tala um tvö lönd reyndar -
eins konar „Belgíu“ þar sem búa
þær 20-30 miljónir sem best eru
settar. Elins vegar „Indland" þar
sem búa um 100 miljónir fátæk-
linga. „Belgarnir" búa við svipuð
kjör og mið- og yfirstéttir Evrópu
eða betri. En „Indverjana“
skortir allt - mat, föt, húsnæði,
mannréttindi.
Þessi mikla fátækt í landi, sem
á sér öflungan iðnað og mikið af
Matar leitað á öskuhaugum - tíu miljónir barna dóu úr hungri segja
biskuparnir.
Á undanhaldi
Á hinn bóginn ber að hafa í
huga að stjórn Brasilíu hefur ekki
sýnt andstæðingum jafn opinskáa
grimmd og einatt hefur tíðkast
undir „górillustjórnum" álfunn-
ar. Allt frá 1975 hefur verið slak-
að töluvert á og pólitískt frelsi
hefur aukist smám saman - þótt
enn eigi einræðið mörg spor bæði
í löggjöf og í hegðun yfirvalda.
Hinn nýi forseti ætlar að kalla
saman stjórnlagaþing 1986 og
láta þá ganga frá stjórnarskrá
sem á að tryggja lýðræði og þá
það, að herinn geti ekki á nýjan
leik hrifsað til sín pólitísk völd.
En þar með væri ekki stórsigur
unninn. Hætt er við að lýðræði
allt verði mjög í skötulíki meðan
gífurlegt djúp er staðfest milli
ríkra og fátækra í landinu. Það
hyldýpi er áþreifanlegasta niður-
staðan af tveggja áratuga her-
stjórn.
Tvær þjóðir
Hagskýrslur munu að sönnu
* sýna, að framfarir hafi orðið í
frjósamasta ræktunarlandi sem
til er, er ekki síst afleiðing af þró-
unarstefnu herforingjarstjórnar-
innar. Herforingjarnirstefndu að
því vitandi vits, að safna auðæf-
um á sem fæstar hendur og átti
þetta að leiða til þess, að Qár-
sterkir erlendir aðilar færu að líta
á Brasilíu sem mikið gósenland til
stórra fjárfestinga.
Undanfarna tvo áratugi hafa
hinir fátæku fengið að heyra það
að „þjóðarkakan verður að
stækka áður en eitthvað verður til
skiptanna“. Þeir áttu að bíða ró-
legir eftir því að þróunin berði
einn góðan veðurdag að dyrum
bragga þeirra og hreysa. Þessum
skilningi var fylgt eftir af þeirri
hörku, að nú er talið að tveir
þriðju Brasilíumanna séu
beinlínis vannærðir. Miklir
þurrkar lögðust á eitt með sér-
gæsku hinna ríku og bitnaði það
samspil ekki síst á hinum ör-
snauðu héruðum í norðausturh-
luta landsins. Biskupum landsins
telst svo til, að þar hafi tíu miljón-
ir barna dáið úr hungri undanfar-
in sjö ár.
Vandi á
höndum
Á árinu sem leið komu fram
ýmis merki þess, að þolinmæði
almennings væri á þrotum. Þetta
kom bæði fram í síendurteknum
hunguruppþotum, þegar fólkið
réðist á verslanir til að taka sér
þau matvæli sem það átti ekki
fýrir. Sem og í pólitískri baráttu
fýrir því að forsetinn yrði kosinn
þjóðaratkvæðagreiðslu. Af því
varð ekki - en hins vegar hefur
hinn pólitíski órói nægt til þess að
kjörmannasamkundan, sem var
reyndar tilbúningur herforingj-
anna, studdi að lokum Tancredo
Neves, sem fyrr sagði.
Það er mikill fögnuðúr í Brasil-
íu yfir þessum málalokum. En
hitt er víst, að Neves bíður allt
annað en auðvelt verkefni.
Skuldirnar við útlönd eru gífur-
legar, efnahagslífið er lamað af
heimskulegum stórfjárfestingum
og gífurlegri spillingu valdamik-
illa manna. Verðbólgan er mikil -
en gæti fyrst í stað orðið enn
meiri. Menn hugsa þá til þess sem
gerðist í Argentínu: eftir að lýð-
ræðislega kosin stjórn tók þar við
árið 1983 fór verðbólgan sem
hafði verið um 400 prósent á ári
upp í 1000 prósent eftir að stjórn-
in reyndi að bæta kjör þeirra
verst settu með varfærnum launa-
hækkunu. Tancredo Neves
hyggst nú koma af stað matvæla-
aðstoð til hinna fátækustu, eins
konar neyðarhjálp. Ókeypis
matur kemur sér vitanlega vel
fyrir þá sem líða skort, en það er
um leið ljóst að slík hjálp er að-
eins bráðabirgðalausn.
Spurt verður fyrst og fremst að
því, hvort það takist að skapa at-
vinnu handa þeim mörgu miljón-
um sem litla eða engu vinnu hafa.
Hver á
landið?
Þá veltur á miklu hvernig fer
um fyrirheit um réttlátari skipt-
ingu jarðnæðis. Herinn steypti
Joao Goulart forseta úr sessi árið
1964 einmitt vegna þess, að hann
gerði sig líklegan til að hreyfa við
eigendum stórjarða. Síðan þá eru
umbætur á þessu sviði orðnar
margfalt brýnni. Það er ekki síst
misskipting þess auðs, sem rækt-
anlegt land er, sem veldur gífur-
legri eymd í sveitum og flótta
miljóna til fátækrahverfa stór-
borganna. Það er út af nytjalandi
sem árlega kemur til átaka og
blóðugra bardaga víða um land.
Og það er einmitt í stuðningi við
landleysingja sem frelsunarguð-
fræðingar svonefndir innan bras-
ilísku kirkjunnar hafa látið mikið
að sér kveða.
Og það eru voldugir aðilar sem
eru andsnúnir breytingum á
þeirri skipan eignarhalds á landi
sem nú ríkir. Átökin við þá
hagsmuni muni kannski skera úr
um það, hvort lýðræði í Brasilíu
mun breyta nokkru sem máli
skiptir í lífi þess mikla meirihluta
landsmanna, sem til þessa hafa
verið fórnarlömb efnahagsund-
ursins brasilíska, undursins sem
brást. -ÁB
Einræðisherrum fer fækkandi
Fyrir fáum árum var næstum
því öll Suður-Ameríka undir
valdi herforingja. Það var helst
að Venezúela og Kólumbía
gætu státað sig af einskonar
lýðræðisfyrirkomulagi
(reyndar mjög gölluðu). Það
var engu líkara en að hers-
höfðingjar álfunnar væru í
meiriháttar samsæri í byrjun
síðasta áratugs um að reka
stjórnmálamenn úr opinberu
lífi. Einhvers staðar á bak við
þessa þróun fóru röksemdir á
þá leið, að herinn gæti þó að
minnsta kosti haldið uppi
nauðsynlegum aga og væri
ekki eins ónýtur og spilltir pól-
itíkusar.
En á síðustu misserum hefur
hershöfðingjunum verið sópað
aftur til hliðar. Enda hefur það
komið rækilega í ljós að þeir voru
í flestum greinum óhæfir stjórn-
endur, ævintýraleg spilling
blómgaðist sem aldrei fyrr,
skuldasúpan flóði yfir alla bakka,
kjör alþýðu versnuðu meðan yfir-
stéttir dönsuðu sinn hrunadans.
* Árið 1980 höfðu hershöfðingjar
í Perú komið landinu á barm
gjaldþrots - þá fengu þeir völdin
aftur í hendur Belaúnde Terry,
sem þeir höfðu steypt úr forseta-
stóli tólf árum áður.
* Andófsbarátta námsmanna og
bænda í Bólivíu steypti árið 1982
herforingjastjórninni í Bólivíu,
sem illræmd mjög var orðin á al-
þjóðavettvangi fyrir aðild að
meiri háttar kókaínsmygli.
* Ósigur í Falklandseyjastríðinu,
sem átti að hressa upp á orðstír
hinnar harðsvíruðu herforingja-
stjórnar Argentínu, varð þeirri
blóðstjórn að falli. Raúl Alfonsin
var kosinn forseti landsins 1983
og sumir hinna fyrri valdhafa
hafa lent f fangelsi.
* Herforingjar Uruguay, sem
notuðu baráttuna gegn róttækum
borgarskæruliðum snemma á sl.
áratug til að hrifsa til sín völdin,
hafa nú gefist upp og afhenda nú
kjörnum fulltrúum sitt gjaldþrota
ríki.
Eftir eru þá í álfunni við völd
tvö hörkutól: Pinochet í Chile, og
óttast reyndar mjög um sig, eins
og rakið var hér á dögunum, og
Stroessner í Paraguay. Auk þess
sem tvö smáríki og fyrrum ný-
lendur sullast í einræðispottin-
um, Guyana og Surinam.
GiJYANA
SUHINAME
'(X-FBANZ.
> A GUAYANA
t'Kotorae;
GUYÁ^A
i SURINAME
FRANZ.
GUAYANA
(Kuiomc)
Með dökkum lit eai einræðisríki í Suður-Ameríku árið 1979 og árið 1985.
Þríðjudagur 22. janúar 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15