Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1971, Blaðsíða 1

ÞAÐ þjónar ef til vill litl-
úm tilgangi að orðlengja um
faluti, sem aldrei voru fram-
kvæmdir. Málið, er hér verð-
ur reifað, hefur þó nokkra
sérstöðu. Hefði þýzku hug-
myndinni um innrás í Island
haustið 1940 verið hrint í
framkvæmd hefði hún skipt
sköpum um hlutskipti Is-
lendinga í ófriðinum. Það
er því ekki úr vegi, að dreg-
ið sé fram í dagsljósið það
ráðabrugg, sem hefði reynzt
allörlagaríkt fyrir tilveru
íslendinga.
Upphaf þessa máls er aö
rekja til vordaga 1940. Þann
9. apríl ruddust herskarar
Hitilers inn i Noreg og Dan-
mörku. Norðmenn hófu hetju-
lega baráttu gegn ofuxeflinu
og bandamenn settu lið á land
í Noregi. Einn þýðingarmesti
staðurinn, sem um var barizt
var Narvik á norðvestur-
ströndinni. Bærinn var að vetr
ariagi útskipunarhöfn fyr-
ir sænska járngrýtið, er þýzka
hernaðarmaskinan nærðist á.
Trygging járnflutninganna var
Hitler efst í huga, er
hann ákvað hertöku Noregs.
Það var því engin furða, þótt
Þjóðverjar legðu kapp á að
haida Narvik.
1 maálok tókst bandamönn-
um að ná bænum á sitt vald.
Þýzku verjendurnir hörfuðu
þá til fjalla. Þjóðverjum var
mi'kið í mun að endurheimta
bæinn. 1 júníbyrjun hóf yfir-
herráðið (Oberkommando der
Wehrmacht) undirbúning her-
leiðangurs, sem senda átti sjó-
leiðina til Narvik. Ákveðið
var að útbúa hin mi'klu far-
þegaskip Bremen og Europa
til flutninga á leiðangrinum. D
Hugmyndin að nota Bremen
og Europa, stolt þýzka kaup-
skipaflotans, til liðs- og her-
'gagnaflutninga var ekki ný af
nálinni. 1 síðari hluta april
hafði Hitler sjálfum hugkvæmzt
að nota þau til flutninga á liðs-
auka til Þrándheims, sem
bandamenn ógnuðu. Erieh
Raeder flotaforingi, yfirmaður
þýzka flotans, tók illa i tillög-
una. Raeder taldi, að tiil vemd
ar skipunum þyrrfti fiotinn að
beita öllum styrk sínum. Ef af
íramkvæmd tillögunnar yrði,
markaði hún að líkindum enda-
lok herflotans og skipanna
tveggja. *>
Það htýtur að hafa verið
þýzku flotastjórninni mikill
léttir, að eftir nokkra daga
gerði hei’naðarstaðan fyrirætl-
m Hitters óþarfa. Þjóðverjar
bættu stöðu sína á Þrándheims
svæðinu. Um sama leyti fluttu
bandamenn lið sitt á brott frá
Þrændalögum og S-Noregi.
Þegar Narvik-leiðangurinn
kom til tals í júní var komið
annað hljóð í strokkinn hjá
flotastjórninni. Mikið vatn
hafði runnið til sjávar síðan í
apríl. Nú vantaði aðeins
herzlumuninn til að stökkva
bandamönnum frá Noregi. Það
virtist, sem hver færi að verða
síðastur með að leggja sitt af
mörkum til sigurs. í mailok
mannaði flotastjórnin sig upp
í að senda flotadeild til Noregs.
Uppistaða deildarinnar voru
tvö stærstu skip flotans, orr-
ustubeitiskipin* Gneisenau oig
Seharnhorst. Flotinn lýsti því
yfir, að hann teldi víst að Nar-
vik-leiðangurinn myndi tak-
ast að óskum. Flotadeildin i
Þrándheimi yrði notuð til
fylgdar Bremen og Europa. Úti
lokað væri að sigla skipunum
tveimur aftur heim. Þau yrði
að skilja eftir á landgöngustað
eða sigla tii þýzku flotastöðv-
arinnar Polyarny á Mur-
manskströnd Sovétrikjanna. 3>
Þegar ákvörðun lá fyrir um
leiðangurinn, var vinna hafin
við nauðsynlegar breytingar á
hafskipunum tveimur. Enn á
ný tók atburðarásin þó í taum-
ana og gerði áætlun Þjóðverja
óþarfa. Hinn 10. maí hófst
þýzka stórsóknin á vesturvig-
stöðvunum.* Þegar komið var
fram í júní hafði sóiknin náð
tilgangi sínum. Víglína banda-
manna var brostin. Franska
hernum var sundrað og Bretar
höfðu með naumindum heimt
menn sína úr helju frá Dun-
kirk. Það var ljóst, að næsta
Framh. á bls. 7
* Þjóðverjar nefndu skip
þessi reyndar orrustuskip, en
Bretar orrustubeitiskip (battle
cruiser). Hér verður notazt við
brezka heitið, enda virðist það
að flestu leyti betur hæfa þess-
ari skipagerð.
* Sama dag hexnámu Bretar
ísland.
Á VAXVÆNGJUM ÍKARUSAR
ÍSLAND,
NASISTAR OG
ATLANTSHAF
EFTIR UÓR WHITEHEAD