Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1984, Blaðsíða 6

Fra nnírska ra nd i
VARKÁR
að er mikið búið að ganga á í forkosningun-
um í Bandaríkjunum á undanförnum mán-
uðum, þar sem Demókrataflokkurinn hefur
verið að undirbúa kjör frambjóðanda síns
við forsetakosm
ngarnar, sem fram eiga að
Walter Mondale er far-
sæll maður og öfgalaus.
Hann nýtur mikillar
reynslu, styrkti sig í
stöðunni með valinu á
Geraldine Ferraro til
varaforsetaembættis —
og gæti hugsanlega orð-
ið næsti forseti Banda-
ríkjanna
eftir WILLIAM GREIDER
fara í haust. Þeir hugumstóru demókratar,
sem keppt hafa að útnefningu sem forseta-
frambjóðandi flokksins, hafa svo sannar-
lega lagt sig í líma við að ryðja sér braut í
átt til hins háa valdaembættis og hafa lagt
næstum allt í sölurnar til þess að hljóta
útnefninguna. Það hefur vissulega gengið
á ýmsu í kapphlaupinu: Sá, sem einmitt
var í fararbroddi þá stundina, gat í næstu
andrá svo að segja verið kominn neðst og
aftast í hópinn. Lengi vel var það einmitt
hlutskipti Walters Mondales að sitja eftir
eins og njörvaður niður, á meðan keppi-
nautar hans virtust geysast fram fyrir
hann að hinu eftirsótta marki. Áður en
öldungadeildarmaðurinn John Glenn dró
sig endanlega til baka úr kapphlaupinu um
útnefningu, ásakaði hann Mondale um ei-
lífan innantóman orðaflaum, sem hann
léti sér stöðugt um munn fara, án þess að
taka nokkurn tíma raunverulega afstöðu
til þeirra málefna, sem til umræðu væru.
Skæðasti keppinautur Mondales um út-
nefningu Demókrataflokksins var án efa
Gary Hart frá Colorado, og hann kvaðst
álíta Mondale alltof litlausan persónu-
leika, sem engan veginn hefði þá hæfileika
til að bera er nauðsynlegir væru dugandi
forsetaefni.
Einn mesti áhrifamaður demókrata í
Kaliforníu kvartaði yfir því við Mondale
sjálfan, „að hann hefði gefið alltof marg-
víslegar yfirlýsingar um afstöðu sína til
hinna ýmsu málefna, og núna höfum við
orðið enga hugmynd um, hvað það er, sem
skiptir hann raunverulega mestu máli“.
Öldungadeildarmaðurinn Ernest Holling
frá Suður-Karólínu leyfði sér jafnvel að
kalla Mondale „þægan seppa — hann mun
veita þeim allt, sem þeir vilja. Hann mun
sleikja hverja hönd“.
TRAUSTUR Og frjáls-
LYNDUR FRAMBJÓÐANDI
Allt þetta rætnislega tal um Walter
Mondale var þó naumast nema þetta
venjulega innanflokks-nart, og bar ein-
ungis vitni um vissa tímabundna ólgu i
Demókrataflokknum, meðan á vali for-
setaframbjóðandans stóð. Allir þeir, sem
sækjast eftir útnefningu sem forseta-
frambjóðandi í Bandaríkjunum, verða að
standast þessa eldraun innan raða
flokksmanna sinna. Núna eftir að Mondale
hefur farið með sigur af hólmi og verið
útnefndur frambjóðandi Demókrata-
flokksins við komandi forsetakosningar,
munu allir demókratar vissulega samein-
ast undir merki hans. Nú verður tekið að
líta allt öðrum augum á þá varkárni, sem
Walter Mondale sýndi jafnan í baráttu
sinni fyrir útnefningu, þótt hann hlyti
napra gagnrýni demókrata hér fyrr í vor
fyrir að vera litlaus, leiðinlegur, gamal-
dags og hugmyndasnauður í baráttuað-
ferðum sínum.
Á næstu vikum mun Mondale þó hljóta
önnur og betri ummæli eins og hann á líka
skilið. Fjölmiðlar munu taka að kappkosta
að draga fram í dagsljósið hina mörgu og
prýðilegu hæfileika hans, en einnig ýmsa
veikleika í fari hans; þeir munu leitast við
að draga upp gleggri mynd af því, hver
Mondale eiginlega sé. Allir Bandaríkja-
menn eiga eftir að gera sér ljóst, að með
Walter Mondale sem forsetaframbjóðanda
hefur Demókrataflokkurinn valið sér
raunverulega frjálslyndan stjórnmála-
mann til forystu. Þetta er þeim mun at-
hyglisverðara, sökum þeirrar augljósu
íhaldssemi, sem undanfarin ár hefur verið
hin ríkjandi stefna í bandarískum stjórn-
málum. Demókrataflokkurinn valdi hvorki
vinsælan leikara sem frambjóðanda sinn,
ekki bónda og ekki heldur geimfara, held-
ur mann, sem alla tíð frá því að hann
komst í tölu fullorðinna hefur varið lífi
sínu í störf á sviði stjórnmálanna. Það er
fátt eitt á stjórnmálasviðinu, sem Walter
Mondale hefur ekki látið til sín taka: Hann
hefur verið önnum kafinn í venjulegri
stjórnmálabaráttu, tekið virkan þátt í að
móta stefnu flokks síns, unnið markvisst
að því að afla sér traustra fylgismanna
innan flokksins og varið ómældum tíma í
að vega og meta pólitíska afstöðu demó-
krata til hundraða viðkvæmra almennra
deilumála, sem stöðugt eru að skjóta upp
kollinum.
Því betur sem stjórnmálaferill Walters
Mondales er skoðaður, þeim mun síður má
mönnum virðast persónuleiki hans ein-
kennast af litleysi eða tvíræðni. Stað-
reyndin er sú, að núna þegar Walter
Mondale hefur hlotið útnefningu sem for-
setaframbjóðandi, hafa bandarískir kjós-
endur fengið skýrari valkosti við komandi
kosningar en þeir hafa átt völ á í mörgum
forsetakosningum síðustu áratuga — núna
býður sig fram til forseta maður, sem skil-
yrðislaust verður að kalla frjálslyndan, og
svo annar, sem er sannur íhaldsmaður að
lífsskoðun.
Það hefur jafnan verið styrkur Mondal-
es, jafnt sem Reagans, að pólitískir keppi-
nautar hafa alltaf vanmetið hæfni þeirra.
Þannig er Mondale mun harðskeyttari
stjórnmálamaður en hann leit út fyrir að
vera í baráttunni um útnefningu á síðast-
liðnum fjórum mánuðum. Alveg eins og
reyndin er með Reagan, á pólitísk afstaða
Mondales sér djúpar rætur í fortíðinni.
íhaldssemi Reagans byggist að verulegu
leyti á eins konar 19. aldar laisser-faire-
afstöðu, en stjórnmálaviðhorf Mondales
mótast að miklu leyti af þeirri New Deal-
hefð, sem löngum hefur einkennt flokks-
brot hans í heimafylkinu, Democratic
Farmer Labor Party í Minnesota, og af
áhrifum hins pólitíska guðföður hans, sem
var öldungadeildarþingmaðurinn Hubert
Humphrey, á meðan hans naut við.
GÆFLYNDUR, Gaman-
SAMUR, GJÖRHUGULL
Pólitísk viðhorf Mondales verða því að
kallast háleit og hafa alltaf reynzt honum
gott veganesti í stjórnmálaumsvifum
hans. Þetta eru stjórnmálaviðhorf, sem
eiga sér mun meiri hljómgrunn meðal alls
almennings í Bandaríkjunum en flestir
hinna íhaldssamari stjórnmálamanna
gera sér ljóst. En það verður hins vegar að
segjast alveg eins og er, að hvorki hin póli-
tísku viðhorf Mondales né Reagans fela í
sér neina þess háttar framtíðarsýn, sem er
líkleg til að koma beinlínis af stað ein-
hvers konar hrifningaröldu með þjóðinni
vegna nýrra ferskra hugmynda. Veiga-
mikilla breytinga er vart að vænta á
stjórnmálasviðinu, og það verður að telj-
ast miður farið, því að slíkar breytingar
eru einmitt það sem Bandaríkin þarfnast.
Getur Walter Mondale, með þessari dá-
lítið hvellu rödd sinni og rólegu, fumlausu
fasi, í raun og veru sigrað þennan mjúk-
mála, glaðbeitta og sviðsvana mann, sem
núna býr í Hvíta húsinu? Þótt ég vildi að
vísu ekki leggja aleiguna að veði upp á það,
álít ég samt, að hann geti það. En eins og
sakir standa eru slíkar framtíðarspár
raunar ósköp lítils virði; hitt væri miklu
nær að reyna að gera sér nokkra grein
fyrir því, hverjir kynnu að vera helztu
kostir hans og hvaða stefnu hann myndi
að líkindum fylgja, ef hann ætti einhvern
tíma eftir að hreppa forsetaembættið.
Eins og svo margir aðrir Bandaríkja-
menn verð ég að játa, að ég hef ekki verið
neitt stórhrifinn af hugmyndinni um, að
Mondale yrði frambjóðandi Demókrata-
flokksins. Það virðist ekki vera neitt nýja-
brum á því, sem hann hefur fram að færa,
ekkert óvænt og heillandi, einmitt núna,
þegar manni finnst að Bandaríkin þarfnist
leiðtoga, sem sé þess fýsandi að marka
nýja, djarfa heildarstefnu.
En það er hins vegar enginn vafi á því,
að með Walter Mondale sem forseta í