Vikublaðið - 17.12.1993, Blaðsíða 6

6
Aff erlendiim yettvaiigl
VIKUBLAÐIÐ 17. DESEMBER 1993
„Lýðræðislegt“ valdarán Jeltsíns
Vludinnr Sjirinovski, leiðtogi Frjálslynda lý&rœðisflokksins, sem var eini
flokkur þjóðemissinna sent Jeltsín leyfði að bjóða fram, hafði greiðan
aðgang að ríkissjónvarpinu.
Fréttaskýrendur, sem og vest-
rænir leiðtogar, hafa átt í dá-
litlum erfiðleikum með að
túlka niðurstöður kosninganna í
Rússlandi síðast liðinn sunnudag.
Flestir hallast þó að því að þar hafi
verið um hálfsigur Jeltsíns að ræða,
því stjórnarskrá hans var naumlega
samþykkt þó rnikið fylgi þjóðernis-
sinnans Vladimirs Sjirinovski og
kommúnista hafi aðeins ruglað
myndina. En ef litið er aðeins til
baka þá er í raun fátt sem ætti að
korna á óvart í þessari niðurstöðu.
Ofúgt við þá goðsögn sem vest-
rænir fjölmiðlar hafa skapað þá var
ekki mikil! ágreiningur á milli
Jeltsín og þingsins (Æðsta ráðsins)
sem kosið var í almennum kosn-
ingum í Rússlandi 1990 og endur-
speglaði þáverandi kraftahlutföll
innan Nomenklatúrunnar. Auk
þess hlóð þingið undir Jeltsín og
veitti honum ótvírætt leiðtogahlut-
verk með því að gera hann að tals-
manni sínum og samþykkja aukið
framkvæmdavald honum til handa.
Agreiningurinn varð ckki alvarleg-
ur fyrr en Rússland undir forystu
JeJtsíns sveigði einhliða undir sig
allar stolnanir Sovétríkjanna vetur-
inn 1991 til 1992. Þar með lagði
hann inn á braut frjálshyggjunnar,
ruddi brautina að endalokum Sov-
étríkjanna og tók upp „bráðaað-
gerðir“ í efnahagsmálum eftir upp-
skriff Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Hyer er á móti um-
bótum?
Þessi barátta hefur staðið ládaust
yfir frá þessum tíma. Nokkrum
sinnum hefúr soðið upp úr svo sem
í apríl 1992 þegar ríkisstjórnin hót-
aði að segja af sér, í desember 1992
þegar Gaidar var setmr af sem for-
sætisráðherra og í mars-apríl s.l.
þegar Jeltsín lenti í hörðum átök-
um við þingið. A milli þessara
sprenginga hafa fylkingarnar gert
með sér ótal málamiðlanir því
þingið vildi ekki hætta umbótum
og snúa aftur til gamla kerfisins
eins og vestrænir fjölmiðlar hafa
látið í veðri vaka. Það vildi einung-
is hægja á þeim og breyta áhersl-
urn.
Meðan á þessum deilum þings
og forscta hefrir staðið hefur allt
samfélagið verið í hraðri upplausn,
jafnt félagslega sem efnahagslega.
Sá vísir sem til varð að flokkum í
kosningunum 1990 hefur ekki orð-
ið að stjórnmálaafli, fylkingarnar
hafa ekki reynt að skipuleggja
flokka í kringum stefnumál sín og
almenningur hefur orðið afhuga
þeim stjórnmálum sem birst hafa í
þessum deilum.
Atburðirnir sem gerðust á haust-
döguin í Moskvu þegar Jeltsín
sendi þingið heim með tilskipun og
lagði síðan til atlögu við það nteð
aðstoð hersins þegar það óhlýðn-
aðist tilskipun hans, voru eins kon-
ar forleikur kosninganna s.l.
sunnudag. A þessum tíma var Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn orðinn
óþolinmóður vegna þess hve hægt
gekk að koma á nauðsynlegum
strúktúrbreytingum. Sumarmán-
uðina hafði þingið notað til að setja
lög er hægðu á einkavæðingu í iðn-
aði, setja hömlur á starfsemi er-
lendra banka og þrengja möguleika
stjórnarinnar til að draga úr niður-
greiðslum og félagslegum útgjöld-
um. Því var ljóst að þingið varð að
víkja svo hægt yrði að koma í gegn
þeim umbómm sem erlendir lána-
drotmar kröfðust.
Engar áhyggjur af
lýorceðinu
Tilskipun sinni um að leysa upp
þingið, sem Jeltsín gaf út með sam-
þykki iðnríkjanna sjö, fylgdi hann
eftir með fjölda ráðstafana sem átm
að tryggja hraðari umhæmr í anda
bráðaaðgerða alþjóðlegra lána-
stofnana undir forysm Gaidar.
Þessi nýi áfangi efnahagsumbót-
anna felur það meðal annars í sér
að afnema það sem eftir er af verð-
lagseftirliti, hraða einkavæðing-
unni og hætta smðningi við iðnað-
inn sem mun leiða til fjöldagjald-
þrota og þar með auka verulega á
atvinnuleysið.
Atburðirnir í október liefðu átt
að vekja ugg um örlög réttarríkis-
ins og lýðræðisins. En svo mjög var
búið að tala um baráttu lýðræðis-
sinna við afturhaldsöflin, hamra á
því að Jeltsín væri eini lýðræðislega
kjörni valdhafinn og því væri hann
æðsta tjáning lýðræðisins og helsti
varðmaður þess, að horft var fram
hjá því að allt benti til þess að fylgi
við hann væri að hrynja og allar
lýðræðisreglur fómintroðnar í bar-
áttu hans við þingið. En kannski
lýsa orð Helmut Kohl best afstöðu
vestrænna ráðamanna. Ilann sagði:
„Þegar við límm til Rússlands
megum við ekki vera of uppteknir
af lýðræðinu". Með öðrum orðurn;
ef lýðræðið skilar ekki þeirri niður-
stöðu sem vænst er, þá megum við
ekki vera of uppteknir af nýjum
þrengingum þess.
Eftir að þingið var úr
sögunni átti Jeltsín aðeins
eftir að setja endapunkt-
inn á „)ýðræðislegt“ valda-
rán sitt, fá samþykkta
stjórnarskrá sem færði alla
þræði í hans eigin hendi
og þing sem léti fara lítið
fyrir sér. Fyrst í stað voru
flokkar og blöð andstöð-
unnar bönnuð og sovétin,
sem flest höfðu verið kjör-
in í lýðræðislegum kosn-
ingum, vom leyst upp.
Síðan hófst undirbúning-
ur kosninganna og þá vom
sumir andstöðuflokkar
leyfðir aftur eftir reglum
sem forsetinn setti. Blöð
fengu að koma út að nýju
undir nýjum nöfnum og
með nýjar ritstjórnir.
Jeltsín stýrði effir sem
áður ljósvakamiðlunum og
hótaði að loka sjónvarpinu
fyrir þeim sem gagnrýndu
stjórnarskrá hans og
stefnu. Kosningabaráttan
‘var því öll í skötulíki.
Ábyrgð Jeltsíns á
sigri þjoðemis-
sinna
Helsta niðurstaða
kostninganna er að Jeltsín
og stefnu þeirri sem hann
hefur staðið fyrir síðast
liðin tvö var hafnað. Tæp-
lega helmingur kosninga-
bærra manna kaus að sitja

6V -c, &
JOLAGJÖFIN sjálfsagða
fyrir alla 13-16 ára er rafeinda skólaritvélin
BROTHER AX-210. Hentar einnig heimilum,
og smærri og miðlungsfyrirtækjum enda hefur
hún flesta kosti fullkomnustu skrifstofuvéla.
Fæst hjá okkur og helstu ritfangaverslunum.
BORGARFELL Skólavörðustíg 23, sími 11372
heima, fann sér engan valkost í
þeim lismm sem Jeltsín hafði leyft
að bjóða ffarn og meirihluti þeirra
sem kusu greiddi atkvæði gegn
þessari stefnu.
Frjálslyndi lýðræðisflokkurinn á
mikið fylgi sitt að þakka velskipu-
lagðri kosningabaráttu, gagnrýni á
spillingu og félagslegt óréttlæti
sein þrífst í skjóli valdhafanna
(svipaður málflutningur og Jeltsín
var með þegar hann var að brjótast
til valda á tímum Gorbatjoff) og
ekki síst þeim tækifærum sem ríkis-
fjölmiðlarnir veittu honum. Það er
í raun margt sem vekur spurningar
ræmi við kraftahlutföllin á ný-
kjörnu þingi. Hann gemr því hald-
ið áffam að standa undir vonum
Vesmrlanda, hrint í framkvæind
bráðaaðgerðum Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins og unnið með þeim á al-
þjóðavettvangi. Og hann þarf ekki
að efna til forsetakosninga fyrr en í
júní 1996, þó svo að eðli embættis-
ins hafi tekið gagngerum breyting-
um frá því hann var kosinn og þrátt
fyrir skuldbindingu sína um að láta
kjósa til forseta í júní komandi.
Nýf valdstjóm í sjón-
máli
Stórsigur hægriöfgamannsins cr
í sjálfu sér ekkert slærnur kosmr
fyrir Jeltsín. Ilann gemr eflaust
snúið honum sér í hag og talið
Vesmrlöndurn trú um að hann sé
enn hin styrka stoð lýðræðis og
umbóta. Nýja stjórnarskráin gerir
honum mögulegt að laga sig að
næsmm hvaða þingsamsetningu
sem upp kemur. Hann á auðvelt
Margir áttu erfitt með að botna í kjörseðlinum, einkum eldra fólk eins og
þessi kona hér.
varðandi framgang hans síðustu
inánuðina. í október stóð hann
með Jeltsín þegar hann lagði til at-
lögu við þingið og því var hann éini
flokkur þjóðernissinna sem fékk að
bjóða ffain. Einnig sást til Sjir-
inovsld við hlið Jeltsíns á fundi sem
hafði það hlutverk að smíða stjórn-
arskrána, enda hefur hann lýst yfir
fullum smðningi við hana. Einnig
vekur það spurningar að í byrjun
nóvember, áður en kosningabar-
áttan hófst opinberlega, hafði Sjir-
inovski greiðan aðgang að ríkis-
sjónvarpinu á meðan lokað var á
ýmsa „lýðræðissinna“ í andstöðu
við Jeltsín, en eftir að þingið var úr
sögunni tóku ýmsir fyrrum smðn-
ingsmenn Jeltsín upp hugmyndir
þess um að tímabært væri að hægja
á umbótunum. Og í ríkissjónvarp-
inu naut Sjirinovski þess að geta
keypt sér næsmm jafn mikinn tíma
og flokkur Gaidars, „Valkosmr
Rússlands11.
En Jeltsín fékk það sem hann
stefndi að. Stjómarskáin sem hann
samdi með aðstoð ráðgjafa sinna
fékk þann nauma meirihluta sem
hann ákvað að væri nægilegur.
Skilyrðin voru að þátttaka í at-
kvæðagreiðslunni um stjórnar-
skrána yrði 50% og helmingur
þeirra yrði að greiða atkvæði með
henni. Rússland býr því við stjórn-
arskrá sem tryggir forsetanum of-
urvald. Og hann þarf ekki, að
minnsta kosti fyrst í stað, að breyta
samsetningu á stjórn sinni í sam-
með að senda þingið heim og efna
til nýrra kosninga, stjórnin þarf
ekki að standa þinginu skil á gerð-
um sínum, í stuttu ináli þá hefur
þingið lítið að segja um landstjórn-
ina.
Eðlilegasta niðurstaða kosning-
anna væri að Jeltsín sneri baki við
kredduin ffjálshyggjunnar og tæki
upp umbótastefnu sem væri meira í
takt við raunverulegar þarfir at-
vinnulífsins og almennings þar sem
ríldð léki stórt hlutverk. En slík
niðurstaða er ólíkleg, ekki síst
vegna þess að alþjóðlegar fjármála-
stofnanir myndu ekki samþykkja
hana og allur smðningur Vestur-
landa, sem að mestu er í formi Iána
og skuldbreytinga, fer í gegnurn
hendur þeirra. Því er líklegast að
tímabil einhvers konar valdstjórnar
taki við. Atburðirnir í október
sýndu að helst getur Jeltsín sótt
stuðning við áffamhaldandi völd til
hers og lögreglu. Lýðræðið verður
látið víkja fyrir þörfum mark-
aðsvæðingarinnar, því eins og
margir „lýðræðissinnar“ hafa lýst
opinberlega yfir þá fela slíkar um-
bætur í sér slíkan niðurskurð á lífs-
kjörum að almenningur gæti ekki
fært slíkar fórnir ótilneyddur í
langan tíma vegna tálvona um
bjarta framtíð. Þróunarbanki Evr-
ópu hefur til dæmis spáð því að það
rnuni taka 35 ár fyrir íbúa Austur-
evrópu að verða hálfdrættingar í
launum á við það sem gerist á Vest-
urlöndum.