Tíminn - 08.02.1989, Blaðsíða 13

Tíminn 13
Miðvikudagur 8. febrúar 1989
lllllllllll ■ BÓKMENNTIR :;;l
„Paskval Dvarte og
hyski hans“
Á allra síðustu árum hefur á nýjan
leik færst fjör í bókmenntir á Spáni,
einkum skáldsagnagerð, svo óhætt
ætti að vera að tala um nýja kynslóð
skáldsagnahöfunda þar í landi.
Sú gleðilega þróun hefur þó ekki
skyggt á nokkra rithöfunda sem eru
þekktir frá fyrri tíð og enn við störf
en frægastur þeirra er Camilo José
Cela. Þessi nestor spænskra prósa-
höfunda, er að vísu kominn af allra
léttasta skeiði því hann er nú á 73.
ári en sískrifandi og síungur í andan-
um og list sinni. Hann er einn af
frumkvöðlum nýju skáldsögunnar
og á það enn til að feta nýjar slóðir,
a.m.k. er skáldsaga hans, Mazurca
para dos muertos (Marsúrki fyrir tvo
framliðna), sem kom út 1983, mjög
nýstárlegt verk.
Nú er nýkomið út í íslenskri
þýðingu (útg. Vaka-Helgafell) það
verk Celas sem gerði hann fýrst
frægan: „Paskval Dvarte og hyski
hans“ í þýðingu Kristins Ólafssonar,
framtak sem ber að fagna því fram
til þessa hefur nær ekkert verið þýtt
eða gefið út hérlendis af helstu
verkum spænskra skáldsagnahöf-
unda nútímans.
Þessi bók Celas er tvímælalaust
einn af hornsteinum spænskra bók-
mennta á þessari öld og útkoma
hennar í íslenskri þýðingu getur
talist bókmenntaviðburður.
Camilo José Cela er Galisíumaður
að uppruna, f. í Iria Flavia 1916 og
móðir hans var víst ensk. Ungur
stúdent sogaðist hann inn í hringiðu
borgarastyrjaldarinnar á Spáni og
varð hermaður í sveitum Francos.
Hann særðist illa og lá lengi á
sjúkrahúsi meðan stríðið geisaði
áfram. Cela var varla gróinn sára
sinna þegar friður komst loks á en
þá tók ekki betra við því hann hafði
sýkst af berklum og var fluttur á
svokallað hressingarhæli, í ömurleg-
an biðsal dauðans og lá þar langa
lengi uns hann náði loks heilsu. *
A hælinu stytti Cela sér stundir
við „umritun" minninga Pascúals
Duarte sem hann þóttist hafa komist
yfir af tilviljun. Þessi fræga ævisaga
var prentuð með leynd í bílskúr í
Burgos 1942 og upplagið hvarf eins
og dögg fyrir sólu áður en yfirvöldin
rönkuðu við sér. Þeim tókst heldur
ekki að gera upptæka aðra útgáfu ári
síðar nema. að hluta til. Cela lagði
m.ö.o. ekki verk sitt fram til rit-
skoðunar né sótti um leyfi til útgáf-
unnar eins og lög gerðu ráð fyrir.
Hann þekkti mjög vel til starfa
ritskoðunarinnar því hann vann
nefnilega hjá henni sjálfur og treysti
henni alls ekki fyrir afkvæmi sínu,
Pascual Duarte. í formálsorðum
bókarinnar reyndir hann þó að
blíðka ritskoðunaryfirvöld með því
að vísa til þess að sagan eigi að vera
fólki víti til varnaðar.
Næsti áfangi í útgáfusögu bók-
arinnar var prentun hennar í Argent-
ínu. Þeirri útgáfu var smyglað til
Spánar í svo drjúgum mæli að yfir-
völd fengu ekki við ráðið og neydd-
ust loks til að taka bókina af bann-
lista 1946.
Pascual Duarte rekur helstu þætti
ævisögu sinnar og þetta er mótunar-
saga afbrotamanns. Hann lýsir
ömurlegum uppvexti sínum og „fjöl-
skyldu", þ.e. stórgölluðum foreídr-
um ogsystkinum, ógæfusömu hjóna-
bandi sínu og takmörkuðum sam-
skiptum við annað fólk í snauðu
umhverfi. Hann verður mannsbani
og það oftar en einu sinni. Að
síðustu myrðir hann móður sína
með köldu blóði og er dæmdur til
dauða.
Allt er þetta með endemum nötur-
legt en frásögn Pascuals er trúverðug
og langt frá því að vera leiðinleg.
Hann er heldur ekki tilfinningalaus,
það kemur m.a. fram í afstöðu hans
til konu sinnar. Pascual vekur auð-
veldlega samúð lesandans, gerðir
hans eru skiljanlegar en örlög hans
ill og óumflýjanieg. Spurningunni
um hvort hann sé vondur maður
hneigist maður til að svara neitandi.
Hann er fremur hrakfallabálkur og
leiksoppur örlaganna en illmenni.
Ævisaga Pascuals Duarte vakti
mikið umtal og hneykslun margra
frómra manna, bæði vegna óskap-
anna sem hún lýsir og groddalegs
orðbragðsins þótt vel fari saman í
sjálfu sér. Þá varð til orðið
feikn(ar)stefna (tremendismo) og
Camilio José Cela.
hefur sfðan loðað við Cela og a.m.k.
þessa bók enda þótt höfundi sé í nöp
við heitið og hafi reynt að sverja það
af sér. Sagan um Pascual Duarte er
m.ö.o. raunsæisleg uppvaxtar- og
mótunarsaga einstaklings í fjand-
samlegu umhverfi ljótleika og niður-
rifs. Það er margt í henni sem minnir
á síðustu gömlu skálkasögurnar í
spænsku, a.m.k. vekja sum atriði í
frásögn Pascuals svipuð hughrif og
afskræmislegar persónulýsingar
þeirra, t.d. í E1 Buscón eftir Queve-
do.
En þó að ljótleikinn, grámyglan
og vesöldin séu rauðir þræðir í sögu
Pascuals Duarte er það ekki þunga-
miðja sögunnar heldur hann sjálfur
og innræti hans sem trauðla er þó
hægt að skilja til fulls; skapgerð hans
er nefnilega allflókin og hann dylur
margt en samt er nokkuð ljóst að
góðvild, viðkvæmni og heilbrigð
hugsun eru þrátt fyrir allt sterkir
þættir í þessum ógæfusama manni.
Það væri líka mögulegt að skoða
sögu Pascuals sem táknsögu um
ófarir spænsku þjóðarinnar í and-
stæðar fylkingar, fullar haturs og
grimmdar. Ekkert virðist mæla í
mót slíkri túlkun en þá þyrfti að fara
gaumgæfilega ofan í alla sauma og
ekki er tækifæri til þess í þessari
grein.
Ég skemmti mér við það yfir
hátíðarnar að bera íslensku þýðing-
una á Pascual Duarte saman við
frumtextann og sannfærðist um að
hún er mjög vel af hendi leyst.
Þýðandanum, Kristni R. Ólafssyni
hefur tekist að ná sömu áferðinni,
sama beiska kaldrananum og ríkir í
spænskunni hjá Cela, þeim mikla
orðsins meistara. Aukin heldursýnir
Kristinn mikla nákvæmni með ein-
stök hugtök án þess þó að það skaði
að ráði heildarsvipinn á þýðingunni.
í gagnrýnisskyni langar mig þó að
síðustu að fjalla dálítið um meðferð
manna- og staðarheita í ágætri þýð-
ingu Kristins á fjölskyldu Pascuals
Duarte (Á spænsku heitir bókin:
„La familia de Pascual Duarte").
Mér finnst hann nefnilega ganga
fulllangt í því að færa sémöfnin til
íslensks ritháttar og beyginga, eink-
um nöfn manna og borga.
Skírnarnöfn og mörg eftirnöfn
eru í þýðingunni vendilega löguð að
íslensku máli og beygingum og fer
svo sem ekki illa á því nema þegar
mjög ströng samhljóð standa saman,
því þá er eins og verið sé að gefa
ábendingu um býsna óþjálan
framburð, sbr. „í pútnahúsi Ápöt-
sju“ (bls. 104).
Mér finnst líka voða skrýtið - get
víst ekki sagt að mér komi það
spánskt fyrir sjónir - að rekast á ð
og þ í spænskum mannanöfnum t.d.
í Moðestó Roðrígeþ (bls. 17), Eng-
raþía á Hól (bls.26), don Konraðó
(bls. 121), don Jesúsar Gonþaleþar
de la Ríva (bls. 13).
Það er annar handleggur þegar
útlendu nöfnin eiga sér alíslenska
samsvörun. Á bls. 31 er minnst á
pútnahús Mjallar madrísku (Nieves
la madrilena). Þótt iðja þessarar
kvinnu sé langt í frá skjannahvít er
Mjöll rétt og góð þýðing á skírnar-
nafni hennar, Nieves. Ekki er ég
samt viss um að hún geti kallast
madrísk þótt hún sé frá Madrid. Það
eru líka áhöld um hvort eigi að leyfa
sér að beygja nafnið á höfuðborg
Spánar eins og kemurframt.d. ábls.
100 þar sem leiðin liggur „til Madríd-
ar“. Ég veit ekki til að það sé hefð
fyrir þessari meðferð orðsins hér.
Það mælir e.t.v. líka mót kvenkyns-
beygingu á borgarheitinu Madrid að
orðið er karlkyns á spænsku (af
arab. Magerit, lat. maioritum).
Ennfremur má setja út á það að
beygja borgarheitið Sevilla (á bls. 62
er þgf. Sevilju) og bera fram eins og
veikt kvenkynsorð á íslensku og alls
ekki líkar mér að tala um „Havönu
og jafnvel Njújork" (bls. 103) þegar
hefð er fyrir því á íslensku að nota
óbeygt Havanna (sbr. Havanna-
vindill). Og þyki Nýja Jórvík of
hátíðlegt sem þýðing á hinu spænska
„Nueva York“ er nær að hafa
ómengaða ensku (New York).
Reyndar lætur Kristinn flest staðar-
heiti óbeygð og óþýdd. Hann talar
um Badajoz (ekki Bátakvos eins og
HKL í þýðingu sinni á Birtingi eftir
Voltaire), Merida, Chinchinilla
o.s.frv. án þess að hrugga nokkuð
við spænskum rithætti en þýðir
Guadalupe (bls. 59) með Úlfsá. Það
er laglegt en langsótt þar eð spænska
staðarheitið Guadalupe er eldgamall
bræðingur arabísku og síðlatínu.
Framandi nöfn skapa stundum sér-
stök hughrif sem geta eyðst eða
orðið allt önnur í þýðingu. S.Á.
BILALEIGA
meö útibú allt í kringuiTi
landið, gera þér mögulegt
aö leigja bíl á einum slaö
og skila honum á öörum.
Reykjavík
91-31615/31815
Akureyri
96-21715/23515
Pöntum bíla erlendis
interRent
Bilaleiga Akureyrar
li? Frá Borgarskipu-
lagi Reykjavíkur
Tillaga aö deiliskipulagi á svæöi milli Hraunbæjar
og Bæjarháls er hér með auglýst samkvæmt gr.
4.4. í skipulagsreglugerð 1985. Um er að ræða
hugmyndir að íbúðum aldraðra, svæði fyrir verslun
og þjónustu, bílskúraþyrpingar og útivistarsvæði.
Uppdrættir verða til sýnis hjá Borgarskipulagi
Reykjavíkur, Borgartúni 3, kl. 8.30-16.00 alla
virka daga frá miðvikudeginum 8. febr. til mánu-
dagsins 13. mars 1989. Einnig verður uppdráttur
til sýnis í félagsmiðstöðinni Árseli.
Ábendingum eða athugasemdum skal skila skrif-
lega, ekki seinna en 13. mars 1989, til Borgar-
skipulags Reykjavíkur, Borgartúni 3, 105 Reykja-
vík.
Útboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar, f.h. Byggingadeildar Borgar-
verkfræðings, óskar eftir tilboðum í rörlaga lampabrautir ásamt
Ijósbúnaði fyrir Borgarleikhúsið í Reykjavík.
Lengd brauta er um 225 metrar.
Útboðsgögn verða afhent áskrifstofu vorri, Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík.
Tilboðin verða opnuð á sama stað, fimmtudaginn 23. febrúar 1989,
kl. 14.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fnkirkjuvegi 3 - Simi 25800
Til sölu
MAZDA 626 GLX 4ra dyra
Sjálfskiptur, árg. ’85,
rafmagn í rúðum, vökvastýri/veltistýri,
centrallæsingar, ný snjódekk,
dráttarkúla.
Ekinn 55 þús., í toppstandi.
Aðeins bein sala eða skuldabréf.
______Upplýsingar í síma 685582._________
+
Eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir og afi
Kristófer Guðleifsson
Hjallaseli 29
lést í Borgarspítalanum að morgni þriðjudags 7. febrúar.
Guðrún Guðmundsdóttir
börn, tengdabörn og barnabörn.
t
Eiginkona mín, móðir okkar og tengdamóðir
Guðbjörg Ketilsdóttir
Kópavogsbraut 20
verður jarðsungin frá Fossvogskapellu fimmtudaginn 9. febrúar kl.
15.00.
Sveinn Gamalíelsson
Sólveig Sveinsdóttir
Gamalíel Sveinsson Vilborg Gunnlaugsdóttir