SunnudagsMogginn - 10.10.2010, Blaðsíða 6

6 10. október 2010
Þrátt fyrir erfið viðfangsefni á
löngum köflum í lífinu er Desmond
Tutu þekktur fyrir hlýtt bros, smit-
andi hlátur og almennan léttleika.
Hann gefur lítið fyrir hefðbundna
framkomu sem gjarnan vill loða við
hina geistlegu stétt, slær sér á lær,
þegar það á við, og stígur jafnvel
dans.
Tutu hefur löngum þótt orðhepp-
inn maður og þegar aðskiln-
aðarstefnan var endanlega afnum-
in var hann ekkert að flækja málið.
Spurður um viðbrögð sagði hann
einfaldlega: „Jibbí.“
Fleyg eru ummæli hans frá
1984: „Komið vel fram við hvíta
manninn, hann hefur týnt mennsk-
unni.“
Árið 1986 lagðist Ronald Reag-
an Bandaríkjaforseti gegn refsiað-
gerðum suðurafrískum stjórnvöld-
um til handa, Tutu til lítillar gleði.
„Mín vegna,“ sagði hann þá, „má
vestrið fara til andskotans.“
Reynslan hefur greinilega kennt
Tutu að dæma fólk ekki af útlitinu
einu saman. „Misindismenn hafa
hvorki horn né hala, þeir líta bara
út eins og ég og þú,“ sagði hann
árið 2006. „Áhangendur Adolfs
Hitlers voru ekki djöflar, í mörgum
tilvikum voru þeir virðulegt fólk.“
Tutu var einhverju sinni staddur
í San Francisco þegar kona nokk-
ur vék sér að honum og ávarpaði:
Sæll Mandela erkibiskup. Þá varð
honum að orði: „Þetta kallar mað-
ur að slá tvær flugur í einu höggi.“
Einu sinni lét Tutu hafa eftir sér
að enda þótt Nelson Mandela væri
vandaður maður væri fatasmekk
hans augljóslega ábótavant. Ekki
stóð á svari frá Mandela: „Það er
undarlegt að heyra þetta frá manni
sem gengur dags daglega í kjól.“
Þegar barn spurði Tutu hvað
menn þyrftu að gera til að fá Nób-
elsverðlaun svaraði hann: „Það er
þrennt sem þú þarft að hafa: Ein-
falt nafn, eins og Tutu, stórt nef og
þokkafulla fótleggi.“
Einfalt nafn, stórt nef og þokkafullir fótleggir
Tutu ásamt Nelson Mandela.
Reuters
M
aðurinn sem kallaður hefur
verið „samviska Suður-
Afríku“ tilkynnti á 79 ára
afmæli sínu í vikunni að
hann ætlaði að setjast í helgan stein.
Desmond Tutu erkibiskup var á sinni tíð
einn helsti baráttumaðurinn gegn að-
skilnaðarstefnu hvíta minnihlutans í
landinu og eftir að hún var afnumin
hefur hann í mörgu tilliti verið samein-
ingartákn þjóðarinnar, lægt ófáar öld-
urnar á erfiðum tímum aðlögunar.
„Gremja og reiði hafa slæm áhrif á
blóðþrýstinginn og meltinguna,“ sagði
Tutu einhverju sinni, dæmigert fyrir
umburðarlyndi hans og sáttavilja. Það
var engin tilviljun að Tutu fékk frið-
arverðlaun Nóbels árið 1984.
En nú er sumsé mál að linni. Tutu var
sáttur við Guð og menn þegar hann til-
kynnti að hann hygðist hverfa úr sviðs-
ljósinu til að verja meiri tíma með fjöl-
skyldunni og horfa á krikket. Þeir sem
þekkja til þeirrar göfugu íþróttar vita að
það getur verið tímafrekt. Fátt markvert
gerist að jafnaði fyrir te. Það er önnur
saga. Tutu sagði líka tímabært að hleypa
yngri og sprækari mönnum að.
Tutu andmælti aðskilnaðarstefnunni
fyrst svo eftir var tekið á áttunda ára-
tugnum. Alla tíð hafði hann aðeins orð-
ið að vopni enda trúði hann ekki á of-
beldi, þrátt fyrir harðneskju hvíta
minnihlutans í Suður-Afríku. Frægt var
á níunda áratugnum þegar hann skarst í
leikinn á ögurstundu og kom í veg fyrir
að æstur múgurinn tæki meintan lög-
reglumann í dulargervi af lífi án dóms
og laga á götu úti. Undiraldan var þung
og ekki alltaf létt að standa fast í ístaðið
þegar réttlætinu var misboðið.
Viðeigandi var að Tutu skyldi fara
fyrir sannleiksnefndinni svonefndu sem
rannsakaði glæpi aðskilnaðarstjórn-
arinnar eftir fyrstu lýðræðislegu kosn-
ingarnar árið 1994. Sú reynsla var Tutu
ákaflega þungbær og táraðist hann
margsinnis yfir upplýsingunum sem
fram komu. „Mér blöskrar andstyggðin
sem við höfum afhjúpað,“ var haft eftir
honum. Þegar vinnu nefndarinnar lauk
gagnrýndi Tutu oddvita fyrri stjórnvalda
harðlega fyrir að hafa logið kerfisbundið
að henni.
Víða fenginn til að miðla málum
Ekki voru allir sáttir við störf nefnd-
arinnar, þótti hún ekki ganga nægilega
langt. Tutu var til að mynda legið á
hálsi fyrir að fara of mjúkum höndum
um Winnie Mandela, eiginkonu Nel-
sons, sem grunuð var um alvarlega
glæpi.
Almennt óx vegur Tutus þó vegna
framlags hans til sannleiksnefndarinnar
og hafa fjölmargir aðilar leitað til hans
með sambærileg verkefni síðan, allt frá
Norður-Írlandi til Solomon-eyja. Und-
anfarin ár hefur erkibiskupinn verið
hluti af hópi eldri heiðursmanna, „Öld-
ungunum“, sem reynt hafa að stemma
stigu við spillingu og deilum, ekki bara
í Afríku heldur víðsvegar um heim.
Meðal leiðtoga sem hópurinn hefur
gagnrýnt eru Tony Blair, fyrrverandi
forsætisráðherra Bretlands, og George
Bush, fyrrverandi Bandaríkjaforseti, en
Tutu hefur margoft lýst því yfir að
stríðið í Írak sé bæði ómaklegt og ósið-
legt. Hefur hann hvatt Barack Obama,
núverandi Bandaríkjaforseta, óspart til
að biðja írösku þjóðina afsökunar á
þessum miklu mistökum.
Erkibiskupinn hefur einnig hýtt Ísr-
aelsríki duglega með tungu sinni en
hann hefur meðal annars sakað stjórn-
völd þar um að halda úti aðskiln-
aðarstefnu. „Framkoma Ísraelsríkis í
garð Palestínumanna minnir mig um
margt á það sem henti okkur svarta
hluta þjóðarinnar í Suður-Afríku.“
Lengi hefur líka verið grunnt á því
góða milli Tutus og Roberts Mugabes,
forseta Simbabves, sem erkibiskupinn
hefur gengið svo langt að kalla „teikni-
myndaútgáfu af erkitýpu einræðisherr-
ans í Afríku“.
Mugabe hefur svarað því til að Tutu
sé „illmenni“. Margur heldur mig sig.
Samvisk-
an dregur
sig í hlé
Desmond Tutu
erkibiskup sest
í helgan stein
Desmond Tutu er ekki þekktur fyrir að fara troðnar slóðir, hér stígur hann æðisgenginn dans á útifundi í Bandaríkjunum.
ReutersVikuspegill
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Desmond Tutu fæddist árið
1931 í litlum gullnámubæ,
Klerksdorp, í vesturhluta Suður-
Afríku. Faðir hans var kennari og
ætlaði Tutu að feta í fótspor
hans, þangað til aðskiln-
aðarstefnan lagðist af fullum
þunga á menntakerfið. Hann
gekk kirkjunni á hönd og komst
snemma til metorða. Tutu hefur
alltaf haldið því fram að erindi
hans við þjóðina – og aðrar þjóðir
– sé trúarlegt en ekki pólitískt.
Ætlaði að kenna
Nýtt steinbakað, heilkorna brauð frá Jóa Fel
Kóngabrauð
- þétt, heilkorna, bragðgott, dökkt og án sykurs