Saga - 1986, Blaðsíða 324

322
RITFREGNIR
Elías Snæland Jónsson: ALDARSPEGILL. Undir högg að
sækja. Vaka-Helgafell, Reykjavík 1985. 189 bls. Skrár yfir
helstu heimildir.
I
Fyrir jólin 1985 sendi Elías Snæland Jónsson, aðstoðarritstjóri DV, frá sér
annað ritið í bókaflokknum Aldarspegill og ber það heitið Undir högg að scekja.
Hið fyrsta kom út fyrir jólin 1984 og nefnist Átök milli stríða. Eins og í fyrsta
Aldarspeglinum er efnið sótt í dómsmál frá fyrri hluta þessarar aldar. f Undir
högg að sœkja eru þrír frásöguþættir, hinn fyrsti langlengstur og spannar 2/3
hluta bókarinnar. Sá fjallar um „kollumálið" er svo var nefnt og skaust upp á
yfirborð stjórnmálanna í ársbyijun 1934. Hermann Jónasson, þáverandi lög-
reglustjóri í Reykjavík og bæjarfulltrúi Framsóknarflokksins, var sakaður um
að hafa skotið æðarkollu úti í Örfirisey en slíkt athæfi hefði verið brot á
lögreglusamþykkt bæjarins. Úr þessu varð stórkostlegt mál enda árið 1934
mikið kosningaár. Hermann stóð í eldlínunni fyrir framsóknarmenn, fyrst
sem efsti maður á lista þeirra í bæjarstjórnarkosningunum í Reykjavík 20.
janúar og síðan sem frambjóðandi flokksins í Strandasýslu í alþingiskosning-
unum 24. júní. Kollumálið varð mesta kosningabomba ársins eins og Elías
Snæland bendir á. Hin málin tvö sem greint er frá í Undir högg að scekja eru
ólík kollumálinu. Pau fjalla um illa meðferð á börnum, annað um ungan
dreng f Skagafirði árið 1924 en hitt um vangefna stúlku á Austfjörðum um
1930. Bæði voru börnin hjá vandalausum. Allar aðalsöguhetjur þessa Aldar-
spegils hafa því átt undir högg að sækja eins og nafn bókarinnar ber með sér
enda þótt aðstaða þeirra hafi verið ólík.
Hvað ræður efnisvali í bók sem þessa? Því svaraði Elías Snæland m.a. í
spjalli við dagblaðið NT á fullveldisdaginn 1985:
Meginmarkmiðið í vali á viðfangsefnum er að atburðimir séu á
einhvem hátt merkilegir. Það á til dæmis við um pólitísk deilumál eins
og kollumálið. ... Ég reyni að velja atburði sem gefa innsýn í þjóðlíf
þeirra tíma sem þeir gerast á og mikilvægt að þeir, sem nú eru ungir,
kynnist. ... Það er líka haft í huga við val á viðfangsefnum að efni
bókanna sé sem fjölbreyttast og fyrir sem víðastan lesendahóp.
Um efnisval má deila og það er alltaf erfitt að þjóna mörgum herrum en Elíasi
Snæland hefur tekist ágætlega. Vissulega er kollumálið merkilegt pólitískt
deilumál. Það getur einnig gefið innsýn í líf þjóðar í kreppu. Frásagnimar af
börnunum gefa einnig innsýn í þjóðlífið. Þó má efast um að sú misþyrming á
varnarlausum bömum sem lýst er í bókinni spegli hið almenna viðhorf til
barna á þriðja áratug þessarar aldar en við kynnumst því hvernig fólk brást
við, m.a. með fjársöfnun handa drengnum. Af frásögnunum af börnunum