Náttúrufræðingurinn - 1964, Blaðsíða 31

N Á'T'T Ú R U F R Æ ÐIN G U R1 N N
77
Jón Jónsson:
Magnús Stephensen
og rannsóknir hans á Skaftáreldum
Á seinni hluta 18. aldar gengu yfir íslenzku þjóðina meiri hörm-
ungar en nokkru sinni íyrr eða síðar, og sennilega hefur hún aldrei
verið eins nærri því að líða undir lok og þá. Skaftáreldarnir og af-
leiðingar þeirra, oft nefnt einu nafni Móðuharðindin, þrengdu svo
að þjóðinni að áhrifin voru greinileg í meira en 100 ár.
Þrátt fyrir þetta er síðari hluti aldarinnar um ýrnsa hluti merki-
legt tímabil og ekki þá hvað sízt í sögu íslenzkra náttúruvísinda. Þá
má segja, að í fyrsta sinn séu skipulagðar ferðir gagngert til þess
að rannsaka náttúru landsins eða einstök náttúrufræðileg fyrir-
brigði. í þessu sambandi nægir að minna á ferðir þeirra Eggerts
Ólafssonar og Bjarna Pálssonar 1752—1757, og í lok aldarinnar
Svein Pálsson (1762—1840), sem ber höfuð og herðar yfir alla ís-
lenzka náttúrufræðinga f’yrir daga Þorvaldar Thoroddsen.
Meðal Jteirra manna, sem á seinni hluta aldarinnar tóku virk-
an þátt í rannsóknum á náttúru landsins, er einn, sem oft gleyrn-
ist, sennilega ekki hvað sízt einmitt vegna Jress, hve mikilvirkur
hann var á öðrum sviðum. Þessi maður er Magnús Stephensen.
Þann 21. des. 1962 voru liðin 200 ár frá fæðingu þessa merka
manns. Um ævi hans og störf hefur svo margt verið ritað í því til-
efni að ekki skal út í Jjað farið hér, en Jjess eins getið, sem varðar
rannsóknir á mesta hraungosi, sem sagan getur um, gosinu á
Síðumannaafrétti 1783, Skaftáreldunum.
Með skipum þeim, sem komu til Kaupmannahafnar af íslandi
haustið 1783, bárust þangað fyrstu fregnir af gosinu, sent hófst
8. júní Jtað sama sumar. Vafalaust hafa þær um margt verið harla
óljósar, en þó er svo að sjá sem stjórnarvöldin hafi Jregar gert
sér ljóst, að hér væri um að ræða náttúruhamfarir svo miklar og
sem hafa myndu svo víðtæk áhrif á land og þjóð, að ekki mætti