Vera - 01.12.1999, Blaðsíða 36

Siiritmavo iandaranaDkt
Forsætisráðherrann á Sri Lanka
Á íslandi er líklega ekki margt fólk sem man eftir Sirimavo Bandaranaike þegar Sri Lanka er nefnt. Það er
frekar óöld átaka á meðal íbúa landsins sem fólk man eftir og því þegar Amnesty International tilkynnti árið
1989 að gera mætti ráð fyrir að að þúsund manns væru drepin mánaðarlega í borgarastyrjöld í landinu. En í
innanlandsátökum, sem hófust árið 1983, hefur verið áætlað að um 18 þúsund manns hafi látið lífið.
Sirimavo Bandaranaike í Sri Lanka er hins vegar fyrsta konan til að verða forsætisráðherra í sögunni, á und-
an öðrum reyndum stjórnmálakonum líkt og Goldu Meir og Indiru Gandhi, og sömuleiðis sú fyrsta til að gerast varnarmálaráðherra um
leið. Dóttir hennar, Chandrika Kumaratunge, hefur einnig verið meðal fárra kvenna til að gerast þjóðkjörinn forseti en hún tók við því
embætti árið 1994 stuttu eftir að hún var kjörin forsætisráðherra. Sem forseti og í samræmi við vald sitt til að velja ríkisstjórn skipaði
hún svo móður sína sem forsætisráðherra og sló þannig sögulegt met því aldrei áður hafa völdin gengið frá dóttur til móður, athöfn
sem auk þess varð til þess að á sama tíma settust mæðgur í tvö æðstu embætti eins ríkis.
i Linda H. Blöndal
Sirimavo Bandaranaike tók fyrst við forsætisráð-
herraembættinu árið 1960 í kjölfar þess að eigin-
maður hennar var myrtur af vitskertum Búddatrú-
armunki árið áður. Solomon West Ridgeway Dias
Bandaranaike var vinsæll forsætisráðherra og
hafði verið fyrirferðarmikill í stjórnmálum. Hann
var á leið til Bandaríkjanna að hitta Eisenhower
þegar hann var skotinn við heimili sitt. Og þó ná-
kvæmlega fjörutíu ár séu liðin síðan má enn sjá
votta fyrir harmi Sirimavo, söknuði og sorg í and-
liti hennar, ef marka má viðtal í The Sunday Times
fyrir stuttu. Eftir morðið varð Sirimavo að eigin
sögn einstæð þriggja barna móðir og ung ekkja,
ein á báti og í mikilli sorg. Hún hafði ekki haft
neinn hug á að taka upp starf manns síns eftir
áfallið en eins og oft tíðkast í þessum heimshluta
var hún beðin um að halda því áfram og leiða
Frelsisflokk hans í Sri Lanka. Eðli starfsins var
henni ekki hulið frekar en öðrum forsætisráð-
herrafrúm og þegar Sirimavo tók jákvætt í beiðni
karlanna í Frelsisflokknum lagði hún grunninn að
því að verða ein reyndasta stjórnmálakonan I
þungavigtarflokki kvenna í stjórnmálum fyrr og
síðar.
Á ferli sínum hefur hún hvorki meira né minna
en setið þrisvar í forsætisráðherraembættinu og í
nokkur ár í hvert skipti. Líkt og áður sagði tók hún
fyrst við embættinu árið 1960 og sat þá til 1965,
síðan frá 1970-1977 og að lokum frá 1994 til
dagsins í dag. Bandaranaike, sem er 83ja ára að
aldri, er því vafalaust elsta konan sem er virk í
stjórnmálum. Og hún er ekki að hætta, líkt og
greina mátti í svari hennar til blaðamannsins í fyrr-
nefndu viðtali sem spurði hvort hún færi ekki að
setjast í helgan stein: „Hvers vegna ætti ég að
hætta? Mér líður eins og best verður á kosið, laus
við alla sjúkdóma og gigt. Það er einna helst að
fæturnir séu eitthvað að ergja mig en ég hugsa
auðvitað ekki með fótunum heldur höfðinu," var
svarið.
Saga Sirimavo er þó ekki saga eintómrar vel-
gengni þó heimildir segi hana hafa verið mest
ráðandi stjórnmálaforingjann í landinu frá
1960-1977. Hún gekk með mikilli hörku að upp-
reisnarflokkum í landinu, m.a. með því að banna
ýmis málgögn þeirra og það var í forsætisráð-
herratíð hennar sem Sri Lanka var opinberlega
yfirlýst sósíalískt lýðveldi - í anda sósíalisma
Solomons, samkvæmt stjórnarskrá. Efnahagur
landsins hefur allt til dagsins í dag verið mjög
bágur, eða síðan 1959 þegar Bretar létu af ný-
lendustjórn sinni. Þrátt fyrir tilraunir ýmissa ríkis-
stjórna hefur illa miðað ( efnahagsmálum og
Sirimavo goldið þess í mörgum kosningum. Upp-
reisnir, efnahagslegír erfiðleikar og grimmileg
átök milli þjóðarbrota í landinu, sérstaklega sjálf-
stæðiskrafa Tamíla, hafa einkennt samfélag Sri
Lanka þann tfma sem Sirimavo hefur tekið þátt í
stjórnmálum. Átökin hafa m.a. endað með morð-
um á leiðtoga stjórnarandstöðu þingsins og for-
seta landsins.
Þegar litið er yfir feril Bandaranaike er erfitt að
sjá að stjórnmálin séu einungis arfur frá manni
hennar þó okkur hætti e.t.v. til að gera minna úr
stjórnmálaþátttöku kvenna sem komast að sem
ekkjur, systur, mæður eða jafnvel hjákonur. I tilfelli
Sirimavo á sli'k hugsun auðvitað engan veginn við
og í rauninni ekki heldur í öðrum tilfellum. Því það
er einungis um að ræða eina aðgönguleið af
nokkrum að stjórnmálaþátttöku og á Vesturlönd-
um eru leiðirnar einnig margar og misjafnar þó
þær séu ólíkar því sem gerist ( annarri heimsálfu.
Það verður líka að hafa í huga hið mikilvæga og
hættulega verkefni sem felst I því að taka við
stjórn sterks stjórnmálaflokks í landi eins og Sri
Lanka, og halda uppi minningu vinsæls stjórn-
málaleiðtoga. Það sem Sirimavo hefur líka afrek-
að á síðastliðnum fimmtlu árum er að halda uppi
nafni ættarinnar í heimi stjórnmálanna og þannig
gert það nær ódauðlegt, því Bandaranaike fjöl-
skyldunni verður helst líkt við Kennedyana I
Samúðarsvipur kjósenda landsins
hefur þó runnið af þeim því
Bandaranaike er lýst sem algeru
hörkutóli og á ríkisstjórnarfundum
er stundum sagt að það sé aðeins
einn karl meðal fundarmanna
- það sé Sirimavo.
Bandarlkjunum og um hana hefur verið gerð
heimildamynd nýlega.
Bandaranaike sjálf dregur þó ekkert úr áhrif-
um þess að vera „ekkjan" og segist hafa unnið á
samúðinni fyrst um sinn, bæði hjá konum og körl-
um, íklædd hvítum sorgarklæðum. Samúðarsvip-
ur kjósenda landsins hefur þó runnið af þeim því
Bandaranaike er lýst sem algeru hörkutóli og á
ríkisstjórnarfundum er stundum sagt að það sé
aðeins einn karl meðal fundarmanna - það sé
Sirimavo. Einhvers konar Margaret Thatcher I Sri
Lanka hugsa sumir en aðrir segja að I karlveldi
landsins sé harkan óumflýjanleg. Sirimavo hefur
þó verið spurð hvað greini karlleiðtoga frá konun-
um I leiðtogastarfi. Svar hennar var ekki langt og
mikið heldur einfaldlega það að karlar væru óþol-
inmóðari og harðgerðari, en konur nokkuð meira
á mannlegu nótunum - þær hugsuðu meira um
áhrif ákvarðana sinna á fjölskyldur og börn. Að
eigin sögn mótist hennar eigin stlll hins vegar fyrst
og fremst af sjálfsaga og heimspeki Búddatrúar-
innar sem hún ólst upp við.
Hver Sirimavo er sem stjórnmálakona eða inn-
an einkalífsins vitum við þó lítið um enda erfitt
fyrir fólk frá Vesturlöndum að fá einhvern botn I
sllkt og hvaða hugmyndafræði ætti svo sem að
miða við? Llf hennar hefur verið ólíkt okkar
reynslu og menning og siðir I Sri Lanka eru væg-
ast sagt framandi. Sirimavo gekk m.a. I búddísk-
an klausturskóla og foreldrar hennar ákváðu
mannsefnið og giftu hana hinum unga Solomon
svo eitthvað sé nefnt. I vangaveltum um hver
þessi kona er sem varð fyrst til að vera forsætis-
ráðherra I sögunni, sýnist manni að ævihlaup
hennar sé helst blanda af tvennu. Sirimavo virðist
annars vegar hafa verið heppin með hlutskipti I
llfinu þvf það hlýtur að þurfa ákveðna lánsemi að
vera úthlutað eiginmanni sem manni er svo
mögulegt að elska og fá sömuleiðis tækifæri til að
njóta hæfileika sinna fram á níræðisaldur. Á sama
tíma gerist hins vegar ekkert af sjálfu sér. Sirima-
vo Bandaranaike hefði aldrei brotið blað I sögunni
nema vegna þess hversu hæfileikarlk og sterk
stjórnmálakona hún er.
36 • VERA