Morgunblaðið - 26.04.1942, Blaðsíða 5

:Saimudagur 26. apríl 1942.
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Framkv.stJ.: Slgfúa JönMon.
Rltat jörar:
Jön Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrKtSarni.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjórn, auglýsingar og afgrelöala:
Austurstræti 8. — Siml 1600.
) Áakriftargjald: kr. 4,00 & roánuöl
innanlands, kr. 4,50 utanlanda.
f lausasölu: 25 aura elntaklö,
30 aura meö Leabök.
Sýning
'JL4' ötrmaður MentamálaráSs Jón-
as Jónsson hefir auglýst og
sint tíl gluggasýningar á 6 mál-
verkum eftir íslenska listam'enn
Eru myndir þessar eign ríkisins
og nieðal þeirra mynda, er
Mentamálaráð hefir keypt til
væntanlegs listasafns.
Sýning þessi er að því leyti ein-
stæð h.íer á landi, að til hennar er
stofnað í þeim tilgangi að ófrægja
þá menn, sem myndirnar hafa
gert. Slík „menningarstarfsemi“
hefir eigi þekst í öðrum löndum
en þeim, þar sem einsýnt aftur-
iiald hefir tekið fyrir kverkar
frjálsra menningarstarfa.
En að emu leyti mun glugga-
sýning þessi vera alveg einstæð,
því sýnandinn, sem dregið hefir
þessar myndir fram í dagsljósið,
hefir sjálfur ráðið því, að 5 þeirra
yrðu keyptar fyrir almannafje til
listasafnsins, enda þótt honum
finnist sjálfum þær svo gallaðar,
að þær sjeu höfundum þeirra til
minkunar. Menn spyrja: Til hvers
keypti hann þá myndirnar? Yar
það í sama tilgangi gert og sýn-
ingín er haldin? Eða voru mynd -
irnar keyptar gegn vilja hans?
★
En kórónan á þessu tiltæki ráðs-
‘formannsins er það, að allar þær
myndir, sem hann hefir valið á
'þessa „hneykslunar“-sýningu, eru
mjög framhærileg listaverk og
sum þeirra ágæt, Er myndavalið
því enn ný sönnun þess, er menn
raunar vissu áður, að svo illa er
búið að myndlistamálum þjóðar-
innar, að sjálfur formaður Menta-
málaráðs veit hvorki upp nje nið-
nr um gildi þeirra verka, sem
hann kaupir og hefir hönd á.
★
Á engu sviði niitímamenningar
’þola Islendingar eins vel saman-
Irarð við stórþjóðir eins og í
myndlistinni. Sú leiftursókn í ís-
lenskri menningu hefir að nokkru
Jeyti enn sem komið er farið fvr-
ir ofan garð og neðan hjá íslensk-
nm almenningi, sem eðlilegt er,
meðan ekkert alment listasafn er
Jhjer til, og gagnrýni á list reikui
< og af sltornum skamti.
Tiltæki ráðsformannsins með
■ gluggasýningu þessari, og önnur
asnaspöi'lv hans í garð listamann-
anna mun að því leyti koma að
gagní, að hann fær maklegan dóm
þjóðarinnar um fáfræði sína og
' fruntaskap, en meira verður rætt
ög ritað um þá nýtískulist, sem
með tímanum verður almennings
«íign þjóðarinnár á þroskabraut
hennar. Ýmislegt varðandi mynd-
list, er áður var látið liggja í
þagnargildi, verður nú rakið og
rætt. Þeim mun meira, sem sagt
verður af viti um þessi máþ.þeim
mun minna mark verður tekið á
foiúnanni Mentamálaráðs og þeim
afturhaldsöflmn, er hann kann að
liafa í þjónustu sinni.
^ | | rtn i mm tti wi wtrmi wmwi mw»
KeyRiauíkurbrjef
Þingið og þjóðin.
ftir heimsstyrjöldina. fyrri
gerðust þeir atburðir í ís-
lensku stjórnmálalífi, að flokka-
skiftingin, sem áður var, breyttist
að verulegu leyti. Menn töluðu
um þetta sem eðlilega afleiðingu
af því, að þá var sambandsmálið
við Danmörku til lykta leitt um
stundarsakir. Þetta liafði vitan-
lega sín áhrif. En sagan var ekki
öll sögð með því. Það umrót, sem
á þeim árum komst á þjóðlífið,
vegna þess, að lífsskilyrði þjóðar-
innar tóku miklum umskiftum,
varð til þess að nýskipun komst á
stjórnmálin.
Engu skal hjer um það spáð,
hvort núverandi styrjldö hafi hjer
sömu gagngerðu áhrif.
Samvinna flokkanna um stjórn
landsins frá því í apríl 1939 hefir
orðið þjóðinni til mikils gagns.
En óheilindin í því samstarfi, hin
sífelda undirhyggja vinstri flokk-
anna, og pólitísk hagsmunatog-
streita hefii' orðið ákaflega þreyt-
andi fyrir þá menn, sem mest
ábvrgð og starf hefir hvílt á.
Ofan á þetta hefir svo bæst óá-
nægja ýmsra manna í öllum flokk-
um út áf því, að samsteypustjórn
ólíkra flokka með ólík stefnumið
getur ekki stjórnað landinu eins
og allir kjósa helst, eða öllu held-
ur, fylgir eltki fram stefnu neins
flokks.
' í þinginu myndast svo flokks-
flækjur, sem menn halda að leys-
'ist með því að ganga til kosn-
inga. Jeg dreg það í efa og það
munu margir kjósendur gera víðs-
vegar um land, hvort samstarf
flokkanna verði auðveldara eftir
,að kosningahríðin er afstaðin. Vel-
flest.ir kjósendur sjá það, að við-
horfið til kosninga í hernumdu
landi eins og okkar, er annað en
venjulega. Önnur viðfangsefni úr-
lausnarefni, sem meira veltur á
en það hvernig Alþingiskosningar
fara. Þessu getur enginn neitað,
þó einstakir menn látist ekki sjá
það.
Og það er mín skoðun, a.ð hver
sá einstaklingur eða flokkur, sem
I nú leggur sig í framkróka til þess
j að kynda undir flokksæsingum
með þjóðinni, hann fær sinn dóm
áður en lýkur og hann þungan.
Vísbendinff
á rjettum tíma.
¥ blaði kommúnista er í dag
* skýrt frá tillögu Framsókn-
armanns, sem mjög er athyglis-
verð. Hún hefir að vísu legið í
loftinu um skeið, en hefir hjer
fengið fasta mynd.
Tillag Framsóknarmannsins,
sem konnnúnistablaðið segir frá,
er þessi: Að þeir Alþýðuflokks-
menn og kommúnistar, er nefna
sig „sameiningarflokk alþýðu“,
taki sig til og renni saman í einn
flokk. Að þessu hefir stefnt lengi.
Þegar Stefán Jóhann Stefánsson
fór úr stjórninni í vetnr, lagði
hann grundvöllinn að þessu sam-
starfi.
En Framsóknarkommúnistinn,
sem Einar Olgeirsson hefir haft
tal af, segir sem svo: Ef þið hinir
fornu og tilvonandi samherjar Al-
þýðuflokksmenn og kommúnistar
rennið í einn flokk, þá verðið þið
svo öflugir, að við Framsóknar-
menn, í vinstri deild Framsóknar-
flokksins, getum ráðið því, að
Framsóknarflokkurinn tekur upp
samvinnu við ykkur. Þá er end-
urskipulögð sú stjórnarsamvinna,
er Jónas Jónsson og þeir sam-
herjar hans efndu til 1927, og
kom mún i star, Alþýðuf 1 okksmenn
og Framsóknarmenn líta til sem
horfinnar „glansperiódu“.
Upp úr því umróti, sem nú er
í 'þinginu, horfa áhrifamenn í öll-
um þessum flokkum á þessa
„lausn“ málanna.
Fyrir iiólitíska spekúlanta allra
þessara flokka er sú sambræðsla
æskileg. Og fyrir þá, sem kynnu
að vilja tortíma sjálfstæði okkar
íslendinga, er slík samvinna eink-
ar hentug.
Vandamálið mesta.
itt mesta áhyggjuefni allra
hugsandi manna í þjóðfje-
laginu er í dag, hvernig hægt
verði að halda framleiðslu lands-
manna í horfinu. Vertíðin hefir
brugðist.
A þessari vertíð hafa smábátar
víða legið í naustum, ekki verið
hreyfðir. í Orindavík hafa verið
gerðir út aðeins 12 bátar, en áður
um 30. Þorlákshöfn er út af dauð
á þessu ári sem verstöð. og þann-
ig mætti telja.
Nú um tíma hafa staðið yfir
samningar milli ríkisstjórnarinnar
og herstjórnanná um ráðningar
verkafólks í setuliðsvinnu. Fyrir
hönd ríkisstjórnarinnar hafa þeir
starfað að þeim samningum Sig-
urjón Jónsson fyrv. bankastjóri
og Jón Árnason forstjóri. Er þeim
samningum ekki lokið. En blaðið
hefir frjett, að von sje til þess
að samningar takist, sem skifti
miklu máli fyrir atvinnuvegi þjóð
arinnar og framleiðslu, svo hægt
verði að Iiafa hemil á dýrtíðinni
og halda atvinnulífi og fjármálum
þjóðarinnar í eðlilegum farvegi.
Yertíðin við
Faxaflóa.
ú dregur senn að vertíðar-
lokum hjer á Suðurlandi.
Tveir aðkomubátar eru hættir og
farnir heim. annar norður til
Eyjafjarðar og hinn til Aust-
fjarða. TTm næstu helgi munu
fleiri aðkomubatar hætta og fara
heim til sín.
Þegar litið er til baka til þeirra
vona, sem menn gerðu sjer um
afla og útgerð í byrjun vertíðar-
innar, •■hafa margar vonir brostið,
taprekstur orðið, og hagur sjó-
manna og útgerðarmanna versn-
að mikið við Faxaflóa. Akurnes-
ingar eru þeir einu, sem hafa haft
sæmilega góðan afla og er hlutur
sjóinanna og útgerðarmanna sæmi-
legur þar. En í öllum verstöðvum
á Suðurnesjum er afkoma útgerð-
arinnar mjög slæm, og eru mörg
ár síðan jafn aflalítið hefir verið
þar og nú þessa vertíð.
Á Suðurnesjum stunda veiðar
70 mótorbátar og 30—40 trillur.
Orsakirnar.
f menn spyrja útgerðarmenn,
hverjar orsakir liggi til þess-
arar rýru vertíðar og taps á út-
gerðinni, eru svörin þessi: Slæm-
ar gæftir og óvenjumiklir stormar
og umhleypingasöm tíð. Róðra-
fjöldinn á Suðurnesjúm er fylli-
lega þriðjungi minni en s.l. ár. .
Vegna veðráttunnar hafa orðið
töluvert mikil veiðarfæratöp og
veiðarfærakostnaður mikill, sem
stafar ekki hvað síst af því, að
veiðarfærin eru ekki eins góð og
undanfarin ár. Hin svokallaða
„sísal“-lína, sem nú er eingöngu
notuð, er endingarlítil, en vegna
stríðsins hefir ekki verið hægt að
afla annara veiðarfæra.
En útgjöld fyrir öngla og tauma
á bát hefir nú verið 5—7 þús. kr.
Er það álíka upphæð og menn
fengu áður í rekstrarlán fyrir bát
á vertíð og átti að nægja fyrir
veiðarfæri, beitu og salti.
Beita var nokkuð dýr í byrjun
vertíðar, eða 75 aurar kfló af síld
og 110 aurar kíló af kolkrabba. í
fýrra kostaði beitan á Suðurnesj-
um 50 aura kíló. En það tilfinnan-
legasta í ár er það, að fjöldi báta
á miklar beitubirgðir eftir, vegna
róðrafæðarinnar, og verða margir
þeirra að kasta beitu fyrir 5—8
þúsund krónur hver. Dregur þetta
mikið niður hlut sjómannanna og
litgerðarmannanna.
Þá má ekki gleyma viðhalds-
kostnaði og viðgerðarkostnaði' á
bátum og vjelum fyrir og^ á ver-
tíðinni. Aldrei hefir þekst áður
slíkt verðlag og nú á því. Fyrst
eru erfiðleikarnir á því að fá
nokkuð viðgert, og svo er það sem
gert er margfalt dýrara en fyrir
stríðið.
Salt og bílar-
alsverð saltkanp voru gerð í
byrjun vertíðarinnar, þar
sem útgerðarmenn þorðu ekki
annað eii hafa til talsverðar birgð-
ir af salti. Því hefði veruleg afla-
hrota komið, hefði óhjákvæmilega
þurft að salta nokkuð. En nú hef-
ir sama og ekkert salt verið not-
að, þar sem mest af aflanum hefir
farið nýr í skip til útflutnings.
Fjöldi útgerðarmanna eiga 50—-
100 smálestir salts á bát og kost-
ar .saltið þá flesta um 200 krónur
smálestin. Er þar ekki svo lítið
fje bundið fyrir útgerðinni.
Einn stór liður í útgerðarkostn-
aði smábátaútvegsins • er bílkostn-
aðurinn, sem vex með hverju ári.
— Eins og salt, beita og olía er
dregin frá óskiftum afla, áður en
skift er, er allur bílkostnaður
dreginn frá á sama hátt, og nú á
þessum tímum þurfa bílstjórar og
bílastöðvar ekki að hugsa
um neina ígripavinnu. Hafa því
margir bátaeigendur eigin bíla,
sem þeir hafa neyðst til að kaupa
gamla bíla fyrir okurverð og tapað
svo stórlega á þeim vegna við-
haldskostnaðarins og tafa vegna
viðgerða. Að vísu fengu margir
nýja bíla þegar fram á vertíðina
kom, en á Suðurnesjum hafa þeir
eingöngu verið notaðir í langakst-
ur til þess að koma fiskinum til
útflutningshafnar.
Verðlagið.
Afli flestallra mótorbáta á Suð-
urnesjum er um 300 til 500
skpd. á bát í stað 500—1000 skpd.
á sama tíma í fyrra. En það þýð-
ir að allur fjöldi útgerðarmanna
hafa 10—20 þús. kr. tap á vertíð-
inni og sumir miklu meira, eins
og t. d. bátar, sem hafa þurft
mikið viðhald og aðgerðarkostnað.
Fiskverðið er lægra en s.l. ár. f
vetur hefir útflutningsverðið ver-
ið 35 aurar kíló á þorski og ýsu
innanúrtekið með haus. Hrogna-
verð var fyrir fyrsta flokks hrogn.
60 aurar lítri og lægra fyrir aðra
f'lokka. En það sem saltað hefir
verið, hefir fengist 15 anrar fyrir
lítrann.
Lifrarverðið Iiefir ekki verið á-
kveðið og hafa bræðslurnar ekki
greitt neitt út á lifrina ennþá. SJ-
vertíð voru greiddir 80 aurar út á
lítrann og s.l. haust kom uppbót
er nam 90 aurum á lítra. Flestar
lifrarbræðslurnar eru reknar með
samvinnusniði og skila viðskifta-
vínum lifrarverði eftir því sem
lýsið selst eða því raunverulega
rjetta verði að kostnaði frádregn-
um.
Hausar og bein hafa verið unn-
in í Sfldarverksmiðjunni' á Akra-
nesi, en á Suðnrnesjum hefir mest-
öllu verið kastað í sjóinn, því é-
víst þykir hvort það mundi borga
sig að þurka það með þeim bíla-
og vinnukostnaði, sem er nú.
Þessi vertíð sýnir það, að með
tregum afla og jafnvel meðalafla
er afurðaverðið of lágt móti
reksturskostnaðimun.
Sveitirnar.
sveitum er svo ástatt nú, að
-*• margir bændnr sjá ekki fram
á, að hægt verði að mjalta mál-
nytupening eftir krossmessu. Hjer
í nágrenni lleykjavíkur er vinnu-
fólkseklan svo mikil, að óvíst er,
hvort unnið verður á túnum í vor,
livort hægt verður að koma bú-
peningsáburði í jörðina, þar sem
fólkseklan er mest.
Skýrslum hefir verið safnað um
land alt til að fá úr því skorið,
hve margt fólk vantar til að halda
landbúnaðarframleiðslunni við.
Eftir þeim skýrslum vantar til
sveitavinnu á þessu sumri um 4300
manns.
Ráðningarskrifstofa til sveita-
vinnu verður opnuð í Búnaðarfje-
lagi íslands eftir fáa daga. Pálmi
Einarsson stendur fyrir henni.
Hann hefir sagt mjer, að gera
mætti ráð fyrir, að bændur drægju
enn við sig kaupafólk, þó byðist,
svo vöntunin næmi ekki nema
2500 manns. En hvar á að fá
þetta fólk, þegar ástandið er
þannig nú, að við borð liggur, að
senda verði sjúklinga af Kleppi
heim í sína sveit, af því ekkert
fæst þangað af þjónustufólki?
Framleiðslustörfin.
alið er, að utan kaupstaða-
landa sjeu 6000 býli á land-
inu. Samkvæmt skýrslum, sem
safnað hefir verið, hafa til jafn-
aðar verið 5 vinnandi menn á
hverjum tveim býlum, fyrir utan
húsbændurna, eða alls um 15000
manns. En nú vantar sem sagt ná-
lega þriðjunginn. Margir bændur
hafa áður baslast áfram sem ein-
vrkjar. Er það greinilegt, að nú
fjölgar einyrkjum mjög, eða öllu
heldur ef hjer fæst ekki bót ráðin
á, þá legst búskapur og fram-
leiðsla niður á fjölmörgum jörð-
um. Áhrif þessa verða strax mik-
il á framleiðslu landbúnaðarafurð-
anna, og þó ennþá meiri eftir
styrjöld, þegar sjá þarf hinu upp-
flosnaða fólki fyrir atvinnu og
lífsframfæri.
FRAMH. Á SJÖUNDU SÖ)U.