Morgunblaðið - 12.05.1965, Blaðsíða 14

f
.14
MORCU HBLAÐIÐ
Miðvlkudagur 12. maí 1965

„HVAR ER TRYGGINGIN...r
Samtal við Svein Benediktsson,
sextngan í dag
SVEINN BENEDIKTSSON,
framkvæmdastjóri, er sextug-
ur í dag. Sveinn er meðal
þekktustu borgara Reykjavík-
ur. Hann er borinn og barn-
fæddur hér og hefur verið bú-
settur I bænum alla sína tíð,
þótt hann hafi áratugum sam-
an veitt forstöðu miklum at-
vinnurekstri á Norður- . og
AusturlandL
Sveinn Benediktsson hefur
haft manna mest áhrif á þró-
un síldarútvegsins og um ára-
tuga skeið verið meðal mestu
áhrifamanna 1 sjávarútvegs-
málum. Hann hefur átt sæti í
stjórn Síldarverksmiðja ríkis-
ins lengst af frá 1930, og ver-
ið formaður þeirra frá 1944.
Ennfremur hefur hann verið
formaður Síldarsaltendafélags
ins á Norður- og Austurlandi
frá stofnun þess og á sæti í
Síldarútyegsnefnd. í Sjávarút-
vegsnefnd Reykjavikur hefur
hann verið frá 1940, og síðar
í útgerðarráði og vérið for-
maður þess síðustu árin. Auk
þess var hann annar fram-
kvæmdastjóri Bæjarútgerðar
Reykjavikur fyrsta árið, sem
það fyrirtæki starfaði. Loks
má geta þess, að Sveinn hef-
ur verið í stjórn Landssam-
bands ísL útvegsmanna síðan
1944 og verið hluthafi í út-
gerðar- og framleiðslufyrir-
tækjum s.l. 30 ár.
Hér verður látið staðar nuip-
ið að telja upp hin margvís-
legu afskipti Sveins Bene-
diktssonar af opinberUm mál-
tan, en þess í stað ætla ég að
snúa mér að samtali, sem ég
átti við hann nú um helgina
að heimili hans Miklubraut
52. Er ég gekk inn í skrif-
stofu hans, benti hann á
bókaskápana með veggjunum
og sagði:
— Þegar þú sérð allar þessar
bækur verður þú svo forvit-
inn ag öfundar mig svo mik-
ið, að þú getur ekkert skrifað.
Það kom líka á daginn að
þetta reyndist rétt hjá Sveini,
og ber samtalið þess vafalaust
merkí. í efstu hillu eins af sex
bókaskápunum voru t.d. þessi
verk komplett og fallega bund
in: Atli Bjöms Halldórssonar
CHrappseyjarútgáfan), Ljóð-
mæli Eggerts Ólafssonar,
Maaneds Tidende Magnúsar
Ketilssonar, Rit lærdómslista-
félagsins I 15 bindum, eitt
fallegasta og gagnmerkasta
ritverk sem út hefur verið
gefið á fslandi fyrr og síðar,
enda stofnaði Jón Eiríksson
konferensráð til útgátfunnar,
Eftirmæli 18. aldar Magnúsar
Stephensens, Klausturþóst'ur-
inn í 9 bindum, Ármann á
Alþingi, Sunnanpósturinn og
Reykjavikurpósturinn. Þegar
Sveinn hafði sýnt mér öll
þessi verk, sagði hann hróð-
ugur við mig: — Hvað viltu
hafa það meira — og læsti
skápnum.
Fyrsta spumingin, sem frek
ar var fullyrðing en spurning,
var þessi:
— Þú ert fæddur á Skóla-
vörðustígnum.
Sveinn svaraði því játandi
og bætti við:
— Ég er fæddur á Skóla-
vörðustíg líl A. Foreldrar mín
ir keyptu það hús skömmu
eftir að þau giftust 1904, af
Ólafíu Jóhannsdóttur, fóstur-
dóttur Þorbjargar Sveins-
dóttur, ljósmóður, sem var
föstursystir Einars Benedikts-
sonar, eins og þú veizt. Mikil
vinátta hafði verið með móð-
urfólki mínu og Þorbjörgu og
Ólafíu, og einnig milli föður
míns, Benedikts Sveinssonar,
skjalavarðar, og Benedikts
Sveinssonar, sýslumanns, og
sonar hans Einars Benedikts-
sonar, skálds. Og ef til vill
hafa þessi tengsl við þau
Benedikt og Þorbjörgu orðið
til þess, að foreldrar mínir
kynntust og giftust.
Móðir mín, Guðrún Péturs-
dóttir, bónda og skipasmiðs í
Engey Kristinssonar skipa-
smiðs Magnússonar, var fædd
í Engey og ólzt þar upp.
Móðir hennar var Ragnhildur,
húsfreyja í Engey, Ólafsdótt-
ir, ættuð frá Lundum í Staf-
holtstungum. Móðir mín
missti föður sinn á bamsaldri
og giftist þá amma mín aft-
ur Bjarna Magnússyni, skip-
stjóra og skipasmið, sem alizt
hafði upp í Engey frá 10 ára
aldri. Þau Ragnhildur og
Bjarni bjuggu í Engey til árs-
ins 1907, að þau fluttust í land
og seldu eignarhluta sinn í
eyjunni, sem var % hluti
hennar. Keyptu þau þá
húseignina Laugaveg 18 A og
síðar Laugaveg 66, og munu
margir gamlir Reykvíkingar
minnast þeirra.
Mikið ástríki var með móð-
ur minni og systrum henn-
ar, þeim Ragnhildi í Há-
teig, Ólafíu og Maren, ekkju
Baldurs Sveinssonar blaða-
manns, og Kristínu hálfsystur
þeirra, dóttur Bjarna, sem
síðar giftist dr. Helga Tómas-
synL yfirlækni. Þótti þeim
systrum öllum mjög vænt um
Bjarna, stjúpa sinn og föður,
og ekki sízt móður minni, sem
var elzt þeirra systra. Skýrði
hún þriðja son sinn, Bjama
Benediktsson, í höfuðið á
honum.
— Þegar foreldrar mínir
keyptu Skólavörðustíg 11 A,
hélt Sveinn áfram, fylgdi hús-
inu gamall steinbær Þorbjarg-
ar ljósmóður og allstór lóð vi'ð
húsið sjálft, og ennfremur
stór túnblettur ofar við göt-
una, eða þar sem nú stendur
Fatabúðin og húsaröðin upp
að Skólavörðustíg 27, enn-
fremur húsaröðin neðst við
Njálsgötu, beggja megin göt-
unnar. Foreldrar mínir áttu
fyrstu árin bú, eins og þá var
algengt hér í bæ, og heyjuðu
handa kúnni á sínu eigin túnL
jafnframt því sem móðir mín
stundaði garð- og trjárækt við
húsið hátt á fimmta áratug.
— Þú hefur haft gott af að
alast upp í þessu umhverfi?
— Ætli það ekki. Sem bam
og unglingur vann ég að því
á hverju vori að setja niður
í garðinn og taka upp úr hon-
um á haustin. Einnig þótti
mér gaman að snúast í kring-
um heyskap Ragnhildar ömmu
minnar, sem rak stórt kúabú
eftir að þau Bjarni flutt-
ust í bæinn, en hann stundaði
skipasmíðar og verkstjórastarf
við fiskverkun á Innra-
Kirkjusandi, fyrst sem aðstoð-
arverkstjóri Þorsteins Guð-
mundssonar, - yfirfiskimats-
manns, og síðar sem yfirverk-
stjóri. Þau Bjarni áttu 12 dag-
sláttna tún næst innan við
Sunnuhvol, milli Sunnuhvols
og Háteigstúns. Seinna keyptu
Halldór og Ragnhildur í Há-
teig túnið, og notuðu það fyr-
ir búrekstur sinn.
— Þótti ykkur krökkunum
ekki langt að fara alla þessa
vegalengd?
— Jú, okkur þótti langt að
aka t.d. höfrum á handvagni
innan frá Ömmutúni, sem við
kölluðum svo, og niður í fjós
á baklóð Laugavegs 66.
Við systkinin vorum oft í
súningum kringum þennan bú
rekstur, okkur til mikillar
ánægju. En ekki býst ég við
að mikið gagn hafi orðið af
okkar starfi, enda vorum við
ung og oftast laus við. Við
bræðurnir fórum í sveit á
sumrin, ég fyrst fjögurra ára
til Ólafs, ömmubróður míns í
Lindarbæ í Holtum, og Pétur
og Bjarni litlu eldri til Guð-
mundar, ömmubróður okkar á
Lundum í Stafholtstungum.
Við bræðurnir færðum
Bjarna, afa okkar, miðdegis-
matinn á Innra-Kirkjusand, og
þegar ég var níu ára fór ég
að vinna þar við fisikbreiðslu
á vorin og fékk vel borgað,
e'ða 25 aura á tímann, þegar
fullorðnir karlmenn fengu 35
aura.
— Þú hefur þótt duglegur,
þótt ungur væri.
— Ég veit það ekki, en ég
var stór eftir aldri og dugleg-
ur að ffljúgast á við jafnaldra
mína.
— Ekki hafa þeir borgað
þér fyrir að fljúgast á?
— Néi, það gerðu þeir ekki.
Ég skal segja þér litla sögu,
þessu tíl skýringar. 1907 var
Guðmundur Hannesson skip-
aður héraðslæknir hér í
Reykjaví'k, og árið eftir að
hann kom hingað fór móðir
mín með mig til hans, til bólu
setningar. Guðmundur hafði
átt heima á Akureyri, og
því ókunnugur hér í bæ,
og mun ekki hafa þekkt
móður mína. Hann spurði
um aldur minn. Ég sagð-
ist vera þriggja vetra, en
hann rengdi það og spurði
móður mína, og svaraði hún
hinu sama til. Saigði þá Guð-
mundur, að hún vissi ekki
aldur minn „þvi þessi dreng-
ur er fimm ára.“ Fór hún
heim við svo búið, að Guð-
mundur trúði henni ekikL
eftir þvi sem hún sagði mér
sfðar.
n.
— Á árunum 1908 til 1921
var ég alls átta sumur í syeit,
fyrst sex sumur hjá Ólafi og
síðan tvö sumur hjá' Jörundi
Brynjóltfssyni, fyrrverandi Al-
þingisforseta, sem þá bjó 1
Múla í Biskupstungum. Marg-
ir bændur, sem ég hetf síðar
rætt við, hatfa ekki byrjað bú-
skap fyrr en löngu eftir að
fráfærum var hætt og þvi al-
drei setið yfir ám í haga. Ég
hef stundum að gamni mínu
stært mig af því, að ég sé
að þessu leyti meiri sveita-
maður en þeir.
Ég á ekki nema góðar end-
urminningar um sauðfé í
sveitum, og veit eins og a’ðrir
íslendingar að það hefur kom
ið landlbúnaði okkar að ómet-
anlegu gagni frá fyrstu tíð,
en hinsvegar hef ég frá blautu
barnsbeini talið sauðkindina
landplágu í kaupstöðum, þar
sem hún spillir garð- og trjá-
raékt og vinnur meira tjón
en gagn. Ég álít það heimótt-
arlhátt, að menn skuli ekki
geta sliti'ð sig frá sauðtfénu,
þegar aðstæður eru allt aðr-
ar en úti í sveitum landsins.
Sauðfjárrækt, sem er stund-
uð þar sem fé er lengst af
látið dúsa í þröngum girðing-
um eða ónotihæfum skúrum
ætti að vera bönnuð vegna
vansæmandi meðfer'ðar á
nytsemdarfé.
— Varstu nokkurn tíma
hræddur í hjásetu?
— Neg en verst þótti mér
að sitja yfir, þegar reitt var
heim af engjúm, — þá fékk
ég engan hest og Kolur
gamli strauk, svo ég varð að
vera á eilífum hlaupum, hó-
andi og gjammandi, til að
missa ekki ærnar út í veður
og vind. Ég kunni illa við
mig í þessu þrefalda hlutverki
smala, hests og hunds.
Á þeim árum, sem ég var
I Lindarbæ í Vetleifsholts-
hverfi, kom upp þjóðfrægur
draugagangur i HellL Sá
bær stendur langt frá öðrum
hverfisbæjum við Hellistjöm,
en sunnan við bæinn eru
langir rimar ni'ður undir Safa
mýri. Þar neðst í rimunum
var fjárlhús, og man ég eítir
því að ég kom eihhverju sinni
að þessu fjánhúsi seint að
kvöldi í leit að kúnum. Ég
var ríðandi og fór af baki
tiE að gá að þvL hvort kýrnar
hefðu álpast inn I fjárfhúsið.
Sé ég þá í mynkrinu átta
glyrnur, og held að nú sé
Hellisdraugurinn á feiJðinni,
stekk í ofboði á bak hest-
inum, heyri undirgang á bak
við mig og lít við til að sjá
hvað draugsa líði, en þá sé
ég mér til mifcils hugarléttis,
að draugurinn er ekki annað
en fjórar kindur, sem verið
höfðu inni í fjárthúsinu og
forða'ð sér út, þegar ég kom í
gættina.
m.
— Við minntumst á Skóla-
vörðustíg 11 A áðan. Þangað
hafa komið ýmsir merkir
menn, sem þér eru minnis-
stæðir?
— Já, á heimili foreldra
minna var rætt um landsmál
frá því ég man fyrst eftir
mér, og al’la tíð meðan for-
eldrar mínir litfðu. Þau áttu
gull'brúðkaup 5. júní 1954, en
þá um hausti'ð andaðist fað-
ir minn.
Á uppvaxtarárum mínum
var gestagangur á heimilinu
svo mikill, að líkja mátti við
veitingahús, og margir utan-
bæjarmenn borðuðu og gistu
íieima lenigri eða skammri
tíma.
Umræðuefnið var fyrst og
síðast sjálfstæðisbarátta þjóð
arinnar og ýmis framtfaramál,
sem miðúðu að því að lyfta
þjóðinni úr margra alda fá-
tækt og áþján. Þeir, sem á
heimilið komu, voru nær
eingöngu Landvarnar- og sjálf
stæðismenn, og meðal þeirra
helztu stjórnmálaskörungar
þjóðarinnar á þeim árum.
Minnist ég margra alþings-
manna og ráðlherra, svo og
skálda og menntamanna.
Faðir mdnn var ritstjóri
Ingólfs í áratug, og Fjallkon-
unnar um tíma. Útgáfur þess-
ara blaða byggðust á álhuga
ritstjórans og ritstjórnarinn-
ar, en fjárbagur bla'ðaútgáf-
unnar stóð mjög höllum fæti,
svo afgreiðsla blaðanna þurfti
stundum mánuðum saman að
fara fram á heimili foreldra
minna, þar sem búið var um
blöðin og skrifað utan á til
áskrifenda. Tók móðir mín
þátt í þeim störfum. Sjáltfur
fékk faðir minn lítið sem ekk
ert í áðra hönd fyrir þessi
störf, enda voru foreldrar
miínir aldrei nema bjargálna.
— Og beztf manstfu líklega
eftir Einari BenediJktfssyni?
— Atf þeim mönnum sem
Framhald á bls. 19