Morgunblaðið - 19.07.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ1980
ÞEGAR Síldarverksmiðjur
ríkisins hófu starfscmi sína
árió 1930 var síldarbræðsla
hcr á landi cinjíónjíu í hönd-
um útlcndinga. Af þcssum
sökum urðu hcztu aflaárin á
síldvciðum stundum mcstu
tapárin hjá íslcnzkum síld-
arútvcKsmönnum. þar scm
úticndingar sátu fyrir
viðskiptum. Var talið að
aðstaða útlcndinga hér
hcfði átt sinn þátt í að
Íslcndinjíum tókst svo seint
að nýta scr þann mögulcika.
scm síldvciðarnar Káfu.
Óskar Ilalldórsson, útjjcrð-
armaður. skrifaði árið 1924
blaðajírcin í „Vísi“. þar sem
hann hclt því fram að bczta
ráðið til að losa síldarútveK-
inn undan yfirráðum út-
lendinj;a væri að ríkið setti
I huj'um marjtra cr reykurinn frá síldarverksmiðjunni hluti af Sijdufirði oj; lífinu þar. Þarna standa gömlu bryggjurnar enn sem minnismerki
um liðna tíð.
Síldarverksmiðjur ríkisins
á stofn síldarverksmiðjur.
Hann vann að framganjíi
málsins or fékk menn til
liðs við hujfmyndir sínar ojí
árið 1927 bar Majínús
Kristjánsson fram þings-
ályktunartillöKU á Alþinjíi
„um rannsókn á kostnaði
við að hyjíjíja fullkomna
síldarverksmiðju á hentug-
um stað á NorðurIandi“.
TiIIagan var samþykkt nær
einróma og Jóni Þorláks-
syni falin rannsóknin. Að
henni lokinni báru þeir Erl-
ingur Friðjónsson og Ingv-
ar Pálmason fram frum-
varp á Alþingi um stofnun
síldarbræðslustöðvar á
Norðurlandi. Frumvarpið
var samþykkt og notaði
Tryggvi Þórhallsson. at-
vinnumálaráðherra, heim-
ild Alþingis til að reisa
fyrstu síldarverksmiðjuna
1929-1930 í Siglufirði.
Forstöðumaður byggingar-
innar var Guðmundur Illíð-
dal. vcrkfræðingur. Þessi
fyrsta verksmiðja var köll-
uð S.IÍ. 30 og tók á móti
fyrstu síldinni 19. júlí 1930
ojí cr talið að starfsemi
Síldarvcrksmiðja ríkisins
hcfjist þá.
Á blaðamannafundi, sem hald-
inn var í tilefni afmælisins,
greindi Þorsteinn Gíslason,
stjórnarformaður S.R., frá starf-
semi verksmiðjanna þennan tíma:
„Stofnkostnaður fyrstu verk-
smiðjunnar, S.R. 30, nam um
1.460.000 kr. og lagði Siglufjarðar-
kaupstaður til lóðina. Afköst verk-
smiðjunnar voru fyrsta sumarið
um 1.700 mál, en tókst að auka
þau í 2.300 mál á sólarhring, þegar
hún var komin í fullt lag. Fyrsta
stjórn Síldarverksmiðja ríkisins
var skipuð 1930 og var Þormóður
Eyjólfsson, ræðismaður, formað-
ur. Fyrsti framkvæmdastjóri var
Ockar Ottesen, norskur verkfræð-
ingur, en hann hafði töluverða
reynslu af rekstri verksmiðja og
var það talið mikið lán að fá hann
til starfa.
Þormóður var stjórnarformaður
í 11 ár og tók Jón L. Þórðarson við
af honum og sat í eitt ár. Finnur
Jónsson var formaður í tvö ár, en
síðan tók Sveinn Benediktsson,
sem lengst allra hefur setið í
stjórn, við stjórnarformennsku og
gegndi henni í 33 ár. Stjórn S.R.
skipa nú: Kjörnir af Alþingi:
Þorsteinn Gíslason, skipstjóri,
formaður, Jón Kjartansson, for-
stjóri, varaformaður, Einar B.
Ingvarsson, bankafulltrúi, ritari,
Sigurður Hlöðversson, tæknifræð-
ingur, Siglufirði. og Hallsteinn
Friðþjófsson, form. verkamanna-
félagsins Fram, Seyðisfirði. Til-
nefndur af L.Í.Ú.:
Júlíus Stefánsson, útgerðar-
maður. Tilnefndur fyrir samtök
sjómanna og verkamanna: Guð-
mundur M. Jónsson, varaformað-
ur Sjómannasambands íslands,
Akranesi.
Ockar Ottesen var fram-
kvæmdastjóri í 5 ár, en við af
honum tók Gísli Halldórsson, síð-
an þeir Jón Gunnarsson, Magnús
Blöndal, Hilmar Kristjánsson og
Sigurður Jónsson, sem var fram-
kvæmdastjóri í 24 ár. Jón Reynir
Magnússon er framkvæmdastjóri
S.R. í dag og hefur gegnt því starfi
síðan 1970. Aðstoðarframkvæmda-
stjórar hafa verið þeir Hilmar
Kristjónsson, Vilhjálmur Guð-
mundsson og Kristinn Baldursson,
sem hefur verið í því starfi frá
1976.
Uppbyggingar-
tímabil
Fyrsta síldarverksmiðjan
reyndist strax ómissandi stoð
fyrir síldarútveginn, auk þess sem
hún var mikil lyftistöng fyrir
atvinnulíf Siglufjarðar. Þrátt
fyrir mikið verðfall, sem varð á
síldarlýsi fyrsta starfsárið, bar
verksmiðjan sig fjárhagslega. En
verðfallið kom mjög illa niður á
erlendum eigendum tveggja verk-
smiðja, sem urðu gjaldþrota og
eigandi hinnar þriðju, dr. Paul,
seldi S.R. sína verksmiðju 1933.
borsteinn Gislason,
stjórnarformaður S.R.
Haustið 1933 samþykkti Alþingi
með samhljóða atkvæðum lög um
heimild fyrir ríkisstjórnina til
þess að reisa nýja síldarverk-
smiðju á vegum ríkisins á Norður-
landi. Magnús Guðmundsson, at-
vinnumálaráðherra ákvað að nota
heimild Alþingis og fól þeim
Guðmundi Hlíðdal og Geir Zoéga
yfirstjórn byggingar verksmiðj-
unnar. Verksmiðja þessi var reist
árin 1934—35 í Siglufirði og var
nefnd S.R.N.-verksmiðjan. Sama
ár keyptu S.R. gömlu verksmiðj-
urnar á Sólbakka og Raufarhöfn.
Það ár var hafin vinnsla á karfa
hjá S.R. í allstórum stíl. Var unnið
úr karfanum lýsi og mjöl og
vítamínlýsi úr lifrinni. Átti dr.
Þórður Þorbjarnarson, efnaverk-
fræðingur, mikinn þaít í því, að
þessi vinnsla var hafin. Næsta
skrefið í uppbyggingu S.R. var
tekið þegar árið 1937, er Bjarni
Snæbjörnsson flutti frumvarp á
Alþingi um nýja 5.000 mála sildar-
verksmiðju á Raufarhöfn, sem
samþykkt var með þeirri breyt-
ingu að helmingur afkastaaukn-
ingarinnar skyldi koma í Siglu-
fjörð. Afköst S.R.N. verksmiðj-
unnar voru aukin um 2.500 mál
fyrir síldarvertíð 1938 samkvæmt
þessari' heimild, sem Haraldur
Guðmundsson, atvinnumálaráð-
herra, ákvað að nota. Hafði Jón
Gunnarsson, framkvæmdastjóri
verksmiðjanna. yfirstjórn bygg-
ingarframkvæmda með höndum.
Afram var haldið stækkun verk-
smiðjanna og á Alþingi 1940 var
samþykkt frumvarp Ólafs Thors,
atvinnumálaráðherra, um heimild
til stækkunar Raufarhafnarverk-
smiðjunnar upp í 5.000 mála
afköst á sólarhring og stækkun dr.
Pauls-verksmiðjunnar í Siglufirði,
sem áður er getið, um 2.500 mál.
Enn eitt skrefið til stækkunar
var síðan tekið vorið 1944, en þá
ákvað verksmiðjustjórnin, að
fengnu leyfi Vilhjálms Þór, at-
vinnumálaráðherra, að auka enn
afköst verksmiðjanna í Siglufirði
um 3.500—4.000 mál. Stríðið olli
því, að erfitt var að útvega þessar
vélar erlendis frá og því drógust
framkvæmdirnar á langinn. Vorið
1945 skipaði Áki Jakobsson, at-
vinnumálaráðherra, sérstaka
byggingarnefnd til að standa fyrir
byggingu nýrra síldarverksmiðja í
Siglufirði og á Skagaströnd. Var
Trausti Ólafsson, efnaverkfræð-
ingur, skipaður formaður nefndar-
innar, en Þórður Runólfsson, vél-
fræðingur, var tæknilegur ráðu-
nautur. Þessar nýju verksmiðjur
voru reistar á árunum 1945—1947
og eftir byggingu þeirra var heild-
arafkastageta Síldarverksmiðja
ríkisins komin í um 35.000 mál á
sólarhring (5.000 tonn), en afköst
annarra síldarverksmiðja á Norð-
ur- og Austurlandi námu um
40.000 málum á sólarhring (5.700
tonn).
Nýja síldarverksmiðjan í Siglu-
firði, S.R. 46, kom að miklum
notum við vinnslu Hvalfjarðar-
síldarinnar 1947—1948. Þá voru á
vegum S.R. flutt norður til vinnslu
um ein milljón mála síldar.
Árið 1962 keyptu S.R. hlutabréf
Síldarbræðslunnar hf. á Seyðis-
firði og á sama ári var ný
verksmiðja reist á Reyðarfirði.
Með þessum tveim verksmiðjum
jukust afköst S.R. um tæp 6.000
mál.
Síldar-
saga
rituð
HÁTÍÐARFUNDUR stjórnar
Síldarverksmiðju ríkisins
verður haldinn í Siglufirði í
dag 19. júlí. Það verður 1860.
fundur stjórnarinnar og mun
sjávarútvegsráðherra, Stein-
grímur Hermannsson sitja
hann. Ennfremur verður opn-
uð myndasýning, sem Stein-
grímur Kristinsson hefur
undirbúið, um starfsemi S.R. í
hálfa öld.
í tilefni afmælisins hefur
stjórn S.R. ákveðið að leggja
fram töluvert fjármagn til
ritunar síldarsögu. Síldarút-
vegsnefnd hefur einnig ákveð-
ið að leggja fram fjármagn og
væntanlega Fiskimálasjóður.