Morgunblaðið - 13.08.1986, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 1986
Þorsteinsskáli, skáli Ferðafélags Akureyrar í Herðubreiðarlindum.
Áfangastaður:
Herðubreiðarlindir
eftir Sigurð
Signrðarson
Upp úr austurhluta Ódáða-
hrauns rís tígulegt fjall upp frá
hásléttunni, svo hátt og glæsi-
legt, að önnur fjöU í nágrenninu,
jafnvel á öllu landinu, blikna, líta
út sem þúfur eða ómerkileg
hrúgöld. Þetta er Herðubreið,
fjallið sem nefnt hefur verið
drottning íslenskra fjalla, eitt af
hæstu fjöllum landsins 1.682 m
á hæð. Herðubreið hefur nokkuð
reglulega lögun, nær hvar sem á
hana er litið, brattar hlíðar og
snarbratt hamrabelti þar fyrir
ofan.
Akvegur liggur af Mývatnsöræf-
um inn í Herðubreiðarlindir og
áfram í Öskju. Vegurinn er ágætur
flestum bílum, þartil komið er að
Lindahrauni, skammt sunnan við
Grafarlönd. Þar versnar í því og
tekur nú við hlykkjóttur vegur á
bylgjóttu helluhrauni og er eins
gott að vera ekki á of lágum bíl,
því margir hryggir eru á veginum
sem nuddast illilega í bílgólfið.
Núverandi vegur þykir þó hreinasta
hraðbraut miðað við gamla veginn
sem notast var við þar til fyrir
nokkrum árum. Enn fyrr var ekið
með áraurum Jöklu við hraunjaðar-
inn. Áin tók þó þann veg af smám
saman og varð því nauðsynlegt að
aka í gegnum þetta illa hraun. Fyrst
var ekið um hraunið í september
1937, en ekki var það fyrr en um
1960 að framsókn Jöklu lokaði veg-
inum með hraunjaðrinum.
Tvær ár eru til tafa á leiðinni í
Herðubreiðarlindir, en það eru
Grafarlandsáin og Lindáin, sem
ekið er tvisvar yfir. Báðar eru þó
vel færar flestum bílum og botninn
traustur.
Og nú er komið í Herðubreiðar-
lindir og er landið þama með öðrum
einkennum, en víðast í öllu Ódáða-
hrauni. Ódáðahraun er eyðimörk
hrauns og sanda. Óvíða er vatn að
finna. Regnvatnið hripar niður í
jörðu og sprettur fram undan
hraunjöðrunum hér og þar. Helsta
vinin era Herðubreiðarlindir, sem
var lýst friðland árið 1974. Frið-
landið er kennt við Herðubreið, og
í daglegu tali nefnt Herðubreiðar-
friðland. Það er um 175 km2/o að
stærð og afmarkast af Jökulsá á
Fjöllum í austri, í norðri, við Jök-
ulsá, er Fremstafell og fra því er
dregin lína að vesturhlíðum Herðu-
breiðar eða rúmlega það, suður fyrir
fjallið og síðan aftur út að Jökulsá,
þar sem ármót Kreppu og Jökulsár
era.
Heiðblátt vatnið sprettur fram
undan hraunjaðrinum til góða fyrir
gróður og ferðafólk, en fyrir því
liggur að hverfa í gragguga Jöklu
og týnast þar. Nokkuð mikill gróður
er á friðlandinu, sérstaklega um-
hverfis uppsprettumar í Herðu-
breiðalindum og ber þar mest á
hvönn og kjarri. Alls hafa fundist
111 tegundir blómplantna og byrk-
inga í friðlandinu.
Þorsteinsskáli er í eigu Ferðafé-
lags Akureyrar og hýsir 30 manns
til næturdvalar. Hann er kenndur
við einn af fyrstu forystumönnum
félagsins, Þorstein Þorsteinsson.
Skammt frá er ágætt tjaldsvæði. í
Lindunum er gæsla á vegum Nátt-
úravemdarráðs á sumram.
Af Fjalla Eyvindi
Saga landsins á þessum slóðum
er frekar fátækleg. Þó er vitað, að
sá frægi og alræmdi maður á sinni
tíð, Fjalla Eyvindur Jónsson, dvaldi
í Herðubreiðarlindum veturinn
1774 til 1775. Eftir Eyvindi er það
haft, að þessi vetur hafí verið sá
alversti á sínu útilegumannatíma-
bili. Talið er að Eyvindur hafí verið
eldlaus og lifað á hráu hrossakjöti
og hvannarótum. Hreysi Eyvindar,
Eyvindarkofi, er hranið, en árið
1922 var byggður nýr kofi á rústum
þess gamla. Hann er um 100 m
norðvestur af Þorsteinsskála.
Eyvindur Jónsson og Halla Jóns-
dóttir áttu sér merkilega sögu.
Eyvindur fæddist 1714 í Hlíð í
Hranamannahreppi. Hann var
snemma talinn þjófur og meðal
annars lýst eftir honum á Alþingi
1746. Hann réð sig sem vinnumann
hjá ungri ekkju á Hrafnsfjarðareyri
í Jökulfjörðum, Höllu Jónsdóttur.
Síðar er hann talinn þar bóndi.
Þau Halla og Eyvindur era talin
hafa lagst út árið 1761. Fyrst vora
þau á Hveravöllum, þaðan hröktust
þau vestur á Amarvatnsheiði. Þar
fundust þau og flúðu til Vestijarða,
lágu á fjöllum og stunduðu rán og
gripdeildir. Vorið 1763 handtók
sýslumaðurinn í ísafjarðarsýslu þau
við hreysi þeirra. Hjá sýslumannin-
um í Strandasýslu vora þau dæmd
til ævilangrar hegningahúsvistar og
„húðstroku". Þau sóttu um uppgjöf
á þessari hegningu til konungs, en
með konungsbréfí var boðið að
rannsaka fym þjófnaði þeirra á
Alþingi 1764. Áður en til þess kom
straku þau frá sýslumanni og er
talið að þau hafi eftir það hafst við
á Hveravöllum.
Á Brúaröræfum, í Hvannalind-
um, era þau talin hafa verið árin
1766 til 1768, en það er þó óvíst,
og era litlar heimildir um dvalarstað
þeirra þar til þau fínnast árið 1772
við Hreysiskvísl fyrir austan Þjórsá,
en þangað höfðu þau farið úr Ey-
vindarveri, sem er litlu sunnar. Sá
sem tók þau hét Einar Brynjólfsson
og flutti hann þau norður að
Reykjahlíð við Mývatn og afhenti
hreppsstjóranum þar. Eyvindur
strauk þar úr varðhaldinu á sunnu-
degi, en hann hafði beðið um að fá
að fara til messu. Hann laumaðist
út úr kirkjunni og faldi sig í
hraungjótu meðan leitin stóð yfir.
Munnmæli herma að Eyvindur hafi
dvalið í Herðubreiðarlindum næsta
vetur.
Um ævilok Eyvindar og Höllu
er fátt vitað með vissu. Sagan seg-
ir að þau hafí öðlast frelsi sitt og
búið á Hrafnfjarðareyri óáreitt
síðustu æviár sín.
Kofínn í Herðubreiðarlindum er
ekki handverk Fjalla Eyvinds nema
að litlu leyti. Árið 1920 var hann
hlaðinn upp til afnota í eftirleitum,
en talið er að hann sé mjög svipað-
ur þeim sem þar var áður. Engar
dyr era á kofanum, en gengið ofan
í hann um þakið. Á gólfinu á að
vera gólfrúm fyrir liggjandi mann
við hliðina á uppsprettulindinni.
Fjalla Eyvindur átti að hafa sett
hraunhellu yfír hana til hagræðis.
í hrauninu, 3—400 m norður af
Eyvindarkofa, er byrgi í kletta-
sprangu sem gert er af mannahönd-
um. I byrginu er hlaðinn bálkur.
Þetta byrgi er talið vera frá sama
tíma og Eyvindarkofínn.
Göngnleiðir
Gönguleiðir era ekki margbrotn-
ar í Herðubreiðarlindum. Óhætt er
að mæla með gönguferð eftir norð-
urjaðri hraunsins fyrir ofan Lind-
ánna. Ekki er víða að fínna svo
sérstaka fegurð sem þama, þar sem
undir hrauninu er mikill og fagur
gróður, en næst er Lindáin og síðan
fjær grasi vaxnar eyrar. Skammt
sunnan við Lindimar era vötn, heit-
ir það stærsta Álftavatn enda
hafast þar við fagrar álftir.
Aðal gönguleiðin er að sjálfsögðu
á Herðubreið. Þetta er nokkuð löng
leið, líklega tekur hún um 12 klst
með göngunni á fjallið. Gangan úr
Lindunum að uppgöngustaðnum
tekur rúma tvo tíma og er gengið
eftir merktri slóð. Besti uppgöngu-
staðurinn er suðvestan í fjallinu.
Hægt er að aka þangað á jeppa,
en sú leið er löng og torfarin, aka
þarf suður fyrir Herðubreiðartögl,
sem tekur nærri því jafnlangan tíma
oggangan úr Lindunum að fjallinu.
Uppgangan er tiltölulega auð-
veld, því eins og Hannes Hafstein
sagði:
„Brekkur eru oftast hægri
upp að fara en til að sjá.“
Gangan upp fyrir hamrabeltið
tekur um þijá klukkutíma og er þá
eftir svolítill spölur upp á hátindinn,
sem er norðurbarmurinn á gríðar-
stóram gíg, sem er sunnan í fjallinu.
Börmum hans hallar til suðurs og
er hæsti hluti fjallsins. Útsýnið er
gífurlega gott og veldur því mestu
að fjaliið er mjög hátt, 1.682 m á
hæð, og fjöll skyggja ekki á. Sjá
má alla meginjökla landsins, austur
á Héraðsflóa, norður á Langanes,
Tröllaskaga og víðar.
En Herðubreið er sýnd veiði en
ekki gefín. Oftast er toppurinn hul-
inn skýjum, þó svo að heiðskírt sé
að öðra leyti. Það skipti einnig
máli að um 10 klst. gangur er á
Herðubreið sé farið fótgangandi úr
Lindunum. Þegar að fjallinu er
komið, kann að hafa dregið upp
skýjahulu. Þrátt fyrir allt er Herðu-
breið freisting, ögran áhugasömum
göngumönnum.
Ijengi töldu menn Herðubreið
ókleifa. Að óathuguðu máli gæti svo
verið, sérstaklega úr fjarska séð,
t.d. úr Herðubreiðarlindum.
Herðubreið var fyrst klifín árið
1908 svo óyggjandi sé. Þar var á
ferð þýskur jarðfræðingur, dr. Hans
Reck, og íslenskur fylgdarmaður
hans, Sigurður Sumarliðason. Þeir
fóra þá leið sem enn þann dag í
dag er farin.
Dr. Reck þessi er sá hinn sami
og sagt var frá í síðustu grein, en
þá var fjallað um Öskju. Dr. Reck
kom með unnustu Walters von
Knebels, sem týndist ásamt öðram
í Öskjuvatni árið 1907.
Margar árangurslausar tilraunir
höfðu verið gerðar til uppgöngu á
Hreinn Skagfjörð Pálsson og Sigrún Björnsdóttir, landverðir.
Kvöldsólin vermir Herðubreið. Myndin er tekin úr norðaustri.