Morgunblaðið - 29.03.1989, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. MARZ 1989
23
Finnbogi Rútur átti mikinn þátt
í myndun ríkisstjórnar Hermanns
Jónassonar sumarið 1956, þeirrar
ríkisstjórnar, sem átti að útiloka
Sjálfstæðisflokkinn frá öllum völd-
um um langa framtíð. Frá mennta-
skólaárum mínum man ég eftir
jeppa Rúts standa fyrir framan
heimili Hermanns á Skothúsvegin-
um. Á milli þeirra var sterk vin-
átta, sem átti sér djúpar rætur. Ég
held að það megi rekja hana til
þess, þegar Rútur tók upp hanzk-
ann fyrir Hermann í hinu fræga
kollumáli. Það hefur vafalaust þótt
sérkennilegt, að málgagn annars
flokks tæki upp vöm fyrir helzta
forystumann Framsóknarflokksins.
Þeir áttu margt saman að sælda,
Hermann og Finnbogi Rútur. Fóm
m.a. í kappgöngu á fjöll. Og hvor
varð á undan, spurði ég. Við vorum
hnííjafnir, sagði Rútur.
Vorið 1958 var vinstri stjórn
Hermanns talin fallin. Hannibal var
félagsmálaráðherra í þeirri stjóm
og Jón Baldvin var búinn að segja
okkur skólafélögum sínum, að faðir
hans væri búinn að pakka saman
og kveðja starfsfólkið í ráðuneytinu.
Daginn eftir hafði stjórnin öðlast
nýtt líf. Sagt var, að Rútur hefði
bjargað henni. Ólafur Thors sagði
við Rút í þinginu: Þetta er þitt verk.
Hún var dauð! Eftir að ég kynntist
Rúti spurði ég hann, hvemig þetta
hefði gerzt. Hann kvaðst hafa legið
upp í sófa í borðstofunni á Mar-
bakka um kvöld og skyndilega
fengið hugmynd og boðað menn til
fundar þá um kvöldið. Alþýðu-
bandalagið hefði síðan gert Al-
þýðuflokknum tilboð, sem sá flokk-
ur gat ekki hafnað. Það var eitt-
hvað á þessa leið: Alþýðubandalag-
ið samþykkir allar kröfur Alþýðu-
flokksins gegn því skilyrði einu, að
fískveiðilögsagan verði færð út í
12 sjómílur 1. september 1958.
Þetta varð stjóminni til bjargar, þó
ekki nema fram í desember þetta ár.
Eftir að vinstri sijóm Hermanns
Jónassonar var fallin gerði Rútur
tilraun til að endurreisa hana. Hann
sagði mér, að hann hefði setið
heima hjá Emil Jónssyni í Hafnar-
firði og þeir hefðu verið komnir vel
á veg með að klára eina viskíflösku
og endurreisa stjórnina. Þá hefði
síminn hringt. í símanum var Ás-
geir Ásgeirsson, forseti. Eftir þetta
símtal var Emil óviðmælandi, sagði
Rútur, enda var Ásgeir að bjóða
honum að mynda minnihlutastjóm.
Frá þessu sagði Matthías Johann-
essen í Ólafs sögu Thors með sam-
þykki Finnboga Rúts.
Rútur mun hafa átt kost á að
taka sæti í ríkisstjórn Hermanns
sumarið 1956. Ég spurði hann hvers
vegna hann hefði ekki tekið því
boði. Hann kvaðst ekki hafa haft
áhuga á nokkm ráðherraembætti
nema utanríkisráðuneytinu.- Það var
að sjálfsögðu óhugsandi, að hann
fengi það. Þá eins og nú gat ekki
komið til mála, að þingmaður Al-
þýðubandalags tæki við stjóm ut-
anríkismála. Rútur lifði það hins
vegar, að bróðursonur hans, Jón
Baldvin, yrði utanríkisráðherra.
Þegar ég spurði, hvort hann væri
ekki ánægður með að pólitískt ætt-
arveldi þeirra bræðra hefði fengið
utanríkisráðuneytið í hendur, brosti
hann og sagði ekki neitt.
Á skólaámm mínum hlustaði ég
á Rút flytja ræður í þinginu, m.a.
í útvarpsumræðum. Þær vöktu at-
hygli m.a. vegna þeirrar hörku, sem
í þeim var. Þess vegna kom mér
það töluvert á óvart að kynnast
Rúti. Mér fannst hann mildari en
ég hélt, umburðarlyndur í tali um
pólitíska andstæðinga og raunar
afar fátítt í okkar samtölum að
heyra hann tala á neikvæðan veg
um aðra stjórnmálamenn.
Matthías Johannessen hefur sagt
mér, að hann hafí eitt sinn hlustað
á Rút flytja ræðu á Alþingi, þar sem
hann réðst af mikilli hörku á Bjarna
Benediktsson. Matthías kvaðst hafa
orðið ævareiður og spurt Bjarna
hvemig hann gæti litið á Rút sem
vin sinn eftir slíka ræðu. Bjarni
brosti, yppti öxlum og sagði: Hann
meinar ekkert með þessu.
Andlát Bjarna fékk mjög á Rút.
Ég spurði hann, hvort hann ætlaði
að skrifa minningargrein um
Bjarna: Hvernig getur þú búizt við
að ég skrifí um bróður minn, svar-
aði hann. Þessi sterku bönd vom
ekki einungis við Bjarna. Þegar
Pétur bróðir Bjama dó, skrifaði
Rútur minningargrein um hann,
sem aldrei var birt. Hann las hana
hins vegar fyrir mig og þá fyrst
varð mér ljóst, hvað vináttan við
þá bræður var djúp. Rútur skrifaði
fyrstu blaðagreinina, sem hann átti
hlut að, með Pétri, fyrir áeggjan
Guðrúnar Pétursdóttur, móður
þeirra bræðra. Sú grein birtist í
Vísi og þar vom færð sterk rök
fyrir nauðsyn þess að útrýma dúf-
um í Reykjavík!
Þeir Bjarni vom samtíða í Berlín
um það bil sem Adolf Hitler var
að komast til valda. Þótt Rútur
væri harður andstæðingur nazista
hafði hann eignazt vin í nazista-
flokknum, sem hann hafði miklar
mætur á og var nægilega háttsettur
í flokknum til þess að vera meðal
sakbominga í Numberg-réttarhöld-
unum. Þessi maður útvegaði Rúti
aðgöngumiða að fundi þar sem Hitl-
er talaði. Hann bauð Bjama með
sér. Löngu seinna var það haft til
marks um aðdáun Bjarna á nazist-
um í pólitískum umræðum hér, að
Bjarni hefði sótt fund hjá Hitler!
Þegar Rútur hætti á þingi vom
tveir einstaklingar, sem sögðu um
leið og þeir kvöddu hann, að þeir
mundu sakna hans. Annar var kon-
an, sem starfaði í fatahengi þing-
manna. Hinn var Ólafur Thors.
Rúti þótti vænt um hvom tveggja.
í Ólafs sögu segir Matthías Johann-
essen, að Ólafur Thors hafi talið
Rút vin þeirra Thorsbræðra. Þeir
Ólafur vom frambjóðendur í sama
kjördæmi, fyrst í Gullbringu- og
Kjósarsýslu, síðar í Reykjaneskjör-
dæmi. Þeim kom vel saman og vom
m.a. samhentir í því, að hafa fram-
boðsfundi sem fæsta! Sennilega
báðir jafn feimnir og hlédrægir.
Að eiga þess kost að tala við
Finnboga Rút um allt milli himins
og jarðar um aldarfjórðungs skeið
er ígildi langrar skólagöngu. Ég hef
ekki gengið í betri skóla. Hann var
heimsmaður, sem hafði á æsku-
ámm numið í París, Berlín, Genf,
Madrid og Róm. En starfsvettvang-
ur hans var lítið hreppsfélag í fá-
mennu landi. Og hann var sáttur
við það. Eitt sinn spurði ég hann,
hvort honum hefði aldrei þótt
þröngt um sig í þessu litla landi og
þessu fámenna sveitarfélagi, sem
hann hafði stjómað. Hann svaraði
því til, að ijöldinn skipti engu, held-
ur hvemig væri stjómað og vitnaði
í orð Abrahams Lincolns: „With
malice towards none, with charity
for all.“ Þannig átti að hans mati
að stjóma fólki, en bætti því við, að
í því fælist ekki, að sér hefði tekizt
það.
Við ferðuðumst töluvert saman
um landið. Árið sem Rútur varð
sjötugur gengum við saman á
Heklu. Hann var á undan mér mest-
allan tímann. Við vomm tólf tíma
á göngu. Mér fannst þrek hans ótrú-
legt. Fyrir ári fómm við saman til
Parísar. Þar hafði hann notið æsku
sinnar bezt. Þar hitti hann nokkur
barnabama sinna, sem hafa fetað
í fótspor afa síns. Þar hitta hann
líka ungan Finnboga Rút, sem þá
var ekki nema rúmlega hálfs árs
gamall. Við fómm um gamlar slóð-
ir og leituðum uppi fyrsta heimili
hans í París.
í upphafi þessa árs fómm við
saman í ferðalag um Kópavog. Þótt
mjög væri af honum dregið rakti
hann fyrir mér sögu einstakra
hverfa og framkvæmda. En aug-
ljóst var, að lítil höfn, sem stendur
úti á Kársnesinu, var honum hjart-
fólgnust. Við gengum fram og aftur
um höfnina og hann vildi helzt ekki
fara þaðan. Fyrir u.þ.b. ijómm vik-
um, þegar svo var komið, að hann
mátti vart mæla, sagði ég honum,
að Alþingi hefði samþykkt fjár-
framlag til hafnarinnar á núgild-
andi ljárlögum. Þá rakti hann fyrir
mér, svo að mér tókst að skilja,
umræður á Alþingi fyrir rúmum 30
ámm um þetta mannvirki og
drengilega framkomu Péturs Otte-
sens þá.
Eftirlifandi kona Finnboga Rúts,
Hulda Dóra Jakobsdóttir, er sá
klettur, sem staðið hefur af sér
sviptivinda stormasamrar ævi. Mér
er til efs, að ferill Rúts hefði orðið
sá, sem hann varð, án þeirrar kjöl-
festu, sem Hulda var í öllu hans
lífí og raunar ekki bara hans, held-
ur bama þeirra, bamabarna og
tengdabarna. Rútur var viðkvæmur
maður og breyzkur, víðsýnn og
umburðarlyndur og átti áreiðanlega
við að stríða marga þá erfiðleika,
sem fylgja viðkvæmu tilfínningalífí.
Rútur eignaðist 6 böm. Elzta
dóttir hans er Auður, sem starfað
hefur í sendiráði íslands í Osló á
ijórða áratug. Móðir hennar var
Sigríður Guðjónsdóttir.
Böm þeirra Huldu em fímm:
Elín, sem gift er Sveini Hauki Valdi-
marssyni, hæstaréttarlögmanni.
Elín á einn son, Finnboga Rút Am-
arson. Hans kona er Þómnn Hregg-
viðsdóttir og eiga þau einn son,
Finnboga Rút.
Gunnar, sem er ókvæntur.
Guðrún, sem gift var Abdel
Fattah Jabali, Palestínumanni, sem
nú er læknir í Naiicy í Frakklandi.
Synir þeirra em Fahd Falur og
Ómar. Fahd er kvæntur franskri
konu, Cathy Lanriot og þeirra sonur
er Corto.
Sigrún, sem gift er höfundi þess-
arar greinar. Þeirra börn em Hulda
Dóra, en unnusti hennar er Harald-
ur Hjaltason, og Hanna Guðrún.
Hulda, sem gift er Smára Sig-
urðssyni, starfsmanni hjá Interpol
í París, en þeirra börn era Gunnar,
Elín Björg, en unnusti hennar er
Sigursteinn Gunnarsson og Hrafn-
hildur Huld.
Fjölskyldan á Marbakka færir
bæjarstjóm Kópavogs þakkir fyrir
þá virðingu, sem Finnboga Rúti
Valdemarssyni hefur verið sýnd, lífs
og liðnum.
Styrmir Gunnarsson
Andlátsfregn Finnboga Rúts föð-
urbróður míns barst mér í þann
mund sem utanríkisráðherrar
V-Evrópuríkja settust á rökstóla í
höll Evrópubandalagsins í Bmssel
— í salarkynnum sem þeir kenna
við Karlamagnús.
Mér var hugsað til frænda míns
um leið og ég lagði hlustir við orð-
ræðu starfsbræðra minna, í þessari
nýju höfuðborg gömlu Evrópu. Mér
varð hugsað til þess, að hér hefði
hann notið sín öðmm mönnum bet-
ur við að sækja og veija málstað
íslendinga í alþjóðamálum og etja
kappi við mannvitsbrekkur annarra
þjóða, með galdri og kúnst. Hann
hefði ekki þurft að nýta neitt túlk-
unarkerfi, fljúgandi fær sem hann
var í höfuðtungum álfunnar:
frönsku, spænsku, þýsku og ítölsku
(Guðrún dóttir hans hefði kannski
þurft að hjálpa upp á rússnesk-
una). Sérfróður um alþjóðalög og
rétt; lifandi alfræðibók um sögu og
menningu, hugsunarhátt, hugsjón-
ir, hagsmuni og hindurvitni þeirra
þjóða, sem hér áttu fulltrúa við
borðið.
Menntunar sinnar vegna og hug-
sjóna var Finnbogi Rútur Evröpu-
sinni, í bestu merkingu þess orðs.
Hann nam fræði sín í París, Berlín,
Genf og Róm við skóla, sem var
alþjóðleg stofnun — rekinn af
Þjóðabandalaginu gamla. Lífsskoð-
un hans var þrauthugsuð og
pólitískur vilji hans hertur í eldi
einhvers mesta mannraunatímabils
í sögu Evrópu. Hugsjón hans var
alþjóðlegt öryggis- og friðargæslu-
kerfi, þar sem öfl mannvits og
mannréttinda fengju haldið aftur
af tortímingaröflum heimsku og
ofstækis, sem ævinlega em reiðu-
búin að hleypa veröldinni í bál og
brand af minnsta tilefni.
Það var því ekki að tilefnislausu
sem mér varð hugsað til þessa fjöl-
gáfaða og margbrotna frænda míns
um leið og ég hlustaði á fulltrúa
hinnar nýju Evrópu reifa ýmsa
þætti Evrópuhugsjónarinnar — í
nýrri útgáfu. Þetta em spennandi
tímar. Fámenn þjóð eins og okkar
þarf nú sem aldrei fyrr á að halda
fleiri mönnum eins og Finnboga
Rút Valdimarssyni, til þess að sjá
fótum sínum forráð í samskiptum
við hið rísandi Evrópustórveldi. Og
til þess að nema stóm drættina í
þeirri nýju heimsmynd, sem smám
saman er að verða til fyrir augum
okkar.
Þversagnirnar í lífi og starfi
Finnboga Rúts hljóta að hafa rekist
harkalega á, á stundum: sérfræð-
ingur í alþjóðamálum, sem gerðist
tribunus populus fátæks fólks í
berangri Kópavogs; hinn róttæki
vinstrisinni sem fyrirleit kommún-
ista og alla þeirra fólsku og for-
dæðuskap; hinn margræði mennta-
maður og einfari, sem gerðist mesti
kósningasigurvegari lýðveldissög-
unnar og naut einstakrar lýðhylli
alþýðufólks. Klassíker, sem gerðist
byltingarmaður í blaðamennsku og
áróðurstækni. Hæfíleikamir vom
svo miklir og margvíslegir að það
var ekki einfalt mál, til hvers ætti
að nota þá. Og útilokað að fella þá
í einn farveg þar sem þeir gætu
streymt fram í friðsæld og lygnu.
Að loknu fundaþrasi í Osló,
Kaupmannahöfn, Bmssel og Stras-
bourg, tókum við Bryndís næturlest
til Mílanó og eyddum þremur dög-
um í litlu miðaldaþorpi á ítölsku
strandlengjunni skammt frá Genúa.
Einnig þetta umhverfi vakti upp
minningar um frænda minn. Á
þessum slóðum eyddi h'ann mörgum
summm á námsáranum, við þröng-
an kost en fullur af lífsþorsta og
fróðleiksfysn. Saga Evrópu verður
hvergi betur skilin en frá mið-
punkti markaðstorgsins í miðalda-
þorpi við Miðjarðarhafíð. „The
Glory that was Greece and the
Grandeur that was Rome“ — af
þeirri rót er það allt saman upp
mnnið. Af þessum slóðum sneri
hann ungur heim, brenndur af suð-
rænni sól, framandlegur í hugsun
og háttum, en ráðinn í að leggja
fram sinn skerf í lífsbaráttu þess
útkjálkafólks, sem ól hann.
Álþýðuflokkurinn og vinstri-
hreyfíngin á íslandi á Finnboga Rút
mikið upp að unna. Það var Jón
Baldvinsson sem kvaddi Finnboga
Rút ungan heim til starfa í þágu
Alþýðuflokksins og verkalýðshreyf-
ingarinnar. Finnbogi Rútur gerði
Alþýðublaðið að stórveldi á einni
nóttu. Hann raddi brautina fyrir
mesta kosningasigur Alþýðuflokks-
ins fyrr og síðar og þar með fyrir
ríkisstjóm hinna vinnandi stéttg,
sem vann stór afrek við að létta
alþýðu manna lífsbaráttuna á
tímum heimskreppu og í aðdrag-
anda heimsstyijaldar. Síðan skildi
leiðir, en málstaðurinn var hinn
sami: Þjóðfélag jafnaðarstefnu,
mannréttinda og mannúðar. Þeim
málstað þjónum við enn. Og senn
liggja allar leiðir til Rómar æsku-
hugsjónarinnar á ný.
Fyrir hönd Alþýðuflokksins flyt
ég ekkju Finnboga Rúts, Huldu
Jakobsdóttur, vinum hans, afkom-
endum og aðdáendum flölmörgum
dýpstu samúðarkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins.
Kveðja frá
bæjarstjórn Kópavogs
Finnbogi Rútur og Hulda, hjónin
á Marbakka, gáfu byggðinni í
Kópavogi þann stíl, sem ennþá ein-
kennir bæjarfélagið. Þau vom land-
nemar í orðsins fylistu merkingu.
Finnbogi Rútur hafði áræði og kjark
til að ráðast í framkvæmdir á þessu
nánast ónumda landi. Hann greindi
möguleika þessa Iandsvæðis og
hafði þá framsýni, að hér gæti dafn-
að blómlegt mannlíf.
Finnbogi Rútur sýndi með gjörð-
um sínum eftirminnilegt frnrn-
kvæði, heimsmaðurinn, nýkominn
frá námi í stórborgum Evrópu.
Hann þurfti frelsi og vildi athafnir.
Það var í maí 1940, að þau hjón-
in settust að í Kópavogi. Þá varð
Marbakki þeirra höfuðból og seinna
miðpunktur hrepps og kaupstaðar.
Þarna við innanverðan Fossvoginn
höfðu þau áður átt sumarsetur um
nokkurra ára skeið. í»essir fmm-
heijar áttu eftir að setja meira svip-
mót á Kópavog en nokkur annar.
Það er ekki ofsögum sagt, að Finn-
bogi Rútur hafi verið fmmkvöðull
að skipulagi byggðar hér og lagt
gmnninn að fjölþættu menningarlífí
og félagsmálastarfí.
Þessi gmnntónn brautryðjand-
anna var svo öflugur, að ennþá em
aðrar áherslur í bæjarmálum Kópa-
vogs en nágrannabyggða. Hjónin á
Marbakka þekktu allir. Ekki var
Finnboga Rúts getið að Huldu væri
ekki einnig minnst. Verkin þeirra
blasa víða við. Það er t:d. gleðilegt,
að eitt öflugasta og Ijölmennasta
bamaheimili bæjarins reis í jaðri
Marbakka og ber það nafn, minnir
á 40 ára baráttusögu og sé gengið
þaðan vestur Kársnesið heitir gatan
Huldubraut. Á hátíðisdögum hafa
Kópavogsbúar löngum safnast sam-
an á Rútstúni, þar sem Finnbogi
Rútur heyjaði áður í skepnur sínar.
Nú er þar að rísa ein veglegasta
sundlaug landsins, sem var mikið
áhugamál þeirra hjóna.
7. júlí 1946 er tímamótadagur í -
sögu Kópavogs. Þá ná Kópavogs-
búar meirihluta í hreppsnefnd Sel-
Ijamamess. Finnbogi Rútur átti
ríkan þátt í þeim sigri. Nú gerast
hlutir hratt. 1. janúar 1948 varð
Kópavogur sjálfstætt hreppsfélag.
Finnbogi Rútur verður fyrsti oddvit-
inn og sýslunefndarmaður. Fólki
fjölgar ört, lóðum og löndum er
úthlutað og alls staðar er verið að
byggja við þröngan efnahag í lok
stríðsins, en af bjartsýni og stór-
hug. Menn bmtu lönd og svitnuðu
saman. Þá myndaðist þessi merki-
lega samstaða allra í bæjarfélaginu
og samhjálp, sem við fínnum von-
andi ennþá glögglega stað. Fólk
safnaðist saman í Framfarafélaginu
undir styrkri forystu oddvitans án
tillits til stjómmálaskoðana.
Víða vom menn með skepnur og
garðrækt til búdrýginda og í því
sem öðra tók Finnbogi Rútur þátt
af kappi. Þetta var skemmtilegur
dráttur í lífsstíl heimsborgarans,
sem nú hafði tekið sæti á Alþingi
og lét sig þar einkum varða al-
þjóðamál.
Á hreppsáranum 1948—1955
fímmfaldaðist íbúatalan. 11. maí
1955 fær Kópavogur kaupstaðar-
réttindi og áfram er Finnbogi Rútur
í stafni og nú bæjarstjóri til 1957,
er hann tekur við stjóm Útvegs-
banka íslands. Hann sat þó áfram
í bæjarstjóminni næstu fímm árin
og hið nána samstarf þeirra hjóna
varð aldrei nánara, því að Hulda
tók við starfí hans sem bæjarstjóri,
fyrst íslenzkra kvenna í þeirri stöðu
og gegndi því til 1962.
A fundi bæjarstjómar Kópavogs
8. okt. 1976 vom þau kjörin heið-
ursborgarar Kópavogs fyrir ára-
tuga farsæl störf í þágu sveitarfé-
lagsins. Bæjarstjóm og bæjarbúar
allir standa í mikiUi þakkarskuld
við hinn látna framkvæmda- og
baráttumann.
Fyrir þeirra hönd votta ég Huldu
Jakobsdóttur og ijölskyldu hennar
virðingu og þökk og flyt þeim sam-
úðarkveðjur við fráfall höfðingjans
Finnboga Rúts Valdemarssonar.
Kristján Guðmundsson
bæjarstjóri
í dag fer fram útför Finnboga
Rúts Valdimarssonar, fymrerandi
bankastjóra í Útvegsbanka íslands.
Hanh andaðist í Borgarspítalan-
um í Reykjavík, klukkan 11 að
morgni, sunnudaginn 19. marz
síðastliðinn, eftir þungbær veikindi.
Finnbogi Rútur fæddist í
Fremri-Amardal við Skutulsfjörð í
Norður-ísafjarðarsýslu, sonur Elín-
ar Hannibalsdóttur og Valdimars
Jónssonar bónda þar, en hann
fæddist að Eyri í Ingólfsfirði í
Strandasýslu.
Finnbogi Rútur var í hópi 10
bama foreldra sinna. Fjögur létust
í æsku, en sex náðu fulltíða aldri.
Á lífi era Hannibal, fynum alþingis-
maður og ráðherra, Guðrún, ljós-
móðir, og Sigríður, fyrram ritari
hjá Landssíma íslands á ísafírði og
síðar í Reykjavík.
Ég hafði nokkur kynni af Sigríði,
þegar ég starfaði í Útvegsbanka
Islands á ísafirði 1935 og eftir að
hún kom til Reykjavíkur. Systir
mín starfaði hjá Landssímanum í
Hafnarfirði. Milli þeirra, Sigríðar
og Sólveigar, var ávallt trygg vin-
átta og ánægjulegt samstarf á
símalínu.
Sigríður var alkunn fyrir dugnað
sinn og þróttmikil störf í þágu
menningarmála ísfirðinga í heima-
byggð og hélt því forystustarfí
áfram fyrir ungmenni á ísafirði,
eftir að hún fluttist á höfuðborgar-
svæðið.
Finnbogi Rútur var strax í æsku
góðum gáfum gæddur og efni í
afburða námsmann og fór það ekki
Sjá einnig bls. 38