Morgunblaðið - 15.12.1989, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 1989
8 C
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR

HALFMANINN ER
/
A UND ANHALDI
Eg tel ekki nokkrum vafa und-
irorpið að hálfmáninn er á
undanhaldi á l’slandi. Þeim
konum fer stöðugt fækkandi
sem setja metnað sinn í að
baka hálfmána fyrir jólin. Þegarég var
barn þá fann ég alltaf til ákveðinnar
spennu í hvert sinn sem ég smakkaði
hálfmána á nýjum stað, skyldu þeir
vera með sveskjusultu, rabarbarasultu
eða jafnvel jarðarberjasultu. Á þeim
árum var spurningin ekki hvort konur
bökuðu hálfmána, það gerðu þær all-
flestar, spurningin var bara um tegund
sultunnar. Eftir að ég hóf sjálf að halda
heimili þá bakaði ég samviskusamlega
hálfmána fyrstu jólin en svo reið yfir
þetta land mikil kvenfrelsisalda og i
henni drukknuðu ýmsar gamlar hefðir,
svo sem hálfmánabastur minn og
margra annarra kvenna. Við tókum upp
alls kyns undarlegar uppskriftir ættaðar
héðan og þaðan úr heiminum, margar
konur hölluðu sér að amerískum hentu-
kökum með súkkulaðibitum og svo kok-
oskúlum, sömuleiðis með súkkulaðibit-
um. Samt verð ég að viðurkenna að ég
sakna hálfmánanna og reyndar spe-
síanna líka, en hjólum sögunnar verður
ekki snúið við, allt á sinn tíma og nú
virðist tími hálfmánanna allur.
Ég veit ekki nema Grýla, Leppalúði
og allt þeirra hyski sé að fara sömu
leið og hálfmánarnir. Ótætislegt glott
þeirra sést nú æ sjaldnar á myndum
og börn eru orðin furðulega óttalaus
um hag sinn fyrir Grýlu og Jólakettinum
sem áður voru helstu ógnvaldar
íslenskra barna. En aðrir ógnvaldar og
kannski ægilegri hafa tekið völdin. Nú
eru þáð alls kyns himpigimpi úr veröld
teiknimynda og kvikmynda sem herja á
huga íslenskra barna þegar þau sitja
ein í rökkrinu og finna til smæðar sinnar
í ríki myrkrar ímyndunar. Meira að segja
jólasveinarnir hafa smám saman verið
að breyta um svip og eðli. Áður voru
þetta slægir hrekkjalómar sem vert var
að vara sig á. Jólasveinarnir í dag eru
góðlátlegir og virðast ekki reiða vitið í
þverpokum. Þeir eru líka mun fínni til
fara en áður var og er það í samræmi
við bættan klæðaburð íslenskraral-
þýðu.
Þegar ég var stelpa vann ég eitt sinn
í snyrtivörubúð fyrir jólin. Þangáð lögðu
leið sína á Þorláksmessu eiginmenn
þeirra erinda að kaupa ilmvötn handa
sinni útvöldu. Þó ég væri undir kvöld
búin að steinka mig og spreyja" alla
útí aðskiljanlegum ilmvatnstegundum
var þefurinn samt aldrei svo megn að
hann yfirgnæfði vínlyktina sem var af
æði mörgum viðskiptavinunum. Á þess-
um árum var nefnilega ekki ótítt að
menn fengju sér neðan í því á þorláks-
messu, svona til þess að afbera búð-
arrápið. Mér finnst einhvern veginn að
færri drekki á Þorláksmessu en áður
var. Hins vegar hefur áfengisneysla því
miðurekki minnkað, hún hefur aðeins
færst til. Síðustu árin hefur orðið æ
tíðara að haldin séu svokölluð „jóla-
glöggpartý" á vinnustöðum. Þetta fer
þannig fram að sett er saman í pott
rauðvín með alls kyns kryddtegundum
og síðan á að vera slurkur af vodka
með. íslendingar eru stórtækir til allra
hluta og líka til vodkans. Þess vegna
hefur þessi útlendi siður verið betrum-
bættur hér myndarlega og vodkamagn-
ið orðið æ stærri skerfur af jólaglögg-
inu. Af þessum stórhug íslendinga hef-
ur leitt að fólk verður hér til muna
drukknara af jólaglögginu en víða ann-
ars staðar. Af þessum auknu áfengis-
áhrifum leiðir líka umsvifameira og
lengra skemmtihald en tilefni þetta
veldur á öðrum breiddargráðum.
Þessi jólaglöggssiður hefur leitt huga
minn að þeirri staðreynd að hlutur
vinnustaðarins hefur aukist mjög á
síðari árum í lífi margs fólks en viðveran
á heimilinu minnkað að sama skapi.
Áður borðaði fólk heima, nú borðar fólk
á mötuneytum. Áður eyddi fólk frítíma
sínum með fjölskyldu sinnr, nú eyðir það
æ stærri hluta frítímans með vinnufé-
lögum, ég velti því stundum fyrir mér
hvenær skrefið verði stigið til fulls og
fólk flytji svefnstað sinn í vinnusalina.
Það virðist miklu einfaldara. Þá sparar
það sér bæði ferðir og svo sparar það
í heimilishaldi sem er víst nógu dýrt
eins og það er. Þetta virðist ífljótu
bragði hafa allt með sér nema kannski
það að þá verða krakkagreyin ein líka
á nóttunni og fá kannski enn síður und-
urstöðugóðan mat. En auðvitað mætti
bregðast við þessu með því að láta þau
fá enn betra úrval af myndböndum svo
þau sakni síðurforeldranna og hugsan-
lega mætti stofna hverfamötuneyti sem
þau gætu þá borðað í. Svo gætu sam-
viskusamir foreldrar skotist heim helgi
og helgi til þess að athuga hvernig
búskapur barna þeirra gengi. Með
þessu móti myndi atvinnurekandinn fá
eins mikið út ú_r vinnukraftinum og
hugsanlegt væri, launþegar myndu ekki
hafa ama af krakkagargi og uppeldis-
'amstri þær fáu stundir sem þeir eru
ekki við vinnu sína og síðast en ekki
síst þá gætu börn fullnumað sig í þeim
fræðum sem vinsælustu myndböndin
bjóða uppá. Lögreglan yrði svo stórefld
og gæti þá væntalega haldið í skefjum
unglingaflokkunum sem streyma
myndu í bæinn hvenær sem frí yrði frá
skólanámi til þess að reyna í verki það
sem augu og eyru hefðu nýlega numið
úrsmiðjum erlendra hugmyndafræð-
inga kvikmyndanna.
Við höldum núna jól í skugga atvinnu-
leysis og slæmrar stöðu allra helstu
atvinnuveganna. Ofbeldið um helgará
götum Reykjavíkurborgar endurspeglar
þá örvæntingu sem ríkir í hugum
margra manna í dag. Á sama tíma sem
fólk hefur gengið æ nær sér í vinnu til
þess að halda uppi þeirri neyslu sem
tók að viðgangast að marki á síðustu
áratugum í krafti erlendra lánaóg mikill-
ar þennslu, þá hefur börnum þessa
lands verið boðið uppá minni umhugsun
og rýrara andlegt fóður en nokkurn tíma
virðist hafa viðgengist á þessu landi
fyrr. Ástleysi og afþreyingarefni af léleg-
asta tagi er andlegt hlutskipti alltof
margra barna í dag. Hætt er við að
þeir sem halda dauðataki í efnislegt
gæði og bæta á sig æ meiri vinnu til
þess að viðhalda neyslu sinni á því sviði
missi um leið út úr höndum sér það
sem öllu máli skiptir í þessum heimi,
nánum tengslum við sína nánustu, börn
og aðra ættingjá. Það er engu líkara
en fólk hafi gleymt þeirri staðreynd að
lífið er stutt og stöðugt er nauðsynlegt
að velja óg hafna. Taki fólk efnisleg
gæði og umgengni við vinnufélaga fram
yfir samfélag við börn sín, foreldra og
systkini þá verður það að vera viðbúið
því að stand'a án mikils andlegs stuðn-
ings þegar ellin færist yfir eða þegar
fyrirtækið verður tekið til gjaldþrota-
skipta. Mjög líklega uppskera menn
eins og þeir sá í þessum efnum einsog
öðrum.
Guðrún Guðlaugsdsóttir
Bók um
fyrirbura
Það getur skapað mikið álag fyrir
foreldra þegar barn kemur í heim-
inn fyrir tímann. Fyrirburar er yfir-
skrift bókar sem Mál og menning
hefur gefið út og er hún hugsuð
sem handbók fyrir foreldra sem
og starfsfólk sjúkrahúsa sem vinn-
ur við nýburameðferð. Sigríður
Sigurðardóttir þýddi bókina og
staðfærði, en bókin er skrifuð af
W.H. Kitchen, M.M. Ryan, A.L.
Rickards og J.V. Lissenden. Við
grípum hér niður í þessa bók, þar
sem fjallað er um tilfinningar for-
eldra, meðgöngu og fyrstu við-
brögð.
Flestum finnst það erfið reynsla
að eignast fyrirbura og eru
óviðbúnir henni. Starfsfólk sjúkra-
húsa gerir sér Ijóst að það ber ekki
aðeins ábyrgð á velferð barnsins
heldur einnig líðan foreldranna. Það
er mjög mikilvægt að þeim takist
að vinna úr tilfinningum sínum þeg-
ar álagið er sem mest. Fagfólk, þ.e.
læknar, hjúkrunarfræðingar, fé-
lagsráðgjafar og aðrir, getur oft
veitt góðan stuðning. Einnig geta
aðrir foreldrar sem öðlast hafa
sams konar reynslu veitt ómetan-
lega hjálp. Þið eigið fullan rétt á
aðstoð. Engar tvær fjölskyldur hafa
sömu þarfir og starfsfólkið mun
vissulega leitast við að veita ykkur
þá aðstoð sem þið þurfið þegar þið
eruð tilbúin að taka á móti henni.
Með öðrum orðum, þið þurfið sjálf
að gera ykkur grein fyrir hverjar
þarfir ykkar eru.
Það er ekki ætlunin hér að segja
ykkur hverjar tilfinningar ykkar og
viðbrögð eiga að vera. Engar tvær
manngskjur takast á við erfiðleika
á nákvæmlega sama hátt. Reynsla
fólks og skynjun getur stuðlað að
mismunandi viðbrögðum við sömu
eða svipuðum atburðum. Samt sem
áður eru nokkur almenn viðbrögð
sem foreldrar fyrirbura ættu að
kannast við. Það er oftast þægilegt
að verða var við að aðrir hafa upp-
lifað sömu hugsanir, tilfinningar og
áhyggjur og það sem meira er þess-
ar áhyggjur munu líða hjá. Það eru
margar aðferðir til að takast á við
þessar tilfinningar, Það hjálpar oft
að tala um áhyggjur sinar og við
viljum hvetja ykkur til að ræða
áhyggjur ykkar við velviljað fagfólk.
Það getur líka hjálpað að tala við
foreldra sem hafa svipaða reynslu
að baki.
Meðgangan
Á meðgöngutímanum draga for-
eldrar oftast I huganum upp mynd
af barninu sem beðið er eftir. Þessi
mynd þróast eftir því sem líður á
meðgönguna og við lok hennar
framkallast hún oftast í þybbnu,
heilbrigðu og kröftugu ungbarni
sem foreldrar fyllast stolti yfir. Það
er klætt i falleg föt, það er ánægju-
legt að gefa því og hugsa um það
og foreldrarnir gera sér vonir um
að barnið muni í framtíðinni öðlast
eitthvað sem þeir hafa sjálfir farið
á mis við. Þessar hugmyndir um
bamið þróast smátt og smátt og
móðirin myndar sterk tilfinninga-
tengsl við barnið sem hún gengur
með. Ákveðnar jákvæðar vænting-
ar eru til fæðingarinnar með þátt-
töku föðurins og stundum fjölskyldu
og vina í huga. Þegar líður að fæð-
ingunni eru foreldrarnir orðnir óþol-
inmóðir eftir að óþægindum með-
göngunnar Ijúki. Sumir foreldrar eru
ekki eins jákvæðir og vilja vera við-
búnir því að barnið geti verið af-
brigðilegt á einhvern hátt. Það eina
sem létt getur þeim áhyggjum af
foreldrum er fæðing heilbrigðs
barns. Fæðing fyrirbura setur þess-
ar tilfinningar allar á ýmsan hátt
úr skorðum.
Fyrstu hugsanir
og viðbrögð
Mörgum foreldrum finnst mjög
lítill fyrirburi hreint ekki aðlaðandi
eða fallegur. Þeir segja þó eins og.
ósjálfrátt: „Er hún ekki sæt,“ eða
hrósa barninu á annan hátt af því
þeir vilja þóknast starfsliðinu eða
vilja vera „eðlilegir" foreldrar.
Margir þeirra eru ekki tilbúnir að
horfast í augu við áfallið. Fyrr eða
seinna viðurkenna þó margir að
þeim brá þegar þeir sáu barnið í
fyrsta sinn. Þeir likja barninu oft við
afkvæmi dýrs, eða fuglsunga. „Hún
var eins og flegin kanína og ég
hugsaði: en hræðilegt, eins og fið-
urlaus fuglsungi sem kastað hefur
verið úr hreiðrinu!"
Önnur mamma sagði okkur
seinna: „Ég gat ekki horft á hana.
Ég horfði alltaf á eitthvað rétt fyrir
ofan hana svo enginn sæi hvernig
mér leið."
Blendnar tilfinningar eru algeng-
ar. Annars vegar vilja foreldrarnir
elska barnið sitt en hins vegar eru
þeir hræddir, annaðhvort við útlit
barnsins eða við það að barnið
deyi og þá liði þeim enn verr ef
þeir væru orðnir tilfinningalega
bundnir barninu.
Smám saman tekst þó foreldrum
að sigrast á þes6um tllfinningum.
Ein mamman sagði okkur seinna:
„Ég fór að þekkja andlit hans, svip-
brigðin. Það var eins og ég hefði
alltaf þekkt hann." Eftir sex vikur
er útlit barnsins orðið miklu skárra.
Grannir fótleggir, höfuð í stærra
lagi, alltaf sofandi en flestum foreld-
rum mesta augnayndi.
Leiðrétting við laufabrauð
Vegna tæknilegra mistaka vantaði
uppgefið magn I laufabrauðsupp-
skriftir í matarblað Daglegs lífs og
til þess að ekkert fari á milli mála
birtum við þær hér í heild sinni.
Laufabrauð með heilhveiti
800 g hveiti og 200 g heilhveiti
eða rúgmjöl,
1 'Atsk. lyftiduft,
1 tsk. salt,
um 1 lítri mjólk,
Laufabrauð
1 '/z-2 kg hveiti,
1 'Atsk. lyftiduft,
3A lítrar snarheit mjólk,
'U lítri heitt vatn,
50 g smjörlíki,
2 msk. sykur,
2 tsk. salt,
Laufabrauð með rúgmjöli
500 g hveiti,
500 g rúgmjöl eða heilhveiti.
2 tsk. lyftiduft,
70 g smjörlíki,
2 msk. sykur,
2 tsk. salt,
’/z lítri snarpheit mjólk,
'U lítri heitt vatn,
dálítið kúmen hitað með mjólk-
inni.