Morgunblaðið - 31.12.1989, Blaðsíða 34

34
MQRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1989
Jón Baldvin Hannibalsson,
utanríkisráðherra, formaður Alþýðuflokksins:
Um siðblindu fjölmiðla og
feigan kommúnisma
Nei, hann er það ekki í neinum
tæknilegum skilningi. Þar skortir
heldur ekki tillögur um, hvernig leysa
megi vandann. Hins vegar kann það
að vefjast fyrir þingflokkum að
skapa samstöðu um tillögur, sem
ganga í berhögg við sérhagsmuni og
eru ekki til vinsælda fallnar. Leggja
ekki fjölmiðlar meiri áherslu á að
mæla meintar óvinsældir ríkisstjórna
en að leggja hlutlægt mat á árangur
af störfum þeirra?
Vandinn er í því fólginn að meiri-
hluti Alþingis hefur á löngum tíma
lögbundið sjálfvirka aukningu
ríkisútgjalda. Ríkisútgjöld halda því
áfram að vaxa, hvað svo sem líður
t.d. tekjufalli ríkissjóðs eða sam-
drætti í þjóðarbúskapnum.
Ég tel að við séum nú u.þ.b. að
nálgast endimörk vaxtar að því er
varðar þann hlut, sem æskilegt er
að ríkið taki til sín af þjóðartekjun-
um. Það sem umfram það er er því
„útgjaldavandi"!
Sá vandi er mestur varðandi út-
gjöld til landbúnaðarmála. Þau eru
því sem næst öll lög- eða samnings-
bundin frá tíð fyrri ríkisstjórna og
birtast að verulegu leytii í formi bak-
reikninga, langt umfram áætlunar-
tölur fjárlaga. Fjármálaráðherrar
geta lítið annað en „vesgú - borg-
að“. Sama máli gegnir um útgjöld
vegna sjúkratrygginga og heilbrigð-
isstofnana; það birtist t.d. í eftir-
litslítilli reikningsgerð hálaunalækna
á hendur ríki. Þessi vandi er fyrir-
ferðarmikill í rekstri skólakerfisins,
sem er með ósveigjanlegum hætti
bundið reikniformúlum og kjara-
samningum. Þar er helst til ráða að
minnka lögbundið kennslumagn,
lækka stúdentsprófsaldur og endur-
skipuleggja námsefni með hliðsjón
af því, loka „tómum“ skólum (sem
skipta tugum), auka á samkeppni
skóla um ágæti kennsluframboðs og
námsárangur, og sníða Lánasjóði
íslenskra námsmanna stakk eftir
efnum skattgreiðenda.
Þá má nefna sem dæmi að fram-
kvæma þyrfti fyrirliggjandi tillögur
um að breyta ríkisstofnunum í sjálf-
stæðar stofnanir, (þ.m.t. Þjóðleikhús,
Sinfóníuhljómsveit og safnastofnan-
ir), láta atvinnuvegina bera sjálfa
kostnað af rannsókna- og þjónustu-
stofnunum, afnema æviráðningu op-
inberra starfsmanna, innleiða kostn-
aðarhugtök og þar með kostnaðarað-
gát í opinberum rekstri o.fl.
En eins og ég sagði: Vandinn er
ekki tæknilegur, heldur pólitískur.
Sem dæmi má nefna að félagsskapur
eins og þingflokkur Sjálfstæðis-
flokksins, sem samþykkir sjálfkrafa
að ekki komi til greina neinar skatta-
hækkanir en stendur jafnframt fyrir
kröfum um stóraukin útgjöld, t.d. til
landbúnaðarmála, samgöngumála,
heilbrigðismála o.s.frv., er að
óbreyttu ófær um að ráða við þennan
vanda og þar með að bera ábyrgð á
landstjórn.
2.
Ég er þess fullviss, enda treysti
ég engum betur til þess að hrinda
þeim áformum í framkvæmd en nú-
verandi iðnaðarráðherra, Jóni Sig-
urðssyni.
3.
Ég tel að það sem hér er puntað
upp sem „gagnrýni" hafi í reynd
Jón Baldvin Hannibalsson
verið pólitískar ofsóknir í hefðbundn-
um íslenskum bófahasarstíl. Nýtt
kollumál. Nafngreindir menn í innsta
hring tiltekins stjómmálaf lokks und-
irbjuggu og skipulögðú þessar of-
sóknir, til þess að reyna að hefna
þess i fjölmiðlum sem hallaðist á
Alþingi. Þeir misnotuðu í þessu skyni
óvandaða fréttamenn, einkum á Stöð
2. Ef „umræðan" gaf tilefni til ein-
hvers þá hefði það verið til vandaðr-
ar umfjöllunar um óheiðarleika og
siðblindu tiltekinna fjölmiðla, sem
berir voru að þvi að snúa „rannsókn-
arblaðamennsku" upp í ofsóknar-
blaðamennsku. Og að þverbijóta all-
ar grundvallarreglur um heiðarlegan
fréttaf lutning. Sú umræða varð hins
vegar nánast engin. Hvers vegna
ekki? Hveijir ráða umræðuefnum
fjölmiðla?
Undirritaður baðst velvirðingar á
því að hafa veitt af ráðherrarisnu í
kokkteilboð, sem haldið var vegna
afmælis pólitísks samstarfsmanns,
og endurgreiddi reikninginn með
verðbótum og vöxtum. Ekki vegna
þess að reglum samkvæmt væri þetta
ekki heimilt, enda gert bæði fyrr og
síðar, án þess að ráðherrar endur-
greiddu eða bæðust velvirðingar.
Héldu þó ærunni.
Fréttastjóri Stöðvar 2 tönnlaðist í
síbylju á grunsemdum málflutnings-
manns um að ég hefði misnotað
risnuheimild ráðherra til að kosta
vínföng í afmælisveislu konu minnar.
Ég skoraði fréttastjórann á hólm í
hans eigin stassion og hnekkti öllum
hans áburði, í beinni útsendingu.
Engu að síður hélt hann áfram æru-
meiðingunum. Að lokum sá ég mig
tilknúinn að krefjasts rannsóknar
Ríkisendurskoðunar. Niðurstaða
hennar var orðrétt: „Ofangreind at-
hugun hefur ekki leitt neitt í ljós sem
gefur ástæðu til að tengja þetta
tvennt saman eða rengja sannleiks-
gildi fyrirliggjandi gagna um að
greiðsla veislufanga hafi verið með
eðlilegum hætti.“
Málabúnaður fréttastofu Stöðvar
2 var allur á sömu bók færður: Órök-
studdur grundsemdir, dylgjur og
ærumeiðingar, sem áttu að duga til
sakfellingar í sjónvarpi. Þessari aðför
var síðan fylgt eftir með skoðana-
könnun, til þess að staðfesta hinn
siðferðilega áfellisdóm, allt í beinni
útsendingu. Hinn sakfelldi skyldi
sanna sakleysi sitt.
Allt hefði þetta dugað venjulegum
borgara til margfaldra meiðyrða-
mála. Það er hins vegar kostur sem
stjómmálamönnum dugar ekki til að
veija æru sína fyrir fjölmiðlum, af
auðskiljanlegum ástæðum.
Hvað stóð eftir, þegar gjaldra-
brennum linnti? Að bókfærslu ráðu-
neyta yfir risnu var ábótavant. Eini
maðurinn sem gerði eitthvað í því
var undirritaður, sem setti um það
að gefnu tilefni strangar reglur og
birti opinberlega öll gögn um alla
risnu á vegum utanríkisráðuneytis-
ins. Það hafa engir aðrir gert.
Og hvað um meintar ávirðingar
annarra ráðherra? Steingrímur Her-
mannsson borgaði sína afmælisveislu
sjálfur. Undirritaður gerði slíkt hið
sama. Eiginkona undirritaðs kostaði
sína afmælisveislu sjálf, eins og hún
hefur skýrt opinberlega á öðrum
vettvangi. Eini ráðherrann, sem um
var fjallað og reyndist hafa látið ríkið
borga sína afmælisveislu, var for-
maður Sjálfstæðisflokksins. Enginn
fjölmiðill ásakaði hann fyrir siðleysi
af því tilefni. Hvar var systemið í
galskapnum?
Ég tel skynsamlegast að bregðast
við ofsóknarblaðamennsku af þessu
tagi með því að efna til vandaðrar,
hlutlægrar umræðu um þær grund-
vallarreglur heiðvirðrar blaða-
mennsku sem fjölmiðlum ber að
halda í heiðri í umfjöllun um menn
og málefni.
Fjölmiðlabyltingin hefur því miður
étið börnin sín. Til eru þeir fjölmiðlar
í þessu þjóðfélagi sem verða því mið-
ur að flokkast undir þjóðarböl. Þeir
hafa dregið viti borna þjóðmálaum-
ræðu ofan í svaðið og eiga ósmáan
hlut í þeirri djúpu böisýni, sem grip-
ið hefur um sig meðal þess hluta
þjóðarinnar, sem ánetjast hefur
þessu fjölmiðladópi.
4.
Það er mat væntanlegra samn-
ingsaðila að ekki séu fyrirsjáanlegir
neinir óyfirstíganlegir erfiðleikar í
þessum samningum. Sumir ætla að
erfiðast verði að ná samkomulagi
um nauðsynlegar breytingar á lögum
og stofnunum er tryggi jafnan
ákvörðunarrétt beggja aðila varðandi
stjórnun hins evrópska efnahags-
svæðis í framtíðinni. Ég er ekki sam-
mála þessu sjónarmiði og tel að þessi
vandamál muni reynast tiltölulega
auðleyst. Ég geri ráð fyrir því að
samningsstaðan verði hvað erfiðust
á sviði vinnuhóps I um fríverslun
með vörur, nema því aðeins að niður-
staðan verði sú að semja um tolla-
bandalag strax í upphafi. Það mundi
leysa stærsta hagsmunamál okkar
íslendinga á aðgengilegan hátt þar
sem í tollabandalagi felst að fella
niður alla tolla í vöruviðskiptum.
Að því er varðar fríverslun með
fiskafurðir er rétt að taka fram að
við erurn ekki að krefjast þess að
Evrópubandalagið falli frá sameigin-
legri fiskveiðistefnu sinni, heldur hitt
að við fáum tollfijálsan aðgang að
markaðnum með okkar iðnaðarvörur,
þ.e.a.s. fiskafurðir. Sumir telja að
það dugi okkur ekki, þar sem styrkja-
pólitík bandalagsins verki viðskipta-
truflandi og eyðileggi samkeppnis-
stöðu okkar. Ég er ekki viss um að
það sé rétt. Að hluta til fara styrkir
bandalagsins í að halda uppi fis-
kverði. Það er okkur í hag. Að hluta
til fara styrkirnir í að bæta mark-
aðs- og dreifingarkerfi. Það er okkur
í hag. Hluti styrkjanna fer til þess
að minnka flota bandalagsins, þ.e. í
úreldingarsjóð. Það er okkur í hag
þegar til lengri tima er litið. U.þ.b.
helmingur styrkjanna fer í að kaupa
veiðiheimildir, t.d. af grönnum okk-
ar, Grænlendingum. Það skaðar okk-
ur ekki. Það sem fyrst og fremst
kemur okkur illa er, hvernig styrkir
Evrópubandalagsins til sjávarútvegs
eru notaðir til að halda uppi byggða-
stefnu í fiskvinnslunni. Þar með er
ekki sagt að þessi þáttur styrkja-
stefnunnar útiloki að við getum
keppt við sjávaiútveg bandalagsins
vegna þess að á móti kemur að við
njótum ýmissa yfirburða umfram þá
og getum fyrir eigin tilverknað stór-
aukið framleiðni í okkar veiðum og
vinnslu, til þess að styrkja samkeppn-
isstöðuna.
Það sem ég óttast mest að geti
orðið til þess að veikja samnings-
stöðu okkar er sundurlyndi hér inn-
anlands, sem er til komið af annar-
legum pólitískum hvötum. Ég vona
þó í lengstu lög að við berum gæfu
til að hefja þetta stærsta viðskipta-
hagsmunamál þjóðarinnar yfir dæg-
urþras og ríg.
5.
Til dæmis þetta:
Að á sama tíma og hugmynda-
fræði kommúnismans er rúin trú og
atfylgi um gervalla heimsbyggðina;
á sama tíma og nýlenduveldi Sovét-
ríkjanna er að leysast upp í frum-
parta sína; og á sama tíma og efna-
hagskerfi Sovétríkjanna er í molum
- skuli áhrif, aðdráttaraf 1 og virðing
leiðtoga Sovétríkjanna vera í hám-
arki, á vettvar.gi alþjóðamála. Það
er til marks um, að þar er enginn
meðalskussi á ferð. Sem betur fer.
Því að Mikhaíl Gorbatsjov gegnir
mikilvægasta og sögulegasta hlut-
verki stjórnmálaleiðtoga samtímans:
Hans hlutverk er að kistuleggja
lenínismann í eitt skipti fyrir öll og
endurreisa Rússland á grundvelli
vestrænna hugmynda um réttarríki,
virðingu fyrir mannréttindum, lýð-
ræði í stjórnmálum og friðsamlega
lausn alþjóðlegra deilumála. Gervallt
mannkyn á mikið undir því komið
að honum mistakist ekki þetta sögu-
lega hlutverk.
Starfsfólk Ferðaskrifstofu íslands og Hótel Eddu
þakka viðskiptin á árinu
Xl i °S óska landsmönnum farsœldar
á komandi ári.
FERÐASKRIFSTOFA
ÍSLANDS
ICELAND TOURIST
BUREAU