Morgunblaðið - 19.06.1991, Blaðsíða 13

IMQRGUNBHÁÐIÐ! MIÐ ViKUDAlGORi ÍS.fUÍINj/JíðEr.l

Villandi fréttaflutningnr um
Síldarverksmiðjur ríkisins
eftir Kristján L.
Möller
Undanfarin misseri hefur mikil
umræða átt sér stað í fjölmiðlum
um fjárhagsvanda ýmissa fyrir-
tækja s.s. Álafoss, fiskeldisfyrir-
tækja og Sfldarverksmiðja ríkisins.
Ekki ætla ég hér að ræða um
þennan vanda í heild sinni, heldur
freista þess að koma á framfæri
nokkrum mikilvægum upplýsingum
um Síldarverksmiðjur ríkisins bæði
til andsvars fyrir villandi frétta-
flutning og til að koma á framfæri
nokkrum mikilvægum atriðum til
fróðleiks fyrir almenning og stjórn-
málamenn sem um málið ijalla.
Síldarverksmiðjur ríkisins hafa
starfað í rúmlega 60 ár og aldrei
notið styrkja frá ríkissjóði. Verk-
smiðjurnar voru byggðar upp með
miklum myndarbrag og hafa skap-
að mikil útflutningsverðmæti fyrir
land og þjóð á þessum tíma.
Rekstur verksmiðjanna er á
Siglufirði, Raufarhöfn, Seyðisfirði
og Reyðarfirði auk beinaverksmiðju
á Skagaströnd og skrifstofu í
Reykjavík. Hjá fyrirtækinu unnu
um sl. áramót um 120 manns sem
öllum var sagt upp 1. febr. sl. og
hafa 46 starfsmenn verið endur-
ráðnir.
Rétt er að benda lesendum á að
starfsemi SR á þessum stöðum á
landsbyggðinni hefur verið mikill
og stór þáttur í atvinnumálum þess-
ara staða.
Hér á Siglufirði störfuðu um 60
manns sem öllum var sagt upp
störfum og er það um 3,3% bæj-
arbúa. Um 20 hafa verið endurráðn-
ir. (Uppsagnir hjá Álafossi á Akur-
eyri á 190 manns er um 1,4% bæj-
arbúa.)
SR situr ekki við sama
borð og aðrir
Nú í þessum mikla fjölmiðla-
gjörningi sem átt hefur sér stað um
SR undanfarna daga hefur ein-
göngu verið rætt um fjárhagsvanda
SR og sárasjaldan rætt á vitrænan
hátt um orsakir vandans, og reynd-
ar stundum látið eins og þetta sé
eina sjávarútvegsfyrirtækið í land-
inu sem á eða átt hefur í fjárhags-
legum vandræðum.
Leyfist mér að minna á vanda
sjávarútvegsfyrirtækja við upphaf
ríkisstjórnar Steingríms Hermanns-
sonar 1987, og stofnun Atvinnu-
tryggingarsjóðs sem stofnaður var
til að bjarga fyrirtækjum um allt
land með skuldbreytingum og
fleiru.
Hvers vegna þurfti þessar björg-
unaraðgerðir?
Það var vegna þess að gengið
hafði verið vitlaust skráð með fast-
gengisstefnu.
Sfldarverksmiðjur ríkisins fengu
enga fyrirgreiðslu úr þessum miilj-
arða sjóði, voru reyndar á þessum
árum metnar það sterkar að þær
þyrftu það ekki. Þau voru ekki
mörg sjávarútvegsfyrirtækin á
þessum árum sem voru talin eins
sterk og SR og vandi þeirra ekki
nógu mikill til að fá eða þurfa skuld-
breytingu.
Mörg fyrirtæki í þessari grein
fengu verulega fyrirgreiðisu á þess-
um árum. Bæði fyrirtæki sem ein-
göngu ráku loðnuverksmiðjur og
eins fyrirtæki með loðnuverksmiðj-
ur og annan rekstur.
Rétt er að ítreka að Síldar-
verksmiðjur ríkisins fengu ekk-
ert úr þessum poka.
Dæmi um fyrirtæki sem fengu
fyrirgreiðslu úr Atvinnutryggingar-
sjóði.
hafna SR er um 265 m.kr. Hlutur
ríkissjóðs í þessu að vera um 200
m.kr., en þessa peninga hefur ríkis-
sjóður aldrei þurft að leggja út.
Er þetta ekki sparnaður fyrir
ríkissjóð í gegn um uppbyggingar-
sögu SR? Þetta hefur aldrei komið
fram.
Uppbygging verksmiðjanna
Þrjár verksmiðja SR hafa verið
endurbyggðar og eru í dag meðal
bestu verksmiðja landsins, þótt víða
væri leitað.
Loðna verður veidd við íslands-
strendur um ókomin ár og ekki
veitir af að eiga fullkomnar verk-
smiðjur til að vinna úr loðnunni.
Eða eigum við ekki að gera sömu
kröfur til loðnuverksmiðja hvað
varðar að vinna gæðavöru til sölu
á hærra verði eins og t.d. frystihúsa.
Skuldbreytingar/
skuldakaupalán
Hagræðingarlán
Grandi hf, Rvk Kr. 72.500.000
Fiskimjöl og lýsi, Grindav. - 29.700.000
Njörður h.f., Sandgerði - 40.000.000
Síldar- og fískimjölsv. Akranesi - 55.000.000
íshúsfél. Bolungarv. ogtengd fyrirt. - 285.960.000 31.000.000
Hraðfrystih. Þórshafnar - 78.000.000
Tangi, Vopnafirði - 92.800.000
Hafsíld, Seyðisfirði - 66.001.000
Sfldarvinnslan, Neskaupst. - 171.100.000
Hraðfrystih. Eskifjarðar - 103.000.000
Fiskimjölsverksm. Hornafj. " 21.600.000
Hraðfrystih. Vestm. - 210.000.000
Fiskimjölsverksm. Vestm. - 60.000.000
Samtals Kr. 1.285.661.000 31.000.000
Ef tekið er eitt sérstakt dæmi
t.d. Hafsíld á Seyðisfirði (þar sem
hún er eingöngu loðnuverksmiðja)
þá hefur hún tekið á móti 112 þús-
und tonnum af loðnu frá vertíðinni
1987-1988, en SR á sama tíma um
694 þúsund tonnum. Til að sýna
þessa stærðargráðu gagnvart
Sfldarverksmiðjunum hefðu þær átt
að fá 400 m.kr. m.v. sama hlutfall,
reiknað út frá aflamagni. Með þessu
er ég alls ekki að gera lítið úr
Hafsíld og fyrirgreiðslu til þess fyr-
irtækis, sem vafalaust hefur verið
nauðsynleg heldur aðeins að benda
á stærðarhlutföll til umhugsunar
fyrir lesendur.
Hafnarmál verksmiðjanna
Flest allar hafnir landsins eru
byggðar fyrir 75% framlag úr ríkis-
sjóði og 25% framlag viðkomandi
hafnarsjóða.
Þessu er ekki svona farið með
þau hafnarmannvirkir sem SR þarf
að hafa aðgang að í sambandi við
landanir og/eða útskipanir.
Síldaiverksmiðjurnar hafa sjálfar
fyrir sitt eigið fé byggt sína hafnar-
aðstöðu.
Endurnýjunarverð nokkurra
Er nokkuð verra að byggja upp
loðnuverksmiðjur frekar en t.d.
Þjóðleikhús fyrir um einn milljarð.
Ekki skapar Þjóðleikhúsið útflutn-
ingsverðmæti. Menn ættu að hafa
í huga að við íslendingar lifum ekki
á „Kringlum“ einum saman!!
Kröfur kaupenda loðnumjöls og
lýsis eru sífellt að aukast. Það er
verið að framleiða hráefni til ýmiss
konar fóðurgerðar.
•Rétt er einnig að taka fram að
starfsleyfi verksmiðjunnar á Seyð-
isfirði var til ársins 1990, og það
ekki endurnýjað néma með veruleg-
um endurbótum á tækjabúnaði
verksmiðjunnar.
Vandi SR í dag skapast vegna
aflabrests á undanfömum tveimur
árum, svo og þess að á sama tíma
er verið að ljúka við að byggja upp
eina fullkomnustu verksmiðju
landsins á Seyðisfirði, sem fram-
leiða mun mjöl og lýsi eins og það
gerist best í heiminum. Auk þess
sem verksmiðjan er búin eins full-
komnum mengunarvörnum og
þekkist í dag.
Loðnubrestur kemur því illa við
fyrirtækið.
Heyrst hefur að það hafí verið
Plantað í Vinarskógi
SUNNUDAGINN 16. júní komu sendiherrar þeirra erlendu ríkja sem
hér hafa aðsetur, ásamt fjölskyldum sinum og starfsfólki sendiráð-
anna saman og plöntuðu um 1.000 skógarplöntum í Vinarskógreitinn
í landi Kárastaða á Þingvöllum. Var þetta í annað sinn sem þessir
aðilar plöntuðu skógi á staðnum en 16. júní í fyrra gerðu þeir slíkt
hið sama.
Það var á síðasta ári í tilefni af
60 ára afmæli Skógræktarfélags
íslands að hafið var sameiginlegt
verkefni landbúnaðarráðuneytisins,
Skógræktar ríkisins, Landgræðslu
ríkisins og Skógræktarfélags ís-
lands, undir heitinu Landgræðslu-
skógar 1990. Fjölmargir einstakl-
ingar, fyrirtæki og stofnanir studdu
verkefnið.
Fram kom að þjóðir sem hér
hafa sendiráð vildu veita verkefninu
stuðning. Gáfu sendiráðin fjárupp-
hæðir til plöntukaupa, flest um 100
þús. en sum meira til skógræktar
á íslandi.
Var ákveðið að finna ákveðinn
stað þar sem þessar plöntur yrðu
gróðursettar og varð landsvæði í
landi Kárastáða í Þingvallasveit
fyrir valinu.
Fyrstu plöntuna þar setti forseti
íslands niður.
Sl. sumar komu svo erlendu
sendiherrarnir ásamt fjölskyldum
og starfsmönnum sendiráðanna og
setti hópurinn niður um 500 plöntur
sem dafnað hafa vel.
Síðan hafa nokkrir þjóðhöfðingj-
ar o.fl. sett þarna niður plöntur og
eru nöfn þeirra skráð á minnisvarða
á staðnum. Hefur þessi háttur
mælst vel fyrir.
Athöfnin á sunnudaginn hófst
kl. 15.30 með því að Halldór Blön-
dal landbúnaðarráðherra ávarpaði
gestina og þakkaði fyrir framtak
þeirra og vinarhug til skógræktar
á Islandi.
Þá ávarpaði Haakon Brandes,
finnski sendiherrann, hópinn en
hann var í forsvari fyrir gefend-
urna. Þá flutti Hulda Valtýsdóttir,
formaður Skógræktarfélags ís-
lands, ávarp og þakkaði gefendum
framtakssemina.
Að ávörpum loknum var gestum
boðið upp á létta hressingu, samlok-
ur, flatbrauð og hangikjöt, harðfisk
og hákarl en síðan hófst gróður-
setningin.
Alls mættu 60-70 manns á stað-
inn og mátti þar greina ólík þjóð-
erni og mikinn aldursmun enda
þeir yngstu aðeins nokkurra mán-
aða. Plöntunin sjálf stóð svo yfir í
um klukkustund.
mikið glapræði hjá stjóm SR að
hefjast handa við uppbyggingu
verksmiðjunnar á Seyðisfirði á
sama tíma og illa leit út um loðnu-
veiðar. Fjöldi manna hafa komið
fram á sjónarsviðið eftir að loðnu-
bresturinn varð og sagt að þetta
hafi mátt sjá fyrir. Það er nú ævin-
lega svo að spámennirnir eru miklir
og það eru ævinlega margir sem
eru vitrir eftir á.
Hverjar voru horfurnar?
Horfurnar voru góðar, og verð á
afurðinni ágætt.
í skýrslu Loðnunefndar sem kom
út um mitt ár 1990 segir m.a. „ ...
í fyrra varð niðurstaða þessa dæm-
is að tæp 800 þús. tonn yrðu til
skipta á vertíðinni 1988/89. Þegar
gengið var út frá mælingunni frá
í ágúst sl. á stærð 1987 árgangsins
verður niðurstaða samsvarandi
dæmis að rúmlega 1 milljón tonna
geti orðið til skipta á vertíðinni
1989/90. Þessi niðurstaða var lögð
fyrir Alþjóðahafrannsóknarráðið í
október 1988 og á hana fallist eins
og fram kemur í skýrslu fiskveiði-
nefndar ráðsins frá í nóv. sama
ár“, tilvitnun lýkur.
Fiskifræðingar og vertíðin í
vetur
Ekki verður rifjuð upp hér vertíð-
in í vetur í smáatriðum en ljóst er
að mikil og alvarleg mistök hafa
átt sér stað hjá fiskifræðingum
hvað varðar að meta stærð loðnu-
stofnsins. Þessi mistök í vetur eru
reyndar eitt mesta áhyggjuefnið í
dag, hvað varðar framtíðina því hún
sýnir okkur það að fiskifræðin er
greinilega komin miklu styttra á
leið hvað vísindi varðar heldur en
almennt er álitið í dag. Inn í þetta
blandast að sjálfsögðu of fáar rann-
sóknarferðir og of lítið eftirlit með
ástandi sjávar og lífríki hans. Rétt
er í þessu sambandi að minna á
þann tíma þegar loðnuveiðar voru
bannaðar hér fyrir Norðurlandi í
desember 1989 og flotinn sigldi til
Akureyrar þar sem slegið var upp
miklum og fjölmennum fundi með
loðnusjómönnum, ráðherra og fiski-
fræðingum sem m.a. töldu að um
hrun í stofninum rétt einu sinni og
að hann væri ekki meira en 50
þús. tonn. Kurteisisleg beiðni kom
til útgerðarmanna um að hætta
veiðum, með skilaboðum um að ef
ekki, þá yrðu veiðarnar bannaðar.
Vegna þessara svörtu spádóma
fiskifræðinga voru engar fyrirfram-
sölur gerðar eins og nauðsynlegt
hefði verið, þegar loðnuveiðar eru
að fara í fullan gang.
Veiðar gengu síðan sérstaklega
vel alla vertíðina 1990. Fljótlega
tóku kaupendur við sér og verð á
afurðum tók að lækka. Ekki er
óvarlegt að ætla að á fjórða hundr-
að milljónir hafi tapast í afurðaverð-
mætum og auknum birgðakostnaði
vegna þessara spádóma.
Óllum ætti að vera í fersku minni
síðasta vertíð.
Loðnustofninn hruninn að mati
fískifræðinga.
Engin veiði leyfð fyrr en seint
og um síðir.
Sjaldan eins mikið magn af loðnu
að mati sjómanna, og mikil veiði
þann stutta tíma sem eftir var. Ný
ganga kom upp að Vestfjörðum sem
ekki var könnuð, og mikið af loðnu
fyrir Norðurlandi eftir vertíðina.
Togarar fengu trollin kaf loðin af
loðnu, og allar fjörur voru fullar
af dauðri loðnu fyrir öllu Norður-
landi.
Er stofninn hruninn?
Ekki fengið samþykki Alþingis
fyrir framkvæmdinni á
Seyðisfirði
Enn ein blaðagreinin hefur nú
verið rituð um SR nú í DV 8. júní
sl. af blaðamanni DV. Þar er full-
yrt að lög um SR hafi verið brotin
við stórfelldar framkvæmdir verk-
smiðjanna.
Kristján L. Möller
„Er nokkuð verra að
byggja upp loðnuverk-
smiðjur frekar en t.d.
Þjóðleikhús fyrir um
einn milljarð. Ekki
skapar Þjóðleikhúsið
útflutningsverðmæti.“
Þetta er ekki rétt frekar en ýms-
ar aðrar fullyrðingar um SR:
í frumvarpi til fjárlaga fyrir árin
1989 og 1990 er allt um þetta að
finna í kaflanum um ríkisfyrirtæki
og sjóði í B-hluta fjárlaga.
Áform síldarverksmiðjanna um
uppbyggingu verksmiðjunnar á
Seyðisfirði eru þar tíunduð ásamt
með öðrum ríkisfyrirtækjum.
í töflu um framlög, fjárfestingar
og lántökur í B-hluta ríkissjóðs
þessi ár er einnig að sjá áætlanir
um fjárfestingu árin 1989 og 1990.
Að þessu framansögðu ætti öllum
að vera Ijóst að framkvæmdin á
Seyðisfirði hefur verið samþykkt
af Alþingi.
Niðurlag
Ekki er ég alveg búinn að setja
þessa grein á blað þegar enn eitt
dagblaðið kemur með miklum frá-
sögnum um SR og vanda þess og
það að fjármálaráðherra sé með
vangaveltur um að réttast væri að
gera SR gjaldþrota.
Nú er það Morgunblaðið.
Margt er við Reykjavíkurbréfið
að athuga en aðeins staldrað við
þetta. „Það eru reknar loðnuverk-
smiðjur víða um land í einkaeign
og þótt þær hafi vafalaust átt við
margvíslegan vanda að etja eftir
því, hvernig á hefur staðið hverju
sinni, er sá vandi ekki á borði ríkis-
stjórnar íslands eða skattgreiðenda
í landinu." Svo mörg voru þau orð.
Halda menn það virkileg að einka
verksmiðjumar hafi ekki þurft á
fyrirgreiðslu frá hinu opinbera að
halda undanfarin ár.
Hvað gerði Atvinnutryggingar-
sjóður? Voru það ekki aðrar loðnu-
verksmiðjur sem þá fengu fyrirgre-
iðslu í formi skuldbreytingar?
Hvað með Fiskveiðisjóð, Byggða-
stofnun og Landsbanki íslands. Eru
þetta ekki opinberar stofnanir með
ríkisábyrgð á sínum útlánum og
fyrirgreiðslu?
Samskonar vandi steðjar nú að
SR, og nú þarf SR fyrirgreiðslu í
formi skuldbreytingar til að vinna
sig út úr sínum vanda.
Rétt er að ítreka að ekki er ver-
ið að biðja um bein framlög úr ríkis-
sjóð, heldur sömu fyrirgreiðslu og
önnur fyrirtæki hafa fengið í gegn
um árin hjá hinu opinbera eða sjóð-
um á þess vegum.
Það yrði mikið glapræði ríkis-
stjórnarinnar að stíga það óheilla-
spor að gera verksmiðjurnar gjald-
þrota, sem að mínu mati er reyndar
ekki hægt, þar sem eigandi þeirra
þ.e. ríkissjóður Islands hefur ekki
verið lýstur gjaldþrota svo mér sé
kunnugt um.
Menn loka ekki svona fyrir-
tæki eins og einhverri tuskubúð
upp á Laugarvegi, eða í Kringl-
unni 1, 6 eða 8, eða hvað það nú
Höfundur erforseti bæjarstjórimr
Siglufjarðar og situr í stjórn SR
fyrir Alþýðuflokkinn.