Morgunblaðið - 23.11.1991, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 1991
í þessari innsetningu eftir Jennifer Turpin er vatn látið renna niður
strengi með hefðbundna hvelfingu safnsins í bakgrunni.
Hvað eru þessar leðurblökur, skreyttar að hætti
frumbyggja, að gera á vestrænum snúrustaur?
Lin Onus, „Fruit Bats”.
UM YFIRLITSSÝNINGU
Á ÁSTRALSKRI NÚTÍMA-
LIST í SYDNEY
Þessi hnöttur, þrír metrar í þvermál, hékk í loft-
inu. Hann er þakinn notuðum flíkum.
Rýmið er togað og teygt í þessu verki eftir David
Jensz.
„House of Accumulation” eftir Kevin Draper.
RÝMIÐ TEYGT OG TOGAÐ
TEXTI: RÚNAR HELGI VIGNISSON
ANNAÐ hvert ár síðan 1981 hefur listasafn New South Wales í
Sydney staðið fyrir yfirlitssýningu á ástralski nýlist. Sýningin
kallast Australian Perspecta og er haldin til mótvægis við Bienna-
linn í Sydney, einnig haldinn annað hvert ár, en til kynningar á
erlendri list. Perspecta er nú stærsta og mikilvægasta sýningin
sem haldin er á ástralskri nútímalist. Hún var haldin í sjötta sinn
í ágúst og september síðastliðnum og var áhersla Iögð á þrívíð
verk. Árangurinn varð fersk sýning sem sýnir að Ástralar eru
vel heima í vestrænni nútímalist.
Höfuðviðfangsefni þessar-
ar sýningar var rýmið
sjálft. Sýningarstjórinn
hefur markvisst valið
verk sem fjalla um rýmið, hluti í tíma
og rúmi. Með ýmsum hætti reyna
listamennirnir fjörutíu á þetta rými,
toga það og teygja, sveigja það og
beygja, spyija spurninga um menn-
ingarlegt gildi þess, endurmeta það
og trufia á marga vegu auk þess að
gæða það óvæntu lífi. I leiðinni vakna
spumingar um eðli hlutanna og var-
anleik, ekki síst í rými safnsins sem
slíks. Við þetta nýta listamennirnir
sér innsetningar (installations),
skúlptúra, hljóðgervla, myndbönd og
fleira.
VESTRÆNT SAMHENGI
Innsetningar eru auðvitað ekki
nýjar af nálinni, þótt ekki hafi þær
verið ýkja fyrirferðarmiklar í virtum
söfnum fram til þessa. Þrátt fyrir
að ástralskt rými sé frá náttúrunnar
hendi ,að mörgu leyti sérstakt, ef
ekki einstakt, þá er ekki heiglum
hent að greina einhver sér-áströlsk
einkenni á þessari sýningu, a.m.k.
þegar litið er framhjá þeim örfáu
frumbyggjaskúlptúrum sem fengið
hafa að fljóta með (og stinga flestir
gjörsamlega í stúf við hin verkin).
Þessi sýning hefði þess vegna getað
verið í Chicago eða París vegna þess
að flestir listamannanna standa á
öxlum annarra vestrænna lista-
manna; verkin eru sprottin úr mynd-
rænni orðræðu síðustu áratugi. Sýn-
ingin er með öðrum orðum hluti af
stærri heild, partur af þróun, og verð-
ur að skoðast í því samhengi. Kons-
eptlist, minimalismi og poplist, jafn-
vel dadaismi og fútúrismi eru áhrifa-
valdar og þróunarstig sem koma í
hugann við skoðun þessarar sýning-
ar.
VARANLEIKI
Andy Warhol er ekki ýkja fjarri
þegar farið er um gang sem hlaðinn
er úr hundruðum túnfiskdósa og
horft á spíra! úr tómatdósum. Hér
er listamaðurinn Adam Boyd ekki
aðeins að skoða hversdagslega hluti
í nýju samhengi, safninu, að hætti
Duchamps, heldur nota þá til skapa
rými og form sem fara á skjön við
eðli þeirra og notagildi. Hér er stefnt
saman ólíkum heimum og þeir látnir
ræða saman. Um leið er spurt um
listrænt gildi hlutanna. Þessar spurn-
ingar kristallast kannski vel í ábend-
ingu eins af starfsmönnum safnsins:
„Framleiðandinn gaf dósirnar.”
Öneitanlega veltir maður því fyrir
sér hvað allar þessar dósir hafi kost-
að og hvað verði um matvælin i þeim.
Þannig að um leið og maður sá fyrir
sér þessi glæsilegu form úr annarleg-
um einingum (og dáðist að verklag-
inu) varð manni hugsað um innihald-
ið, auk þess sem veikleiki verksins
sótti á mann; ekki þyrfti mikið til
að öll uppstillingin hryndi til grunna
og listaverkið yrði þar með úr sög-
unni.
Annar listamaður vinnur meðvitað
með spurningar um varanleik. I gólf-
verki úr hlaupkenndu efni sem notað
er til að rækta bakeríur skoðar Ste-
ven Holland hvað hverfulleiki efnis-
ins felur í _sér þegar í virðulegt safn
er komið. Á meðan á sýningunni stóð
var þetta klístur hans, sem hafði
verið mótað í form vindsængur, að
rotna og molna og mátti sjá þróunar-
ferlið á Ijósmyndum á veggnum.
Ekki voru menn á eitt sáttir um
hvort verkið hefði orðið fallegra eða
ljótara við rotnunina, eða hvort hug-
takið fegurð átti við í þessu sam-
héngi. Getur rotnun verið falleg?
Eftir því sem hlaupið, sem minnti á
hold, rotnaði meira kom táknrænn
snákur í ljós og lyktin, sá óvenjulegi
sýningargripur, var ekkert sérlega
góð. Þarna var náttúrlegt og eðlilegt
fyrirbæri, rotnun, fært í umhverfi
sem vanalega einkennist af hinu
gagnstæða.
LISTRÆN TÆKNI
Tækni lék stórt hlutverk í
Perspecta. Myndbönd voru fyrirferð-
armikil, ein og sér, en einnig mörg
saman, þannig að þau töluðu saman,
kölluðust á. Einnig voru myndbönd
notuð með öðrum verkum, t.d. gólf-
verkum. Þá voru skyggnur notaðar
til að framkalla myndir á gagnsæjum
slæðum. En tæknibrellur voru líka
kallaðar til í öðru samhengi en mynd-
rænu. Þannig var tæknin nýtt til að
þeyta fjöðrum til inni í kassa og
framkalla ákveðin hljóð sem maður
gat hlustað á í sérstökum heymartól-
um. Rafmagn var einnig notað til
að búa til hljóð með því að leiða víra
milli glasa sem fylltu eitt herbergið.
Meiningin var að fá fram andardrátt
rafmagnsins þar sem það helltist
ofan í glösin. Vatn var einnig notað
á hugmyndaríkan hátt, til dæmis
látið renna viðstöðulaust niður eftir
strengjum í anddyri safnsins með
þeim seiðandi áhrifum sem oft fylgja
vatni. Þá var segulband notað til að
láta ýlfur í úlfahjörð læðast yfir vegg
gryfjunnar sem hýsti hana; maður
heyrði fyrst voveifleg hljóðin og varð
í rauninni að vinna bug á ósjálfráðum
ugg til að gægjast yfir vegginn.
Þannig var sífelit verið að spila með
væntingar manns og skynfæri á
þes'sari sýningu.
GESTURINN ÞÁTTTAKANDI
Hlutverk safngestsins takmarkast
vanalega við að vera mismunandi
óvirkur áhorfandi. Hann (eða hún)
stendur vanalega utan við verkið. í
Perspecta var gestinum í nokkrum
tilfellum boðið upp á samspil við
verkin, með því að snerta þau eða
vera innan í þeim miðjum, eins og
með innsetningu Juliet Lea, þar sem
maður opnaði heldur. óhijálegar dyr
og var kominn í annan heim. Þar var
ýmislegt með kunnuglegum svip,
eins og ferðatöskur sem reyndust þó
við nánari athugun vera úr keramiki,
þannig að framandi lögmál giltu
greinilega í þessum heimi. Það má
einnig segja að gestum hafi verið
boðið upp á að taka þátt í sköpun
verka eða vera partur af þeim, svo
sem með því að setja á sig heyrnar-
tól og heyra hljóð sem gjörbreyttu
áhrifum ákveðins verks, eða með því
að taka sér stöðu á ákveðnum stað
í innsetningu svo afstaða hlutanna
gjörbreyttist. Allt þetta sló á vænt-
ingar sýningargestsins og fékk hann
til að velta fyrir sér eðli sýningar-
svæðisins sem slíks. Sama gerðist
einnig þegar maður fann hinar und-
arlegustu innsetningar á stöðum sem
undir venjulegum kringumstæðum
mundu ekki kallast sýningarsvæði,
eins og í stigum og skúmaskotum.
HVAR ER FEGURÐIN?
Hugtakið fegurð kom ekki oft upp
í hugann við skoðun þessarar sýning-
ar. Það var helst að maður dáðist
að handbragði og útsjónarsemi lista-
mannanna við að koma skynfærum
manns á óvart, erta þau, koma þeim
í opna skjöldu. Og það eru kannski
sterkustu áhrif sýningarinnar: Með
hverju verki er manni komið á óvart
með einhverjum ráðum. Hefðbundin
viðmið eru látin lönd og leið, hlutirn-
ir settir í nýtt og óvænt samhengi.
Maður kemur að margra tonna
steypuklumpi á miðju gólfi eða
hundruðum tómatdósa eða leðurblök-
um, skreyttum að hætti frumbyggja,
hangandi á snúrum. Yfir manni trón-
ar stærðarinnar hnöttur, þakinn af-
lögðum flíkum, og listrænar „gesta-
':j þrautir” seiða hugann; hver eru til
dæmis tengslin milli fjögurra mynda
af lífsglöðum ungum mönnum og
auðra ferninga á gólfi? (Svar: Al-
næmi.) Og til að kóróna allt þá eru
mörg verkanna ekki varanleg, það
er ekki hægt að troða þeim í geymsl-
ur safnsins og draga þau fram síðar
eins og við eigum að venjast. Þannig
virðist ekki hægt að ganga að nein-
um veruleika vísum á þessari sýningu
og lokaáhrif hennar fara sjálfsagt
að töluverðu leyti eftir því hvað við-
komandi hefur séð áður, í hvaða
samhengi hann getur sett öll þessi
„einkennilegu” verk.
„The return and the disappearance” eftir Juliet Lea.
$ f,-

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 1991
B 5
HEIMURINN
ER FULLUR
AF FÍNERÍI
HRINGURIIMN
9
... skolinn fugl dfegur níöþungan skugga
í sömu andrá
heim í Reykjavíkurröst
þann heljarsvelg
hún gleypir oss niöur í eölilega mynd sína
og landiö aftur veöurspákort
varlega heim aftur
eðlilega Jljúgandi
y meÖ hrothœtta sjóndeildarhringa
sem augun skáru úl
á meöan regndropar hringuðu haf
VIÐTAL: EINAR FALUR INGÓLFSSON
FUGLINN SNÝR HEIM, AÐ ÞESSU SINNI EFTIR FERÐ UM HRINGVEGINN,
EN FUGLARNIR ? samnefndri ljóðabók Þórunnar Valdimarsdóttur virða engin
landamæri; ferðast er fram og aftur í tíma, lesandinn er leiddur um undarlega
heima dýra, lands og manna, og ætíð er dauðinn - efnakljúfurinn mikli - ein-
hvers staðar nærri. Fuglar er fyrsta ljóðabók Þórunnar Valdimarsdóttur, en
hún er sagnfræðingur að mennt og hefur skrifað sagnfræðirit og ævisögur; þar
á meðal sögu Snorra í Húsafelli og ásamt Megasi skráði hún sögu píslar í aust-
urbæ, bókina Sól í Norðurmýri. Heima hjá sér í vesturbænum sker Þórunn út
sína sjóndeildarhringa en gefur sér þó tíma til að setjast niður og velta bókinni
og efni hennar fyrir sér.
/
g held það hafi verið árið 1985 sem
ég fékk svo mikið rafmagnsstuð í
hausinn að ég skrifaði mitt fyrsta
ljóð”, segir Þórunn. „Svo var þetta
eina ljóð mitt valið í Ljóð ung-
skálda og ég var býsna ánægð með það -
hafði bara ort eitt ljóð og komin í ljóðaúrv-
al!” segir Þórunn og hlær. „Þá sá ég að fólki
gæti þótt það sniðugt sem yxi út úr heilanum-
á mér, og fór að hafa á mér bók og skrifa
ýmislegt niður. Þegar ég var að skrifa um
Snorra á Húsafelli og mér leiddist við tölv-
una, þá stalst ég til að skrifa ljóð og fyrstu
ljóðin í bókinni urðu til.
Á þessu ári settist ég niður við ljóðagerð
eins og vinnu, í daga, vikur og mánuði. Þetta
er skemmtilegasta iðja í heimi. Þetta er
therapískt og ótrúleg nautn. Maður er alveg
fijáls. í ljóðinu er algjört frelsi; þar eru allar
víddir, öll lönd, allir tímar.
Ég veit ekki hvort ljóð og nútímatónlist ná
nokkurn tíma alþýðuhylli, og mér er alveg
sama, það er álíka frekja og að ætlast til
þess að allir hafi gaman af skák eða fótbolta.
En meðan þessi þjóð hafði bara búfé, kirkju-
ferðir og glímu að hugsa um var kveðskapur:
inn þjóðinni allt, bæði tónlist og sagnalist. í
dag er þessi afþreying bara ein af mörgum
góðum, allt mannlegt afþreyingarefni - úr
hvaða stétt og frá hvaða hópi manna sem það
kemur - er fínt.”
— Ljóðið hefur heillað þig?
„Já, maður neglir niður einhver orð, og fer
bara eitthvað. Ljóð er innlifun. Maður býr til
lykla sem ganga að nýjum heimum: Þeir geta
verið á Sprengisandi, á öðru árþúsundi, í fang-
inu á risaeðlumömmu. Þangað fer maður í
algjört skjól og hefur allt eins og maður vill.
Það er svo fínt að lifa núna af því menn
hafa betri aðgang en nokkurn tíma fyrr að
allri menningu sem hefur verið til og allri
þróunarsögunni, í máli, myndum og tónum.
Maður safnar hugmyndum og fær við það í
skynjuninni aðgang að menningarfjölkynngi.”
DAUÐINN GEFUR LÍFINU GILDI
— Þetta er ekki sagnfræðileg ljóðabók, en
það er ferðast um tímann og þú virðist hafa
góðan aðgang að sögunni.
„Kannski er það þjálfun í innlifun. Ef mað-
ur er lengi, kannski árum saman, staddur í
skrifum á annarri öld, þá fer maður að renna
hratt milli hama og milli alda.”
— Dauðinn er víða nærri, og birtist oft á
jákvæðan hátt, allt að því gleðilegan. Þannig
er ánægjulegt að ganga um kirkjugarðinn.
Morgunblaðið/Einar Falur
- ÞORUNN VALDIMARSDOTTIR
TALAR UM SAMRUNA MENNINGAR, DAUÐ-
ANN OG NÝJA LJÓÐABÓK
Þórunn talar um hversu gaman sé núna
þegar menningarsvæði heimsins eru að renna
saman: „Hvert svæði bætir annað upp, hvítir
eiga tækni, fá dans og tónlist frá svörtum,
kínverskan mat og japanskt verkvit. Það hef-
ur aldrei verið eins skemmtilegt að velta menn-
ingu fyrir sér. Heimurinn er galopinn og full-
ur af fíneríi!”
ÆTLA AÐ SKRIFA HREINT BULL
— Þessi samruni tengist ferðalögunum,
sem eru áberandi þema I bókinni.
„Það er mjög nauðsynlegt að hafa eitthvað
til að keyra sig áfram, setja sér takmark.
Þegar fólk er komið á miðjan aldur fer það
að verða áríðandi. Þá er orðið ljóst að draum-
arnir rætast ekki; alveg eins og í uppáhalds
dægurlagatextanum mínum: Mína hinstu þrá
fær ekkert sefað, með BG og Ingibjörgu.
Þessi rosalega þrá er til staðar og svo er
maður bara kominn á miðjan aldur og sér í
gegnum þrána og draumana. Ef maður er
sjálfur tveir fætur þá er nauðsynlegt að setja
upp þriðja punktinn til að toga sig áfram.
Maður setur sér takmark, takmarksins vegna.
Býr sér til ferðalag svo lífið verði bærilegra.”
— Þú hefur verið að skrifa sagnfræðibæk-
ur, bókina með Megasi og nú Ijóðabók, en
heldur þú ekki áfram að skrifa ljóð?
„Jú, alveg örugglega. Ég ætla núna að
fara að skrifa skáldskap eftir mínu höfði,
Fuglar er fyrsta bókin sem ég skrifa sem
ekki er hugmynd annarra. Ég ætla að skrifa
bók fyrir sjálfa mig, án þess að hugsa um
hvað sé æskilegt, sölulegt, þægt, siðlegt,
smekklegt og litgreint, eða góðar bókmennt-
ir.”
— Er það ekki hrein sjálfselska?
„Ég er ekki ennþá búin að leyfa bullheila-
hvelinu að komast almennilega að. Þegar ég
lauk BA-prófí hélt Háskólarektor ræðu sem
var full af debet kredit; að nú ættum við að
skila því sem í okkur hafði verið lagt. Ég
held ég sé komin yfir þá sektarkennd, og sé
búin að skrifa nóg af sagnfræði. Þjóðfélagið
þarf einhveija bullara. Bull er þjóðarlíkaman-
um nauðsynlegt.”
I GAMLA
KIRKJUGARÐINUM
innan við hliöiö er kort til leiÖsagnar
„rauöi punkturinn er þar sem þú ert”
þarna ertu þá á kortinu
rauöur Ijósnœmur punktur
gengur um strikaö yftrborÖ
ósagðar hvelfingar undir
og punktarnir neÖan viÖ nöfnin
trjágreinar herskarar tauga
strjúkast mjúklega viÖ þig
sporÖakast örlaga
horfitn embœtti og titlar
og bros tólf ára telpu
rauöi punkturinn
er taktvís útrauÖur flamingófugl
fylgir þér út um hliðiÖ
út af kortinu
út í lifandi storminn
og eftir þessa göngu um garÖinn
er hann þar sem þú ert
„Maður gengur fram hjá skilti og þar er
manni sagt að maður sé rauður punktur. Það
má bæði skilja á jarðbundinn og yfírskilvitleg-
an hátt. Hjartað er rauður punktur og allir
þessir dánu með útbrunna rauða punkta.
Þarna er dauðinn: Gleðjist, þér munuð deyja!
En það er erfitt fyrir þá sem þola ekki tilhugs-
unina. Fagnaðarerindið segir að menn muni
ekki deyja og það er gott að geta gripið til
þess, en margir taka það bókstaflega og ýta
gengur um kortlagÖan garöinn
hjarta þitt dansar um kortiÖ
fijúgandi depill á skjá
finnur útgönguhlið
þar er annaö kort
og enn er punkturinn þar sem þú ert
— í bókinni er mikið um fugla og flug.
„Eitt einkenni á þessum ljóðum er frumstæð
trúarskynjun, maðurinn er dýr og tré, og lík-
aminn landið. Skilin milli manns, lands og
dýra leysast upp. Sköpunarverkið allt býr í
hveijum manni. I sumum ljóðanna verður ljóð-
vitundin ein skepna með fugli, dýri, tré, skógi
eða landslagi. Hafi fólk dreymt að það fljúgi
skilur það hvað ég er að fara, í slíkum draum-
um verður maður eitt með fugli; maður verð-
ur mannfugl.
alltaf hugsuninni um dauðann frá sér. Það
að vita að maður deyr gefur lífinu gildi.
Ég sá svo flottan frasa í Mannlífi um dag-
inn: Darvinískur existensíalismi. Það fínasta
I heimi, á við margar inargar guðsþjónustur,
er að horfa á náttúrulífsmynd frá Amazon.
Þar deyr allt svo fallega. I endurreisninni á
sextándu öld og fram á þá sautjándu voru
skáld og listamenn með dauðann á heilanum.
Shakespeare orti 130 sonnettur um fegurð
upplausnarinnar, lofsöng um lífið með enda-
lausum útleggingum um hina sáru hrörnun,
lífið verður svo fallegt af því maður þarf að
deyja. Sum ljóðin mín eru á þessum nótum,
á nótum darvínskrar tilvistarspeki eða í ný-
endurreisnarstíl. Þetta hljómar svo gáfað en
er einfalt, ég er haldin sögulegri þráhyggju
af því ég lærði sögu svo lengi, ég er alltaf
að tengja allt aftur í tímann.”
HEIMURINN ER GALOPINN
Eg gaf konu lopapeysu og hún gaf mér
þessa batíkmynd,” segir Þórunn og bendir á
mynd á veggnum. „Þetta er kiwifugl. Ég fór
á kaf í heiðna hugmyndafræði á yngri árum,
dulspeki og stjörnuspeki, og þá sá ég að höfuð-
skepnur mínar eru vatn og jörð. Þess vegna
hefur mér fundist ég vera skyld þessum kiwi-
fugli, því hann er vængjalaus vaðfugl. Þetta
er nú bara leikur, það er hægt að hugsa svona
án þess að kiikkast.” Þórunn hlær: „Það sein
voru einu sinni fullorðinsleikir eni barnaleikir
í dag. í málverkum Goya róla fullorðnir sér.
Fólk gerir sér lífið alltof þungt. Það er þessi
lútherska; að bera ábyrgð á eigin lífi. Því fylg-
ir svo mikil kvöl. Maður verður að fá að vera
ófullkominn, breyskur og vitlaus.”