Þjóðólfur - 01.03.1889, Blaðsíða 2

38
eigi í fyrsta sinni. Jón Egilsson segir
í biskupa-annálum sínumr „Þá daturn
var 1525, þá hmn svo mikill fellivetur, að |
Grímsnes liefur aldrei náð sjer aptur síð-
an, að sögn sjera Einars. Um haustið fyrir \
voru tveir fátækastir í öllu Grímsnesi, sem
áttu til fj'ortán handraða, og þeim, vom tí-
undir lagðar; þá var ékkert það kot, sem
ekki var á eitt hundrað fjár, sumstaðar
tvö hundruð og enn þrjú hundruð eður j
meir; þeir hjeldu mestu eptir, sem áttu um
vorið 20 eða mest 30 sauða; svo mikil
frost höfðu þá verið, að hestar stóðu dauð-
ir frosnir í hel feitir, en fannalög svo mik-
il, að enginn hann mundi slík; þenna vet-
ur kölluðu þeir áttadagsvetur, því hann J
kom. á áttadag sjálfan og hjelst allt til sum- j
arsu (Safn til sögu Islands, I., bls. 64).
Það er rjett af mönnum að lesa þessi j
orð tvisvar og hugleiða svo með sjer,
hvernig fara myndi fyrir íslandi, ef
jarðleysur væru nú til sumars. Gretur slíkt
eigi átt sjer stað? Ef menn hefðu rjett J
til að afstýra felli, þá myndum vjer furða [
oss á bændum, ef þeir gætu rólegir lagt
sig til svefns, án þess að hafa gjörtfull-
nægjandi ráðstafanir til þess, að sjá lífs-
stofni sínum borgið og tryggja velferð
sína. Menn hafa ekkert vald og engan !
rjett í mesta velferðarmáli landsins. Efna-
mennirnir eru skyldaðir til að sjá þeim J
borgið, sem flosna upp, sýslunefndin á j
að afstýra hallæri, en hún hefur ekki
vald til neins annars en taka hallærislán.
Ef almennur fellir verður, þá kemur
sýslum. með rannsóknir málaferli, sektir, j
og „allan af málinu löglega leiðandi kostn-
að“, sem hinir seku verða að borga, og
sýslunefndin tekur hallærislán, eða með
öðrum orðum: eptir lögunum er þjóðráðið,
að kasta byrðunum yfir á eptirkomend-
uma, og láta þá bera afleiðingarnar af
voru eigin ráðleysi.
Þetta er föðurlandsástin.
Það hefir áður verið i Þjóðólfi talað
um orsakir til heyskorts hjá mönnum og j
getum vjer vísað mönnum til þeirra hug-
leiðinga og enn fremur til mikið fróð-
legrar ritgjörðar, sem sjera Eiríkur Briem
skriíaði um þetta mál í Isafold, meðan
hann var ritstjóri hennar. það eru einnig
góðar greinar um þetta atriði í Norðan-
fara 1866—68. Eyrir því viljum vjer
eigi ræða um þetta hjer, heldur að eins
minnast á hvað neðri deild alþ. 1887 vildi
hafa fram, og sem hefða orðið samþykkt
sem lög af þinginu, ef efri deild hefði
eigi skorið frumvarpið niður.
Það var aðalhugsunin í frumvarpi því,
er neðri deild samþykkti, að það væri
eigi hægt að setja almennar reglur til
að afstýra skepnufelli, heldur yrði að
hafa mismunandi reglur eptir því, hvern-
ig hagaði til í hverri sveit, en þetta gæti
því að eins fundist, með því að bænd-
um væri það frjálst, að setja reglur” hjá
sjer um málið.
Það hafa verið ýmsir, sem hafa talað
um, að bændur gætu með þessu skert
frelsi einstakra manna, en þegar tveir
þriðjungar bænda eiga að setja reglurn-
ar, þá liggur í augum uppi, að þetta
hefur ekki mikinn stað. Almenningur
hjer á laudi er ekki svo ófrjálslyndur,
að það sje nokkur ástæða til þess, að í-
mynda sjer, að hann noti þennan rjett
illa. En reglurnar hugsuðu menn sjer
einkum í því fólgnar, að bændur kysu
ásetningsmenn, sem gætu heimtað að menn
hefðu hey handa skepnum sínum eða
sæi þeim borgið á einhvern hátt, alveg
að sínu leyti eins og menn nú heimta,
að menn í Rvík tryggi hús sín gegn elds-
voða því að fellir er engin minni hætta fyrir
velferð sveitarinnar, heldur en það væri
fyrir Reykjavík, ef húsin þar brynnu.
Enn fremur var hugsað til þess, að hrepps-
nefnd væri lögð sú skylda á herðar, að
sjá um, að jafnan væri einhver, sem gæti
selt mönnum að vorinu hey eða korn,
er menn svo borguðu fullu verði. Það
hefur stundum að vorinu komið fyrir,
að menn hafa boðið á með á. Menn
hafa boðið eina á loðna og lembda til
þess að fá hey um stuttan tíma handa
annari á. Þetta vildi neðri deild að eigi
ætti sjer stað, heldur að hreppsbúar ættu
jafnan víst, að geta fengið keypt hey,
ekki fyrir ránverð, heldur fyrir það
verð, sem væri fullt endurgjald fyrir
heyið.
I þessu var aðalstefna frumvarpsins
fólgin. En það verða bændur nú að at-
huga fyrir alþing í sumar, hvort þeir
vilja fylgja þessu eða ekki. Það eru
þeir, sem eiga að ráða því. hvort þeir
vilja hafa frelsi til að setja reglur í
þessu efni og hvort þeir ætla, að þeim
sje trúandi til að nota þetta freisi, sem
þeim er veitt með þessu, fósturjörð sinni
til heilla eða ekki.
Síðan á alþ. 1887 hefur Björn Bjarna-
son búfræðingur skýrt frá því í Fjall-
konunni, að Norðmenn, — sem annars
fara sumstaðar skammarlega með skepn-
ur sínar og verða iðulega heylausir, þótt
aldrei komi grænlenskur ís til þeirra—,
reyndu að örfa menn til betri meðferðar
á skepnum sínum með verðlaunum. Þetta
getur verið mikið gott, og því væri gott
að menn hefðu vald til að setja reglur
um slikt.
Það mun því best að hafa lögin sem
frjálslegust og liðlegust með því að á-
kveða að eins í frumvarpi um þetta mál,
sem vonandi kemur fram á næstaþingi:
í samþykktum hreppsmanna má gjöra
ákvæði um ýmsar ráðstafanir til að bæta
meðferð á skepnum og koma í veg fyrir
skepnufelli.
Afnám vistarskyldunnar,
Á næsta þingi kemur þetta mál von-
andi til umræðu. Það er því vert fyrir
menn að athuga það, þangað til næsta
alþingi kemur saman. Það, sem mælir
með því, er fyrst og fremst eðlilegur rjett-
ur hinna vinnandi manna á landinu til að
leita sjer atvinnu á hvern sómasamlegan
hátt, er vera skal, og enn fremur líkind-
in til þess að vinnan aukist í landinu.
Hins vegar mælir það á móti, að vjer sje-
uin eigi því vaxnir, að hafa slíkt frelsi,
og menn myndu leggjast í flæking og ó-
mennsku, ef þeim væri eigi skylt að vera
í ársvistum.
Alþingismaður lijer í Reykjavík hefur
bent oss á gott ráð tii að sameina þetta
tvennt. Hann er því samdóma, að öllum
ætti að vera heimílt, að vera lausamenn,
en þó með því skilyrði, að þeir hefðu fast
heimili og fengu einhvern til að takast
sömu skyldur á hendur að því er þá
snerti, eins og húsbóndi hefur við hjú.
Hverjum, sem hefur nokkurn dugnað
og sparsemi til að bera, ætti að vera auð-
velt að fullnægja þessu skilyrði, en með
þessu er sveitarfjelögunum einnig borgið,
þegar einstakir menn taka að sjer sömu
skyldur gagnvart lausamanninum, eins og
ef hann væri hjú.
Athugaorð.
Ritstjóri ísafoldar hefur skrifað langa
grein í blaði sínu, þar sem hann hneyksl-
ast mjög á því, að vjer höfum talað um
skoðun lians á kveðskap á 15. og 16. öld,
en satt að segja gerðum vjer þetta afkur-
teysi, því að oss fannst það óviðkunnan-
legt, að gjöra ráð fyrir því að hann færi
að blanda sjer í það málefni, sem hann
ekki gæti haft neina skoðun á. Enn frem-
ur hneykslast liann á því, að vjer liöfum