Þjóðólfur - 19.05.1917, Blaðsíða 1

IXIV. áiíí.
Eyrarbakka 19. mai 1917.
Nr. 10
P\ óðólfur
kemur venjulega út livern föstudag.
Argangurinn kostar innanlands 4 kr.
til næstu ársloka en 5 kr. erlendis.
Afgrciðslu annast póstafgre’ðslu-
maður Sigurður Gruðmundsson en inn-
heimtu og afgr. á Stokkseyri og Eyrar'
bakka annast verzlm. Jóhannes Kristi
jáneson. Aug'lýsingar í blaðið verða að
vera komnar tii Jóh. Kristjánssonar,
verzim. á þriojud^,gskvöld.
Kjördæmaskiftingin
Eitt af þeim málum, er sýslu«
nefnd Árnessýslu hatði til meði
ferðar á síðasta aðalfundi, var
áskorun til Alþingis um að skifta
Árnessýslu í þrjú einmenniskjör-
dæmi, þar sem sú sýsla eftir manm
fjölda á rétt á svo mörgum þingi
sætum, miðað við flestar aðrar
sýslur iandsins.
fað er og sannast að, segja, að
kjördæmaskifting landsins er mál,
sem löggjöfin ekki getur hummað
fraöi af sér til lengdar. Úr því
þingræðisstjórn á sér stað, þ. e. a.
s. traust meiri hluta þingsins
ræður stjórnarfári landsins og því
hverir með völdin fara, þá liggur í
hlutarins eðli, að þingið verður að
vera þannig sarnset.t, að hvert at1
kvæði á iandirm vegi jafnmikið
þegar á þingið kemur, eða með
öðrum orðum, að í öllum kjör1
dæmum landsins sé atkvæðatalan
því sem næst hin sama. Að öðr1
um kost.i myndast misrétti milli
landshlutanna, þegar fáir tnenn á
einum st.að hafa meira að segja á
þinginu, en margir annaisstaðar.
Siðan stjórnin fiuttist ffm í
landið heflr kjördæmaskiftingunni
verið hveyft oftar en einu sinni,
en niðurstaðan þó orðið sú, að alt
hefir verið látið haldast óbreytt.
Var þó vitanlegt, þegar 3 þing-
mönnum var bætt við í kaupstöði
unum með stjórnarskránni 1903,
að sú ráðstöfun átti aðeins að
gilda til bráðabirgða, gert fastlega
ráð fyrir annari kjördæmaskiftingu
þá.
Sú hugsun sem kom fram á
þingi fyrir nokkru, að gera alt
landið eða hvern landsfjórðung að
kjördæmi útafjyrir sig með tiltölm
iegan þingmannafjölda, var kveðin
niður þá, og mun líka vera gag*1-
stæð óskum þjóðarinnar, sem oim
mitt óskar héraðafulltrúa. Mun
mtga telj.i, sjálfsagt, að vilji manna
se em ói reyttur í þessu efni, og
að lendskjöri verði ekki beitt,
nenta þar sem 6 efridoildarsœtin
eiga lilut að rááli.
Sé haldið þeim kosniagagrund-
velli, sem nú á sér stað í héraðs-
skiftingunni, verður óhjakvæmilegt,
að hin einstöku kjördæmi breytist,
eftir því sem fólksfjöldi brevtist í
hinum einstöku kjördæmnm. Það
er sannarlega ekkert réttlæti í því
að hundsa kröfur Reykvíkinga um
aukna þingmannatölu, og það verð-
ur ekki heldur mögulegt til lengdi
ar. En það verða menn að vita,
Reykvikingar ekki síður en aðrir,
að það eru fleiri kjördæmi en
Reykjavík, sem bera skarðan hlut
frá borði með þingmannatölu eins
og kjördæmaskiftingin er nú.
Það er þó vitanlegt, að það
myndi verða óþokkasælt að leggja
niður sum þau kjördæmi, sem nú
eru til, enda myndi sú leið tæp-
ast verða farin. Hitt myndi talið
gerlegra, að auka tölu þingmanna,
sem nú má gera með einföldum
lögum, og ekki leggja kjördœmi
niður ðnnur en þau, sem eru svo
fámenn, að engri átt nær. Væri
með þessu móti leyst betur úr
misréttinu, og þegar tölu þing-
manna fjölgaði, mætti vænta þess,
að flokkaskiftingin á þingi stæði
ekki eins off. í járnum og hún
gerir nú, heldur gæti myndast
ákveðinn meiri hiuti, sem yrði
betur fær en nú til þess að bera
siðferðilega ábyrgð á löggjöf og
landstjórn. Líkurnar fyrir jöfnum
flokkum eða flokksbrotum, sem
eru rnjög óholl fyrir eðlilega fram-
þróun, veiða minni, þegar tölu
þingmanna fjölgar.
Það mun óhætt að segja, að
hvenær sem kjördæmaskifting fer
fram, veiða þuð einmenniskjördæm>
in, sem alstaðar taka við á land-
inu. Og í rauninni er það furðan-
legt, hvað lengi menn hafa umi
borið tvímenniskjördæmin, jafn
ranglátt og vitlaust fyiirkomulag
og þar er um að ræða, einkum
þegar miðað er við hina gildandi
kosningaraðferð. Meira að segja :
Þótt niðurstaðan yrði sú, að þing-
ið ekki treystist tii að sinni, að
breyta kjördæmaskiftingunni eða
skifta tvímenniskjördæmunum í
einmenniskjördæmi, þá ætti það
ekki að koma til mála, að oftar
þyrfti að kjósa á þing með þeirri
aðferð sem nú á sér stað í tví-
menniskjördæmum, þar sem kosn*
ingin oft leiðir í ljós þau úrslit,
sem eru gagnatæð vilja kjósendi
anna sjálfra. Skulu færð rök að
þessu.
1. Það getur vel komið fyrir
í við kosningu í tvimenniskjördæmi,
I að þeir menn nái kosningu, sem
minstur áhuginn er fyrir. Við
; kösningar er það algengast, að
; hverjum einstökum kjósenda sé
áhugamál að koma á þing einum
af þingmannsefnunum. Hann verði
ur þó engu að síður að kjésa tvo
menn, annars er seðill hans ógild-
ur. Sé nú um skynsaman kjós-
anda að ræða, kýs hann með
þessum aðalmanni sínum einhvern
þann, sem hann telur ólíklegastan
til að ná kosningu, annars getuf
hann búist við, að gera þing-
mannsefni sínu meiri skaða en
gagn. Ef nú margir breyta svo
af gagnstæðum flokkum, er opin
leið til þess, að sá maður nái
kosningu, »em óliklegastur er af
öllum frainbjóðendum og í raum
inni heflr ekkert fylgi. Það kann
að vísu satt að vera, að lítil lík-
indi eru til þess að svo fari. En
þess meiri líkindi eru til hins, að
kjósandinn ásamt aðalmanni sínum
kjósi þann frambjóðanda, sem hann
telur skaðminstan, þótt hann sjálh
ur játi, að hann um leið sé hinn
ónýtasti. Getur til þess borið
bæði flokksástæður og annað. En
alveg á sömu leið getur annar
kjósandinn breytt, sem gagnstæð
heflr áhugamálin. Dugnaðarmað*
urinn heflr að vísu öflugt fylgi,
en hann heflr líka öfluga mót*
stöðu, ónytjungurinn heflr í raun-
inni lítið sem ekkert fylgi, en ekki
heldur neina teljandi mótstöðu, og
afleiðingin verður sú, að dugnað*
armaðurinn fellur við kosninguna,
en ónytjungurinn hrósar sigri og
telur sig hafa mikið fylgi. Og það
gera aðrir líka, sem eingöngu horfa
á atkvæðatöluna án þess að gera
sér neina grein fyrir þvi, hvernig
þessi atkvæðatala er til orðin. En
þetta er áreiðanlega rangt litið á
málið; atkvæðatalan ein út affyri
ir sig dugir að vísu til að koma
manninum inn á þing, en í tvímenn-
iskjördæmi er hún engin sönnun
fyrir fyigi hans, og væri hægt að
leiða nánari rök að þessu, ef til-
efni yrði til. Tvímenniskjördæmi
in gefa mjög oft tilefni til, að
dugn&ðurinn og orkan verði að
lúta í lœgra haldi, en heimsku
þingmannsefni, margreyndu að öll-
um ónytjungsskap, stendur byr
undir báða vængi. Frh.
Ef atvinnuleysi
verður í sumar —
Það er kannske vonandi, að ekki
komi til slíks, en eins og nú
stendur á verzlun og siglingum,
sýnist þó mega gera ráð fyrir
þessu. Og þarf þá ekki að lýsa
þeim vandræðum, sem af þessu
myndi leiða, þegar svo að segja
heilar atyinnugreinar yrðu að
stöðvast nú í dýrtíðinni, og þeir
sem þær stunduðu gætu einkis
aflað, en yrðu þó að lifa eins og
aðrir. Sjálfsagt yrði þá að leggja
löghald á þær matvörubirgðir, sem
hér væru framleiddar, og hið opin-
bera að hlutast til um, að þeir
menn, sem atvinnuna mistu,
fengju sínar birgðir eins og aðrir.
Engin leið mun vera til a$
varna því, að atvinnuvegirnir tepp-
ist, ef rás viðburðanna heflr það í
för með sér. En önnur leið er til
sem sjálfsagt virðist að ganga, ef
svo ber undir, og hún er að stofna
nýja atvinnu í stað þeirrar, sem
kann að lokast. Kemur þá fyrst
til mála Flóaáveitan, sem búið er
að gera fullnaðarmælingar undir,
og 'ekkert er til fyrirstöðu að
byrja á hvenær sem er. Þarf þar
ekki á öðrum verkfærum að halda
en skóflum og göflum, sem von-
andi verður einhver leið að útvega.
Og gangi þess máls er svo varið,
að vitanlegt er, að þar eiga í hlut
þær umbætur, sem afráðið er að
gera, og Alþingi í heild sinni heflr
fallist á, án tillits til flokksskift.-
ingar. Vantar því aðeins lög um
framkvæmd verksins og fjárveiti
ingu til þess.
Það segir sig sjálft, að það er
gagnstætt venju, að stjórnin leggi
í eða byrji stórfyrirtæki, án heim-
ildar þingsins. En þegar alt geng-
ur öfugt og öndvert eins og nú,
er þetta eitt af því, sem getur
komið fyrir, og rás viðburðanna
knýr áfram. Það er ekki heldur
lítið í húfl, ef til þess kemur, að
alment atrinnuleysi verði hjá þeim,
er sjóinn stunda.
Hinsvegar er Flóaáveitan það
fyrirtæki, sem hefir dregist skað-
lega og skammarlega lengi. Fyrstu
aðaimælingar fóru fram sumarið
1906 (eða 1907), þegar Thalbitzer
verkfræðingur var á ferðinni;
kostnaðaráætlun hans.var 600 þús.
kr. og var það nóg til þess að
mönnum blöskraði, leiðtogum
Búnaðarfélagsins ekki síður en
bændunum. Nú er þó sú breyt-
ing á orðin, að stórar fjárhæðir
vaxa mönnum ekki eins mikið í
augum og að undanförnu; menn
kunna nú, betur en áSur, að
spyrja, hvort fyrirtækið sjálft sé
heilbrigt og geti borið sig, hvort
arður sá, sem af því megi vænta,
fari yfir l>au 1 ; , ,1 ián*
tökunni leið-a eða iianu g., áað-
ist þau og meira til. Og . , ví
er enginn vafi, að hér hiýtur að