Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Árgangur

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Blaðsíða 40

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1980, Blaðsíða 40
ARNI IUORNSSON GEISLADAGUR i Svo nefnist 13. janúar í prentuðum íslenskum almanökum frá fyrstu tíð, nánar tiltekið frá 1576.1 Einnig kemur nafnið fyrir í rímhandriti frá 15. öld.2 Það er algengt í dagsetningum fornbréfa frá 14. og 15. öld og kemur nokkrum sinnum fyrir í Biskupasögum, Sturlungu og ártíðaskrám.3 Ekki er þó unnt að benda á það í handritum, sem eldri eru en frá 14. öld, og það er t.a.m. at- hugunarvert, að í Kristinna laga þætti Grágásar í Konungsbók og Staðarhóls- bók frá 13. öld heitir dagurinn einungis átti dagur frá hinum þrettánda degi jóla. En í Skálholtsbók frá því um 1360 stendur hinsvegar geisladagur á sam- svarandi stað.4 Hingaðtil hefur engin viðhlítandi skýring fengist á þessu heiti dagsins, og ekkert samsvarandi nafn er að finna í nálægum tungumálum. Innan katólsku kirkjunnar er hann almennt helgaður hinum franska dýrlingi HUaríusi biskupi frá Poitiers (d. 369), en í Noregi og Svíþjóð fyrrum oft nefndur tuttugasti dagur jóla (tjugendag, tjugondedag), því að víða var hneigð til þess að fram- lengja jólahaldið um eina viku frá þrettánda. í Svíþjóð og austanfjalls í Noregi var hann auk þess kallaður Knútsdagur, eftir að Svíar færðu minningu þess dýrlings frá 7. janúar til hins 13. á 17. öld. Danir héldu hinsvegar fast við 7. janúar, daginn sem Knútur var svikinn og drepinn.5 Nú er alkunna, að helgir menn voru stundum kallaðir geislar, einsog Einar skáld Skúlason nefndi Ólaf konung helga geisla miskunnar sólarf Hitt mundi meiri undrum sæta, að heilögum Hilaríusi væri einum veittur slíkur heiður í íslensku tímatali, þar eð nánast hver dagur ársins hefur sinn dýrling. Yrði þá helst að gera ráð fyrir einkar sterkum frönskum áhrifum á einhverju skeiði. Sú var þó skoðun Finns biskups Jónssonar, og taldi hann ekki síst til verðleika Hilaríusar sem baráttumanns gegn villukenningu Ariasonar.7 Enn fráleitari sýnist þó skýring Finns Magnússonar í goðfræðiorðasöfnum hans þess efnis, að heiti dagsins sé dregið af nafni eins af hestum ásanna, Gísl eða Gilsf Líklegast verður að telja, að gagnsæjasta merkingin sé jafnframt nærtæk- ust: að heiti dagsins þýði eitthvað í líkingu við Ijósahátíð. Það er hinsvegar
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.