Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1987, Blaðsíða 1

MJÖLL SNÆSDÓTTIR
KIRKJUGARÐUR AÐ STÓRUBORG
UNDIR EYJAFJÖLLUM
Á hverju sumri frá árinu 1978 hefur verið unnið að uppgrefti á hinu
gamla bæjarstæði Stóruborgar undir Eyjafjöllum. Mislengi hefur verið
unnið á hverju ári, minnst 6 vikur en mest 11 vikur á sumri. Uppgrefti
þessum er enn ekki að fullu lokið. Hann er gerður á vegum Þjóðminja-
safnsins og kostaður af framlagi Þjóðhátíðarsjóðs til safnsins.
Ástæða fyrir því að byrjað var að grafa á þessum stað er sú, að bæjar-
stæðið er í mikilli hættu og sýnt að það muni senn eyðast af ágangi
sjávar og vatnsfalla. Bærinn á Stóruborg var fluttur frá þessum stað um
1840 og stendur hann nú nokkru austar.
Stóraborg undir Eyjafjöllum er nokkru austar en Holtsós en vestar en
Skógar og liggur jörðin að sjó. Næsti bær austan við Stóruborg er
kirkjustaðurinn Eyvindarhólar. Land er sléttlent og lágt, en að baki
gróin móbergsfjöll og heiðar. Yfir þeim gnæfir Eyjafjallajökull, en
austar sér á Mýrdalsjökul. Tvær ár falla til sjávar nærri hinu gamla
bæjarstæði Stóruborgar, Bakkakotsá vestan hans og Kaldaklifsá austan
hans. Þessar ár falla ekki alltaf á sama stað en færast til og frá um sand-
inn við ströndina og hafa orðið til að eyða hólnum og gróðurlendinu í
kringum hann.
Skammt vestan Stóruborgar var bærinn Miðbæli. Á því landi eru nú
býlin Miðbælisbakkar og Önundarhorn.1 Þar stendur mikill og gróinn
bæjarhóll, vestan Bakkakotsár og skammt frá sjó. Á síðustu öld komu
í ljós bæjarrústir suður af þessum hól, líklega eldra bæjarstæði Miðbælis
og sá þar móta fyrir bæjarhúsum og kirkjugarði. Þetta gerðist uppúr
1860 en bæjarstæði þetta mun nú vera með öllu eytt eða komið undir
sand.2
1 Þórður Tómasson: „Austur-Eyjafjöll." Sunnlenskar byggðir IV, Rangárþing austan
Rangár, Rv. 1982, bls. 64.
2 Páll Sigurðsson: „Bæjarfundrinn undir Eyjafjöllum." Þjóðólfur 16.-17. tbl. 1865, bls.
67-68, og 18.—19.tbl. 1865, bls. 77-78. íslendingur, 2. ár. no.20, 19.2.1862, bls. 160.