Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1988, Blaðsíða 25
MJÖLL SNÆSDÓTTIR
RÁÐI SÁ ER KANN
ÓRÁÐINN RÚNATEXTI
FRÁ STÓRUBORG UNDIR EYJAFJÖLLUM
Pað vekur alltaf áhuga þegar grafrnn er úr jörðu forngripur með
áletrun. Þá er því líkast að komið sé „beint samband" við einhvern
þeirra er lifað hafa og starfað á þeim stað sem verið er að kanna, ein-
hvern sem hefur gengið um gólfrn, sem verið er að skafa upp.
Undir Eyjafjöllum hefur verið grafið í rústir gamals býlis, Stóruborg-
ar, á hverju sumri frá 1978. Mikill fjöldi muna, mismerkra, hefur
komið upp úr rústunum, og eru fundanúmer úr uppgreftinum nú að
verða nálægt fimm þúsund (4638 eftir sumarið 1988). Þá hafði einnig
mikill fjöldi muna fundist á bæjarhólnum og sandinum umhverfis hann
áður en uppgröftur hófst. Nokkrir hlutanna frá Stóruborg eru með
búmörkum, og nokkrir með öðrum áletrunum. Á örfáum hlutum hefur
verið áletrun sem var meira en einn bókstafur.
Eins og kunnugt er tíðkuðust rúnir á Norðurlöndum löngu áður en
ísland byggðist. Hin elsta gerð þess leturs sem menn þekkja hafði 24
rúnir, en síðar, líklega nálægt 800, var tekin upp önnur gerð og voru
í henni aðeins 16 rúnir. Rúnir tíðkuðust áfram eftir að latínuletur var
komið til sögunnar.1 Ekki er mikið varðveitt af íslenskum rúnaáletr-
unum og þær sem til eru fremur ungar miðað við það sem gerist annars
staðar á Norðurlöndum. Hér þekkjast ekki rúnasteinar frá víkingaöld,
þ.e. frá landnámsöld íslands. Elsta íslensk rúnarista er talin frá 12. öld,
á tréreku er fannst á Indriðastöðum í Borgarfirði. Hinar íslensku rúna-
áletranir eru flestar á legsteinum, en þó eru nokkrar á lausamunum.2
Tveir hlutir með rúnaristu hafa fundist í Stóruborg undir Eyjafjöll-
um. Árið 1971, fann Þórður Tómasson, safnvörður í Skógum, ritstíl úr
blýi með rúnaáletrun. Lá þessi hlutur á yfirborði í kirkjugarðinum við
bæjarhólinn. Á ritstílnum var áletrun með rúnum, þrjár rúnir, og var
lesið úr henni orðið blý. 3
1. Aslak Licstöl: Runer. Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelalder XIV 471-478.
2. Anders Bæksted: Islands runeindskrifter, bls. 21.
3. Þórður Tómasson: Vaxspjald og vaxstíll frá Stóruborg. Þrír þættir. Árbók hins
íslenzka fornleifafélags 1982, bls. 103-107.