Skuld - 08.10.1880, Blaðsíða 1

<5 ,f5
fl) ö
g cð
B P<
=5
.+» cö
M M
c *g
g §
2 o .
—* íh
Cí
o
Í3 53
d 2
co ^
ð '3 o
0) -*->
Ö .JH M
'W~ Œ
’Sd <5 .
Q) i-í rH
>
S --
•2 §* '2
Æ >>
« .„ ««
5 bo
S S
™ OT
1 8 8 0.
c: x*
o o
w -r' g
*i C» ?r
3 5*
cp — I-
g. & £
>1 i
pr' «rr
‘ o <*5
r s
co a
5T §
n P'
^<3
h' cs
- CR
SS' >1
IV. árff.
ESKIFIRÐI, FÓSTUDACi, 8. OKTÓBER.
Xr. 125.
253
ALf INGISKOSNINGAE.
Auk kosninga peirra, er getið var
í nr. 123. (á 229. dálki), hefir nú frézt
um nokkrar fleiri kosningar:
í Reybjavík er kosinn Ilalldór
K. Friftriksson. — í Kjósar og Oull-
hringusýslu: séra fórarinn líöðv-
arsson og séraforkell lijarnason*.
— í Árncssýslu: séra Valdimar
llriem* og Magnús guðfræðingr An-
drcsson*. — í Rangárval 1 asýslu:
Sighvatr Árnason og Skúli for-
varðarson* á Fitjamýri. — í Ilorg-
arfjarðarsýslu: I)r. Grímr Tliom-
sen1. — í Snæfellsnessýslu: Hol-
ger Clausen* kaupmaðr í Stykkis-
hólmi. — í Mýrasýslu: Egili Egil-
son borgari í Rvík.1 — í Húnavatns-
sýslu: séra Eiríkr Bricm* og Lárus
sýsluiuaðr Blöndal*.
fað er jafnan álitið, að sá búi
vel, sem eigi brestr fæði eða klæði
fyrir sitt eigið hús og parf eigi að
vera upp á annara arma kominn. Eg
er pví og alveg sampykkr, undir pe.iin
aðstæðum, sem nú eru, og peim bú-
skaparregluni, er gilda hjá oss; pví
pað skal cigi svo litinn dugnað til, að
komast af með öllum peim kostnaði,
sem búskaprinn hefir í för með sér,
og sem að mestu leyti er eins og
nokkurskonar skylduskattr, er eigi má
undan komast, hversu sem við liorfir,
án pess að nokkurs sé að vænta í aðra
hönd.
Fyrst vil ég nefna húsaskatt-
inn, sem ina pyngstu sjálfskapaða á-
lögu landsmanna. — Jþað er alkunn-
ugt, að moldin er aðalefnið til húsa-
bygginga bænda um land alt; pað er
nokkurskonar pjóðregla, sem sjaldan
er út af brugðið, prátt fyrir öll pau
ópægindi, sem moldarbyggingarnar
hafa í för með sér, og sem vaninn er
búinn að gjöra sæt og deyfa tilfinn-
inguna fyrir. Húsin eru oftast rúm-
lítil, loftlítil, rök og fúagjörn. Ofnar
eru eigi alment notaðir, og er pví oft
annaðhvort kalt í baðstofunni eða ó-
holt, pví til að fá nægilegan liita, parf
að byrgja öll augu, og margir menn
*) Nýr þing-maðr.
1) Á aiðasta Jiingi þingmaðr Gullbringu
og Kjósarsýslu. — Fyrrum þingm. úr Jiang-
árvallasýslu.
2) Var okki á'síðustu þingum. Hefir áðr
setið á þingi aem þingmaðr Snæfellsnessýslu.
254
að safnast saman í eitt litið pláz, par
sem andrúmsloftið er svo lítið, að pað
er eftir skamman tíma orðið gjörspilt
af kolefni pví, er menn auda út, og
sem er pá óhæfilegt til að draga að
sér á ný; en í inum pröngu og loft-
litlu hýbýlum bænda er pað oft tilfellið,
að menn verða að anda innhvað eftir
annað inu sama óholla kolefnislofti,
sem er svo mjög óheilnæmt1. í rign-
ingarsömum héruðum eru torfhúsin
einatt lek, og pví óprifaleg, sem leiðir
oft til óprifa og útvortis sjúkdóma á
mönnum og skepnum, sem enn eru al-
mennir hjá oss. J>ar til kemr og að
ómögulegt er að verja skemdura neitt
pað, er geyma skal í slíkum húsum,
svo sem fatnað, matvæli, eldsneyti og
fénaðarfóðr, sem alt tekr meiri eða
minni skaða við geymslu undir torf-
pökum vorum. Alt trévirki i innan-
byggingunni er feygt og ónýtt eftir fá
ár, og parf hví jafnan endrbóta sam-
hliða veggjum og pökum ytra, semlaga
parf á hverju ári i inum vætusömu
héruðum landsins. Að óreiknuðu öllu
jarðraski, sem leiðir af stungu og skurði
jarðarinnar til efnis í byggingarnar;
munu íiög pau er par af leiða, nema
margra dagslátta (ef eigi mílna) stærð
að flatarmáli um land alt; pví pað er
ekki einungis peir blettir, sem af er
skorið, sem verða að flögum, heldr
aukast peir af áhrifum vatns og vindar,
er færir moldina burt, einkum par
sem skorið er upp harðvelli og purrir
móar. Mýrarnar gróa aftr um síðir,
en mjög seint, svo peirra eru engin
not um fleiri ár eftir að skorið hefir
verið.—Moldarbyggingarnar eru pann-
veg einber eyðilegging, hvar sem á er
litið; en par til mun pó um alt land-
ið ganga nálægt e i n u m p r i ð j a
h 1 u t a pess tima, sem notaðr er af
bændum til vinnu.
J>að er eigi hægt að reikna í töl-
um, hve mikið pað kostar bændr Yora,
að spilla heilbrigði manna og dýra
peirra, er peir hafa undir höndnm,
með viðhaldi á skaðlegum húsakynnum,
tilvirknaði óhollrar fæðu og með ann-
ari meðferð, er beinlínis miðar til að
eyða heilbrigði peirra, og jafnvel
1) Jess munu og finnast dæmi, að gripið
hafi verið til þess óyndisúrræðis, að liafa fjósið
undir baðstofunni til að hita hana, og anda
menn þá inn gufu þeirri, er stígr upp frá dýr-
unum,
Höf.
255
stytta æfina um fleiri ár. Hversu oft
er eigi kuldi, raki og fúi í hýbýlum
manna og dýra, frá unga aldri róttil
vanheilinda, er koma fram á ýmsum
timum æfinnar? Hversu oft er eigi
skemd fæða og óregla í nautn orsök
skæðra sjúkdóma, er leitt gota menn
og skepnur til bana ? Hversu oft má
eigi fénaðrinn deyja úr hor og hungri
sakir illrar meðferðar? Eg trúi að
petta eigi rót sína að mestu leyti í ill-
um húsakynnum, og par afleiðandió-
hollustu i aðbúnaði og fóðri.
Onnur stærsta álaga bóndans er
púfnaskattrinn. J>að munu all-
ir viðrkenna, að mjög verulegr munr
sé á pvi, að vinna á sléttum eða pýfðum
nytjalöndum, en pó eru færstir, sein
láta pað kenna sér að eyða púfunum.
J>au tún finnast víða, sem eigi eru
annað en stórpýfi, jafnvol miklu ójafn-
ari en landið umhverfis. ITm pessar
púfur eru húsbændr og hjú að veltast
mestan hluta vorsins, til að mylja á
pær taðið, sem síðar pornar ofan á
mosanum og verðr eigi að hálfum not-
um. Jpegar svo líðr að slættínum,
mega bændr leigja verkamenn til að
berja af púfunum in fáu strá, er koina
upp úr peim, og sem sjaldan launa ó-
makið. Hirðing heysins gengr hálfu
ver og seinlegar í pýfinu en á slétt-
unni, og grasið er miklu rýrara og
kraftminna til fóðrs. Ljósið er aðal
skilyrði fyrir lífi, prifum og krafti jurt-
anna. Inna mörgu púfna skuggar valda
pvi, að mikill liluti vaxtarins eigi nær
íullum áhrifum sólarljóssins, -eins og á
sléttlendinu, og verðrhanu pvíófrjórri
og næringarminni. Slétt tún og engi
gefa at sér tvöfalt fóðr að vöxtum og
gæðum við pað, or pýi'ð tún og engi
gjöra; in sléttu eru par að auki liálfu
fljótunnari, og á peim má nota vagna
til tað- og heyflutninga. Viðliald púfn-
anna kostar bændr svo milrið, sein
v e r ð helfings taðsins, sem spillist á
peim; lcaup helfings hjúa og kaupa-
mannanna; verð svo mikils heys, sem
pgss, er aflast af inum pýfðu nytja-
löndum (túnum og engjum); v e r ð
jafnmikils fénaðar og pess, er fram-
fleytt er á púfna-afurðinni, og v e r ð
helfings hesta peirra, er purfa til að
reiða tað á túnin og hey af peim.
í>ótt ég taki eigi dæmi í tölum, mun
pað hér af auðsætt, að pýfið er bændum
pungr ómagi. Hversu að honum verði
hægast aflétt, vil ég benda á síðar.