Heimskringla - 15.01.1919, Blaðsíða 1

Opi5 á kveldin til kl. 8.30
Þegar
Tennur
Þurla
AíígeríSar
SjáitS mig
DR. C. C. JEFFREY
“Hinn varkári tanjnlæknir”
Cor. Loean Ave. og Maln St.
UÓMANDI FALLEGAR
SILKIPJÖTLUR
til að búa til úr rúmábreiðm- —*
“Crazy Patchwork”. — Stórt úrval
af stórum silki-afklippum, hentug-
ar i ábreiður, kodda, sessur og fl.
—Stór “pakki” á 25c„ fimm fynr
PEOPLE’S SPECIALTIES CO.
Dept 17. P.O. Box 1836
WINNIPEG
XXXIII. ÁR.
WINNIPEG, MANITOBA, MIÐVIKUDAGINN 15. JANÚAR 1919
NÚMER 17
r
LJÚFAR RADDIR.
_______________________________-
SKEYTI Á ÞJÓÐRÆKNISFUND.
Samkvæmt áskonm.
A5 mér t>ó sé lítið lið,
• Læt ég uppi mína þrá:
Þjóðerni vort — það ég styð,
Þetta svona — 'hvað ég má.
Jón Kjærnested.
“Lestrarfélagið “Þjóðernið”, á Winnipeg Beach,
má telja með þjóðræknis-hugmyndinni, þó fundi hafi
ekki orðið við komið fyrir Winnipeg-fundinn núna
inn þetta efni. J. K.”
Þannig skrifar skáldið á “Beach”, og er hann
fyrstur til að verða við áskorun minni um þjóðræknis-
yfirfýsingu, sem birt var í blöðunum nýlega. Hafi J.
K. heiður og þökk fyrir þessa ljúfu rödd sína. —
Hvaðan mun hin önnur óma?
Að margar slíkar raddir vaki í vestur-íslenzk-
um brjóstum, þarf ekki að efa; nú er að eins að
lyfta þeim út fyrir túngarðinn, svo þær blandist sam-
an og úr verði ein rödd, rík og há, ljúf og laðandi, er
ljóði hverjum Islending í eyra með unaðshreim
Jónasar: “Ástkæra, ylhýra málið, og allri rödd
fegra! blíð sem að barni kvað móðir á brjósti svan-
hvítu; móðurmálið mitt góða, milda og ríka, orð
áttu enn eins og forðum, mér yndið að veita.”
Meðlimir íslenzkra félaga! Takið eftir: Hreyfið
þessu máli á fundum yðar og leggið fram yðar
skerf í hina sameiginlegu hljómbylgju, er í vorblæn-
um léiki um hvert vestrænt Islands bam.
Nú er hin æskilega tíð!
Þjóðrækinn.
Bréf frá Belgíu.
Belgíu, 5. des. 1918.
Kæra Heimskringlal
Eg var fyrir skömmu staddur í
smóþorpi emu, er Mormont heit-
hr. Eg var úrvinda af þreytu, e-ft-
ir erfiSi dagsins, því herdeild mín
er á langri og erfiSri göngu, al'a
leiS frá Mons í Belgíu til Þýzka-
lands. ViS förum margar mílur
dag hvem, um aurblauta vegi, því
TÍgningar eru tíSar um þetta leyti
órs í Belgíu. Sitt af hverju gerist,
sem uppfjörgar okkur strákana,
en þetta kvöld uppfjörgaSi ÞaS
mig meira en alt annaS, aS fá 2
eintök af Heimskringlu, meS
kvæSi SigurSar frá Amarholti o.
fl. góSu. Eg get nú sagt þér “í
trúnaSi”, aS eg hefi í huga aS
skrifa bók uro þetta ferSalag mitt, i
er tími og aSrar ástæSur leyfa, en |
núna vildi eg sýna lit á, aS eg er
þér þakk*átur fyrir aS þú barSir á1
dyr mínar þetta kvöld í þorpinu,
meS þvi aS «krifa þér stutt bréf.
Þú verSur aS taka viljann fyrir
verkiS, þótt þaS verSi hvorki
langt né skemtilegt, því eg er lú-
inn og löng gangá fyrir hendi á
morgun.
Eg gæti nú sagt þér frá ýmsu,
sem drifiS hefir á dagana síSustu
mánuSi. Eg gæti sagt þér frá ó-,
yndisdögum vestur í Ontario í
sumar sem leiS, frá lífinu í tjöld-l
unum og ýmsu öSru. Eg gæti sagt
þér hvaS í huga minn kom, eT egl
sigldi niSur St. Lawrence fljótiS
og ferSinni yfir hafiS, fra þvi sem
eg sá á Englandi, fru Lundunaför
o. fl. Eg gaeti líka sagt þér frá
SENDIÐ EFTIR
Okeypis Premíuskrá
yfir VERÐMÆTA MUNI
ROYAL CROWN SOAPS, Ltd.
•64 Main St. Winnipsg
þessum fáu dögum, sem eg dvaldi
í þessu landi og Frakklandi, áSur
en samiS var um vopnahléS, en
a't þetta verSur aS bíSa betri
tíma.
I þetta sinn ætla eg aS sýna lit
á, aS skrifa fá orS um þaS, sem
eg hefi séS á göngunni yfir þetta
fallega land, sem margur góSur
drengur vestra gat ei séS:
“viSjum reyrSa og meiSslum
marSa,
marglega þjáSa — og fá ei
bjargaS”—
og því gáfu líf sitt, — þaS bezta,
sem þeir áttu.
Eg ætla ekki aS skrifa um hrun-
in hús og brend, né um svívirtar
konur og meidd börn. Eg ætla
aS skrifa fáein orS um brosandi
andlit. Eg geri þaS vegna þess,
aS nú hefir gleSm sjálf haldiS inn-
reiS sína í þetta land. Allir brosa.
Menn og konur og börn brosa. Eg
hefi engan mann eSa konu séS
eSa heyrt hlægja hátt. ÞaS, sem
liSiS er, var svo sárt og ömurlegt,
hugsa eg. En allir brosa. Því
frelsiS og blessun friSarins ríkir
nú í þessu landi. Þegar viS för-
um belgisku þorpin, reka ungu
stúlkurnar varirnar aS vöngum
okkar, aldraSir menn standa meS
hattinn í hendinni, á meSan viS
göngum frarn hjá og blessuS
bömin teygja sig upp til þess aS
reyna aS klappa okkur.
Og aS svara, brosa, þó þaS sé
oft meS tárin í augunum. Alt er
flöggum skreytt og allar dyr
standa hermönnum opnar. “Vive
le Canada” er á hvers manns vör-
um. Smábömum, sem ekki meira
en svo kunna aS tala, hefir veriS
kent aS segja þaS. Al'ir biSja
um “Souvenir” í minningar skyni.
Hér um bil allar ungar stúlkur
hafa náS í “Canada badges” eSa
"Maple Leaf badges”. Nafn Can-
ada er blessaS í þessu landi. Því
er öllum svo kært aS bera þessar
málm-plötur, sem nafniS Canada
er greypt í, því þeir vita þaS allir
hér, 'hvaS Canadamenn hafa lagt
í sölumar. Þeir hafa nú heyrt um
Vimy Ridge og vita, aS Canada-
menn tóku Denein, voru fyrstir í
Cambrai og Mons. Þeir vita,
hvaS þeir hafa lagt í sö'urnar.
ViS og viS mætum viS hópum
af .hermönnum, sem hafa veriS
fangar í Þýzkalandi. Þeir eru ó-
rakaSir og klæSi þeirra rifin. AS
hungriS hefir kvaliS þá, er auS-
séS. En þeir brosa líka.
Allir brosa. —
Og seinast, en ekki sízt: Her-
deildirnar, sem eru á leiSinni til
Þýzkalands, eru ein brosandi hers-
ing. Þeir brosa, því nú er þessu
starfi nær lokiS. Þeir brosa, því
aldrei framar verSa þeir aS sofa
á köldum aurnum, í daunillum
kjöl'urum hmndra húsa. Þeir
brosa, því aldrei framar munu þeir
líta félaga sína falla í 'hópum og
líSa meiri kvalir en nokkur penni
fær málaS. Þeir brosa, því aldr-
ei framar munu þeir liggja særSir
á vígveUinum, án vatns og hjukr-
unar. Þeir brosa,- því réttlætiS
hefir sigraS og frelsiS er aftur orS-
iS eign hinna undirokuSu. Þeir
brosa, því þeir bmgSust ekki
skyldu sinni. Þeir brosa, því þeir
hafa sýnt, aS þeir voru menn. Þeir
brosa af gleSi yfir því, aS þar sem
sóknin var hörSust, og létu sig
ekki.
En þeir brosa líka, því nú er
því lokiS, og mun enginn lá þeim
þaS. En þeir brosa líka af öSrum
orsökum. Þeir geta bráSum kom-
iS heim. Heim, heim! 1 þessu
fallega orSi býr svo mikiS. Margra
ára söknuSur og þrá — og vonin
— nú vissan — aS fá aS sjá aflur
kynjaland sléttulandsins — þar
sem “reyki Ieggur beint frá bæj-
um” og hjörtu þeirra, sem eru
þeim kærstir, hafa beSiS meS von
og ótta þeirra drengja, sem nú eru
'kohmir og — aS koma.
ViS sofum nú í góSum húsum,
aS jafnaSi. Á kvö'din eru eldar
kveyktir. ViS sitjum og vermum
olkkur og v^S brosum, því viS
erum aS hugsa og tala um þaS,
sem felstíí orSinu heim. ÞaS er
líka annaS orS, sem eg oft heyri
á kvöldin viS eldana og þaS er
fallegra en hitt. ÞaS er orSiS
móSir. Hafi hermennimir nokk-
uS lært hér, þá hafa þeir lært aS
elska og virSa heimiliS sitt. Og
er þaS fengur.hverjum manni.
Nú, kæra Heimskringla, er
pappírinn þrotrnn, en efniS ekki.
En mig mun bera aS garSi þínum
seinna.
A. Th.
—-----o------
Lenine í fangelsi.
Frétt frá Kaupmannahöfn í síS-
ustu viku segir Nikolai Lenine,
æSsta ráSherra Bolshevik flokks-
ins á Rússlandi, nýlega hafa veriS
hneptan í varShald alf Leon Trot-
zky, hermála- og sjóflotamála ráS-
herra. Sé frétt sú sönn, hermir
hún frá stórsögulegum atburSi.
Þessir sjálfkjörnu leiStogar rúss-
neskrar þjóSar hafa haft öll æSstu
yfirráS þar í landi um langan
tíma, og aS þeir nú snúast and-
vígir hverir öSrum hlýtur aS hafa
illar afleiSingar í för meS sér fyrir
Bolsheviki flokkinn. Ósamkonlu-
lagiS er sagt hafa orsakast af því,
aS Lenine hafi viljaS koma á
bandalagi milli Bolsheviki og
Menseviki (minni hluta?) flokk-
anna til stuSnings ýmsum umbót-
um, er stjómin vill hrinda í fram-
kvæmd. En Trotzky var slíku al-
gerlega mótfallinn og greip til þess
mikla valds, er hann 'hefir viS her-
inn.
Rostur í Berlín.
Órjúfanlegt lögmál virSist þaS
vera, aS uppreistir og blóSsúthell- ^
ingar fylgi hverju stríSi hjá þeim
þjóSum, sem ósigur hafa beSiS.
HvaS þetta snertir er sagan nú aS
endurtaka sig á Þýzkalandi. Alt
er þar nú aS fara í bál og brand
og í höfuSborg landsins eru háS-
ar blóSugar orustur aS heita má
daglega. Uppreistarflokkur, sem
ýmist er nefndur “Spartacus” eSa
“Bolsheviki” flokkurinn, hefir haif-
ist þar til handa gegn stjóminni
undir fórustu Karls Liebknechts og
um tíma virtist sem væri aS veTSa
yfirsterkari. SögSu fréttimar þá
uppreistarmenn hafa náS s.tómm
hluta borgarinnar á sitt vald og
aS hersveitir þeirra væm teknar
aS bera sigur úr býtum í öllum
viSureignum. En af síSustu fréttl
um aS dæma virSist sem slíkt hafi
eitthvaS veriS orSum aukiS. Frétt-
ir þær segja Ebert-Scheidemann
stjómina á góSum vegi aS bæla
uppreistina niSur, bæSi í Berlín
og eins öSrum borgum landsins
þar róstur hafa átt sér staS. —
Ein fréttin sagSi Karl Liebknecht
dauSan, hefS hann falliS í götu-
baraga, en áSur langt leiS, var
frétt sú borin til baka og þá sagt
hann hefSi aS eins særst en þó
ekki hættulega.
Sambandsbingið.
TaliS er nú nokkurn veginn víst
aS næsta sambandsþing verSi sett1
10. eSa 13. feb. næstkomandi. Sir
Thomas White, sem forsætis ráS-
herra sætiS skipar í fjarveru Bor-
dens, tilkynti nýlega aS öll aSal-
mát nú fyrir höndum og sem
næsta þing myndi um fjalla frekar
öSru, væru í sambandi viS upp-
leysing hersins og viSreisn og
endurbygging alls þess marga og
mikla, sem aflaga hefir fariS hér í
landi á hinum nýafstöSnu stríSs-
tímum. SagSi hann mál þessi öll
hafa veriS ræklega undirbúin fyr-
ir þingiS.
Frá |Elfros.
Vér höfum veríS beSnir aS
birta eftirfylgjandi yfirlýsingu, er
samþýkt var á sveitarráSsfundi í
Elfros þann 6. þ.m. Var yfirlýs-
ing þessi lögS fyrir fundinn af
sveitarráSsmanni lsfeld og sam-
þykt eftir nokkrar umræSur.
HafSi sveitarráSsstjóri áSur dreg-
iS athygli fundarins aS afstöSu
fylkisþingsins gagnvart tungu-
mála kenslu í skólunum.— HljóS-
ar yfirlýsingin á þessa leiS:
“Þar sem sú yfirlýsing var sam-
þykt af sveitarráSi voru, þann 9.
des. síSastl., er lét í ljós þann vilja
aS núverandi skólalögum fylkisins
væri þannig breytt, aS enskan og
enskan eingöngu væri kend eSa
viShöfS sem íkenslumiSiIl í bama-
skólum vorum,
Og þar sem þaS er föst og á-
kveSin sannfæring þessa sveitar-
ráSs, aS slíkt sé vilji íbúa fylkisins
yfir höfuS aS tala,
Og þar sem afstaSa núverandi
fylkisstjómar í Saskatchewan í
sambandi viS þetta mál er andvíg
vilja meiri hluta fylkisborgara og
kenslumála embættismanna,
Þess vegna lýsir sveitarráS vort
yfir sterkri vanþóknun á afstöSu
þeirri, er fylkisstjórnin núverandi
hefir nýlega tekiS gagnvart þessu
máli, og skoSar slíka afstöSu
bæSi í bága viS vilja fólksins og
hlunnindi fylkians.”
Yfrlýsingin var samþykt í einu
hljóSi.
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
rithöfundur.
GUÐMUNDUR MAGNUSSON
ViS fráfall Guðmundar Magnússonar, eða “Jón Trausta”,
á islenzka þjóðin á bak að sjá sönnu andans stórmenni, sem
eftir sig skilur óafmáanleg “spor á sandi tímans”. Hann'
hefir gefið þjóð sinni þær gjafir, sem henni eru ómetanlega
mikils virði og sem ætíð munu geyma minningu hans. Sem
söguskáld hefir Jón Trausti óefað komist lengst allra á bók-
mentasviði íslenzkrar þjóðar; yfirgripsmeiri eða efnisríkari
sögur en hans hefir enginn íslenzkur rithöfundur samið, jafn-
vel þó í stöku stað finnist lítt heflaðar setningar eða form-
gallar. Slíkt eru að eins smámunir í samanburði við kostina
og yfir heila tekið eru sögur hans þau listaverk, sem íslenzkan
bókmenta akur munu jafnan fegra og prýða.-------------Eftirfylgj-
andi ritgerð um Jón Trausta, lífskjör hans og lífsstarf, birtist
nýlega í Lögréttu, og þar sem hún er auðsýnilega rituð af
manni, sem vel hefir þekt til hins látna, finst oss hún fyllilega
verðskulda að koma fyrir augu sem flestra íslendinga.—Ritst.
Þunghögg og stórhögg hefir
hún veriS, pestin, sem geisað hef-
ir hér eins og grenjandi ljón, und-
anfariS. jMarga hefir hún Iagt aS
velli mæta menn og merka, þá er
íslenzk þjóS tregar meS tárum.
Þó hygg eg, aS einskis þeirra á-
gætismanna sé jafn-mikiS og jafn-
alment saknaS og GuSmundar
Magnússonar, eSa Jóns Trausta,
eins og hann hefir kallíist í hópi
íslenzkra sagnaðkálda. Varla mun
sá lslendingur, fullvita og yfir blá-
bernsku, aS GuSmundur háfi ekki
einhvem tíma hrifiS hann til ó-
gleymis meS orSum sínum; flesta
oft og mörgum sinnum.
G. M. veiktist af inflúenzunni
föstudaginn 8. þ.m., og ekki mjög
þungt. HafSi þó alt af allmikinn
hita. En áSur langt leiS tók hann
lungnabólgu og þyngdi þá mjög.
Hann dó s.l. mánudag, 28. nóv.,
kl. 2 e.h., og hafSi þá veriS rænu-
laus frá kvöldinu fyrir.
GuSmundur Magnússon fædd-
m
isrt 12. febrúar .1873 á nyrsta
bæ á landinu, Rifi á Melrakka-
sléttu í NorSur Þingeyjarsýslu.
Foreldrar hans voru GuSbjörg
GuSmundsdóttir og Magnús
Magnússon, húsmenskuhjón á Rifi.
Ólst GuSmundur upp meS þeim
þar og á Hrauntanga á AxarfjarS-
arheiSi, til þess er hann var fimm
ára, en þá dó faSir hans. Efni
voru engin fyrir hendi. RéSst því
ekkjan í vinnumensku, en bömin
fimm aS tölu, fóru á sveitina.
GuSmundur lenti hjá Jóni SigurSs-
syni, er þá bjó í Skinnalóni; þar
var hann fimm árin næstu. Þá
giftist móSir hans annaS sinn,
Hólmkatli Jónásyni. Reistu þau
bú í Núpskötlu viS RauSanúp.
Fór GuSmundur þangaS til þeirra
og dvaldi hjá þeim til þess er
hann var 16 ára.
Margar voru minningar G. M.
ekki sem fegurstar frá fjrrstu æfi-
ámnum. Hvem vetur hafSi hann
t.d. kuldabólgu á höndum og fót-
um og duttu á sár (“kuldapoll-
ar“). Kotalýsingarnar í HeiSar-
býlissögunum eru reistar á minn-
ingum frá þeim árum.
Seint gekk GuSmundi kvemám-
iS. Hugur hans var allur viS fom-
sögurnar og “Þúsund og eina
nótt, ’ og öll kvæSi lærSi hann,
þau er hann náSi í. Lítt var hann
vinnugefinn í bemsku—var kall-
aSur latur. Enda er þaS algengt
um þá unglinga, sem mikiS býr í,
en engra fá aS njóta beztu hæfi-
leika sinna. Fermingu náSi hann
þó, og fór aS henni lokinni út í líf-
iS — til þess aS bjarga sér á eigin
spýtur.
Tvö ár var hann vinnumaSur
nyrSra. En í leysingum voriS
1 89 1 fór hann fótgangandi austur
á MjóafjörS og bar alla eigu sína
á bakinu. Þar var hann hálft ann-
aS ár til ðjóróSra. Eftir þaS réSst
hann til prentnáms hjá Skafta rít-
stjóra Jósefssyni á SeySisfirSi.
PrentiSn stundaSi hann þar og í
Reykjavík (sumariS 1895), sam-
fleytt hálft fjórSa ár. Fyrri hluta
sumars 1896 ferSaSist hann um
nyrSra meS Daniel Bruun, en fór
í ágúst til Khafnar og dvaldi þar
tvö ár. Um þá dvöl segir hann:
“Eg barSist þar mínar 9—10
stundir á dag v i 8 hungriS, en
þaS, sem þá var afgangs dagsins,
f y r i r hugsjónum mínum. Fyr-
nefnda baráttan gekk illa — hin
síSamefnda skár.”
SumariS 1898 kom G. M. hehn
aftur, og dvaldi á Akureyri trl
hausts, og giftist þá GuSrúnu Sig-
urSardóttur trésmiSs Pétursson
ar, systur Kristjáns, er Iengi var
verzlunarstjóri Höepfnersverzlun-
(PrAmlh. á 4. bls.)