Lögberg - 26.08.1891, Blaðsíða 4

4
LÖGBERO, MTÐVIKUDAGINN 26. ÁGÖST 1891.
Ö g b £ t* g.
Gefið út að 573 Slain Str. WinnipeK,
af l'he Lögberg Printing (s? Publishing Coy.
(Incorporated 27. May 1890).
Ritstjóri (Editor);
P.INAK HJÖRLEIFSSON
business manager: MAGNÚS PAULSON.
AUGLÝSINGAR: Smá-auglýsingar 1 eitt
skipti 25 cts. fyrir 30 orð eða 1 )>uml.
dúlkslengdar; 1 doll. um mánuðinn. Á stærri
auglýsingum eða augl. um lengri tíma af-
slátiur eptir samningi.
BÚSTADA-SKIPTI kaupenda verður að til-
kynna skrijlega og geta um fyrverantli bú-
stað jafnframt.
UTANÁSKRIPT til AFGREIÐSLUSTOFU
blaðsins er:
TtyE LÓCBEFJC PRINTINC & PUBLISt{. CO.
P. O. Box 368, Winnipeg, Man.
UTANÁSKRIFT til RITSTJÓRANS er:
EUITOK LÖEIIERG.
P. O. BOX 368. WINNIPEG MAN.
I-- MIDVINUP. 26. AGÚST i8gi --
Jgjp Samkvæmt, landslögum er uppsögn
kaupanda á blaði ógild, nema hann sé
skuldlaus, þegar haDn segir upp. — Ef
kaupandi, sem er í skuld við blað-
ið, flytr vistferlum, án þess að tilkynna
heimilaskit'tin, þá er það fyrir dómstól-
unum álitin sýnileg sönuun fyrir prett-
vísum tilgang'.
Eftirleiðis verðr á hverri viku prent-
uð i blaðinu viðrkenning fyrir móttöku
allra peninga, sem því hafa borizt fyrir-
íarandi viku í pósti eða með bréfum,
en ekki fyrir peningum, sem menn af-
henda sjálfir á afgreiðslustofu blaðsins*
því að þeir menn fá samstundis skriflega
viðrkenning. — Bandarikjapeninga tekr
blaðið fullu verði (af- Bandaríkjamönn-
um), og frá íslandi eru islenzkir pen
ingaseðlar teknir gildir fullu verði sem
borgun fyrlr blaðið. — Sendið borgun i
/“. O. Money Orders, eða peninga Iie-
gistered Letter. Sendið oss ekki bankaá-
visanir, sem borgast eiga annarstaðar en
í Winnipeg, nema 25cts aukaborgun fylg
fyrir innköllun.
Cestur Palssoii,
Rjett fyrir næst-síðustu helgi
barst sú fregn út um bæinn, að
Gestnr Pálsson væri orðinn mjfjg
hættulega veikur. Miðvikudags-
kveldið, 19. f>. m. ljezt hann á
spítala bæjarins. Hann varð 38 ára.
gamall — ári eldri en Jónas Hall-
grímsson. Hann útskrifaðist úr
Reykjavíkurskóla vorið 1875, og
sigldi þá samsumars til Kaupmanna-
hafnar-háskóla til pess að stunda
par guðfræðisnám. Eptir tvö ár fór
hann heim til íslands aptur og
dvaldi hjá föður sinum eitt eða tvö
ár. Svo sigldi hann aptur til Kaup-
mannaliafnar ojr stundaði nám sitt
O
prýðilega vel nukkurn tíma, ein tvö
ár, eptir pví sem jeg hef heyrt.
T>au ár var hann trúlofaður stúlku
á íslandi og unni henni heitt. Sv«
brá hún heiti við hann og mun
pað hafa átt mjög mikinn pátt í
að koma lífi hans á ringulreið.
Samt stundaði hann allt af nám
sitt með köflum meðan hann var í
Kaupmannahöfn, og einn af hans
beztu kunningjum, guðfræðisnem-
andi, sem var honum samtiða við
liáskólann, sagði mjer, að ef Gestur
hefði nokkurn tíma haft áræði til
að ganga undir próf síðustu árin
sín par, pá mundi hann hafa stað-
izt prófið. Svo fór hann alfarinn
heim til Reykjavíkur sumarið 1882.
t>ar hafði hann ofan af fyrir sjer
með skrifstofustörfum, alpingisskript-
um o. s. frv., og var auk pess rið-
inn við ritstjórn l>jóðólfs nokkurn
tíma, pó að nafns hans væri ekki
getið á blaðinu; ritstjóri Suðra var
hann og pau prjú ár, sem p?ð blað
var geíið út.
í fyrra sumar kom hann hing-
að vestur og gerðist ritstjóri Heims-
kringlu, fyrstu mánuðina ásamt
Mr. Eggert Jóliannssyiii, og einn
frá síðasta nýjári. Um næstu mán-
aðamót ætlaði hann að hætta við
pað starf, og fara til Norðurlanda,
fyrst til Kristjaníu og par á eptir
til Kaupma**ahafnar, og reyna að
leita sjer atvinnu par. En áður en
pví áformi hans yrði frawgengt, lá
fyrir ho»um önnur ferð, sú sem á
fyrir oss öllum að liggja fyrr eða
síðar, og enginn kemur aptur úr.
* *
*
Jeg kynntist Gesti Pálssyni
ekkert fyrri en jeg kom til Kaup-
mannahaf*ar háskóla sumarið 1881.
Mjer stendur enn mjög lifandi fyr-
ir hugskotssjónum eitt af pví fyrsta
sem jeg sá til hans. Hjá lindi-
trjenu mikla á Garði stóð hópur
af íslenzkum stúdentum, og var að
ræða um eitthvað. Yzt í hópnum
stóð unglegur maður, grannvaxinn,
hálslangur, kviklegur, fríður s/num,
með einkennilega punglyndislegt og
viðkvæmnislegt augnaráð. I>að var
Gestur Pálsson. Hann sneri allt af
sama eyranu að peim sein talaði í
pað og pað skiptið, pví að hann
heyrði lítið eða ekkert með hinu
evranu, en vildi ekki missa af
neinu, sem sagt var. Meðan á
pessu stóð kom beiningamaður inn
í garðinn. Hann bar par að, sem
Gestur stóð og hlustaði, og fór að
bera upp fyrir lionum kveinstafi
sína og biðja hann að gefa sjer
eitthvað ofurlitið. Gestur brást stirð-
lega við, pví að meðan betlarinn
ljet dæluna ganga, gat liann ekki
heyrt pað sem hann var að hlusta
á. Hann yppti öxlum, og bað betl-
arann heldur ópolinmóðlega, en pó
alveg illindalaust, að láta sig vera.
Beiningamanninum leizt víst ekki
svo á, sem sjer mundi mikið verða
ágengt par í garðinum, snerist á
hæli og lötraði út. En pegar hann
er kominn rjett að hliðinu, verður
Gesti eitthvað að orði á pá leið,
að pað megi pó ekki minna vera
en menn taki slíkuin olbogabörnum
tilverunnar ónotalaust, tekur 25 aura
upp úr vasa sínum — alla pá pen-
inga, sem hann átti pá til í eigu
sinni — leggur & stað á eptir betl-
aranum, nær honum fyrir utan hlið-
ið og stingur tuttugu-og-fimmeyr-
ingnum að honum.
Þetta litla atvik hefur mjer
aldrei úr minni liðið. Hað hefur
svo margsinnis ryfjast upp fyrir
mjer í allri minni viðkynningu við
Gest Pálsson. I>ví að bak við pað
stóð sá eiginleiki mannsins, sem
ríkastur var í sálarlífi hans, hjarta-
gæzkan. Hún var pað vafalaust
fremur öllu öðru, sem olli pví, að
peir sem pekktu hann bezt báru
ávallt hlyjan hug til hans og ljetu
sjer ávallt annt um hann, hvað
preyttir og leiðir sem peir urðu á
yfirsjónum lians, er voru svo mikl-
ar, eins og mörgum er kunnugt-
Og hún er dýpsta rótin að pví
bezta, sem eptir hann liggur, og
halda mun rithöfunds-nafni hans í
heiðri meðal íslendinga um ókomn-
ar aldir.
I>að var annars ekkert auðvelt
að átta sig á Gesti Pálssyni. Hann
var fremur torskilinn, bæði vegna
pess, að hugur hans sýndist vera
fullur af einlægum mótsögnum, og
jafnframt vegna pess að harin var
að allmiklu leyti óíslenzkur í anda.
Hann sem hafði jafnmikið af
hjartagæzku, viðkvæmni, meðaumkv-
un, hafði jafnframt, eða taldi sjálf-
um sjer trú um að hann hefði, mjög
mikið af mannfyrirlitning. Jeg býst
enda við, að ef hann hefði verið
spurður, hver -væri sú aðal-upp-
spretta í karaktjer hans, sem skáld-
| skapargáfa hans fengi ’frá vökva og
frjóvgun, pá mundi hann hafa svar-
að, að pað væri fyrirlitningin fyrir
mönnunum. En vafalaust hefði pað
svar verið skakkt; pví að pað leyndi
sjer ekki, að hjartagæzkan var part-
ur af eðlisfari mannsins. Mannfyr-
irlitningin par á móti var svo að
segja utanaðlærð. Hún var honum
bersýnilega ekki meðsköpuð, naum-
ast framkomin af lífsreynslu hans,
heldur mestmegnis eða algerlega á-
hrif frá öf'rum höfundum, og hve-
nær sem eitthvað reyndi á hana í
lífinu varð hún að engu. Maðurinn
var allt af að öðrum præði barn í
anda, komst við af bágindum ann-
ara eins og barn, og hafði barns-
lega ánægju af að verða fyrir lofi
annara manna.
Samskonar mótsögn, eins og sú
er hjer hefur í örfáum orðum verið
gerð grein fyrir, átti sjer stað hjá
honum að pví er trúarbrögðin snerti.
Af eðlisfari var hann hneigður í
trúaráttina, eins og flestir viðkvæm-
ir menn. t>að 1/sti sjer í svo
mörgu, að pað var ómögulegt á
pvl að villast fyrir pá sem pekktu
manninn til muna. Hann valdi sjer
guðfræðisnám við háskólann í Kaup-
mannahöfn. Ilann, vantrúarmaður-
inn, sem annars var opt svo Ógæt-
ínn í /msum efnum, heyrðist aldrei
tala eitt einasta ógætilegt orð um
trúarbrögðin, hvernig sem á honum
stóð og með hverjum sem hann
var, án pess hann pó drægi neinar
dulur á vantrú sína. Hann hafði
hið mesta yndi af að heyra fagrar
prjedikanir og hlusta á kirkjulega
sönglist, og sótti opt kirkjur að
staðaldri, að minnsta kosti hjer í
Winnipeg og í Kaupmannahöfn.
Allt petta samanlagt beudir allljós-
lega á eðlis-tilhneiging hans í pessu
efni. Og af pví að sú tilhneiging
var svo rík, og hann skildi svo
vel sannarlegt trúarlíf og hafði í
raun og veru svo miklar mætur á
pví, pá hafði hann að hinu leytinu
rótgróna óbeit á peim tilfinningar-
lausa og andlausa skynsemispemb-
ingi, sem einstakir menn eru á hin-
um síðustu tímum að telja Vestur-
íslendingum trú um að sjo trúar-
brögð. Er að hinu leytinu var lífs-
skoðun hans kristindómnum mjög
fjarstæð. Hann hafði nútímans for-
lagatrú, var deterministi, hugði vilja
mannanna ófrjálsan og verk peirra
óhjákvæmilega afleiðing af peim
öflum lífsins, er á viljann verkuðu.
t>ess vegna varð ábyrgð mannanna
í hans augum lítil eða engin, og
ekkert absólút gott nje absól'út illt,
eins og einna Ijósast kom fram hjá
honum i grein peirri sem hann rit-
aði í fyrra um sögupáttinn „Vonir“.
I>að mætti nefna /msar fleiri
mótsagnir, sem gerðu mönnum
nokkuð örðugt að átta sig á pess-
um manni. Hjá honum hefur t. d.
komið fram einhver sú innilegasta
náttúrud/rkun, sem sjezt hefur hjá
nokkru íslenzku skáldi. Jeg hef
áður bent á pað í pessu blaði, að
par sem Bjarni Thórarensen gat
ekki á náttúruna litið, án pess hún
minnti hann á eitthvað persónu-
lcgt og fornt og siðferðislegt, og
par sem Jónas Hallgrímsson og
Steingr. Thorsteinsson og Hannes
Hafstein finna til óblandinnar nautn-
ar í skauti hennar, elska hana, pá
birtist hún Gesti Pálssyni eins og
ógurleg og tíguleg gyðja, og hann
dró skó sína af fótum sjer, fieygði
sj«r flötum í duptið og huldi and-
lit sitt frammi fyrir henni. Hans
lotningar-tilhneiging, sem jafnan er
trúar-tilhneigingunni samfara, sam-
gróin, brauzt par fram með sterku
afli, sem náttúran var annars veg-
ar. Blíða náttúrunnar og yndisleik-
ur varð honum ekki að yrkisefni,
heldur hafsins ægilega d/rð og
voðakraptur stórhríðanna. Og hann
taldi sjálfum sjer trú um, að pví
nær sem mennirnir stæðu villtn
náttúrunni, pví meiri mætur hefði
hann á peim. En að hinu leytinu
var maðurinn svo eindregið kvltúr-
barn, sem ef til vill nokkur íslend-
ingur liefur verið. Ilann átti frá-
munalega örðugt með að neita sjer
um nokkur pau pægindi, sem liann
hafði á annað borð nokkurn tíma
komizt á. Og pað var næstum pví
lífsskilyrði fyrir hánn að geta um-
gengizt menntaða menn.
í>essar mótsagnir, sem jeg hef
hjer minnzt á, og fieiri, sem jeg
hef ekki tækifæri til að gera grein
fyrir í p«tta sinn, áttu vafalaust
pátt í að koma lífi lians á ringul-
reið á /msan hátt. t>ær ullu pví,
að manninum var sjaldan fyllsta
alvara með neitt, sem fyrir honum
vakti, og veiktu pannig karaktjer-
inn. Hugur hans var sífelldlega
skiptur; pess vegna myndaðist naum-
582
um lát hennar, svo að jeg gæti
verið viss um, að hún væri ekki
lengur á lífi. Haun gerði pað, og
sendi mjer jafnframt frásögu um
slysið sem komið hafði i dagblaði
einu. t>á fannst mjer sannarlega,
jeg vera aptur fijáls maður, og
pótti mjer# pá sem jeg hefði til
fulls og alls lokið við raunalegustu
blaðsíðuna í lífssögu minni, og fór
jeg nú að líta hughraustur til fram-
tíðarinnar. Jeg kvæntist í annað
sinn, og heimilislíf mitt var frábær-
iega farsælt. Eptir pví sem n/lend-
an óx, varð jeg með hverju áriuu
auðugri en jeg hafði áður verið,
og samborgarar mínir litu upp til
mín og virtu mig. Pegar dóttir
mín elskuleg, Madge, fæddist, fannst
mjer sem hamingjubikar minn vera
fullur, en allt í einu var jeg ó-
pægilega minntur á liðna tlmann.
Móðir Rósönnu gerði einn daginn
vart við sig; hún var ófr/nileg út-
lits, lyktaði af brennivíni, og jeg
gat ekki sjeð neina líkingu með
henni og vel búnu konunni, sem
vön var að fylgja Rósönnu til leik-
Uússins. Hún hafði fyrir löngu eytt
587
biðla til Madge. En hún synjaði
honum eiginorðs og sagði mjer, að
hún væri trúlofuð Fitzgerald; jeg
átti pá í ströngu stríði við sjálfan
mig, en að lokum sagði jeg Whyte,
að jeg gæfi ekki sampykki mitt til
að hann gengi að eiga Madge; par
á móti kvaðst jeg mundi gefa hon-
um hvað mikla peninga'-upphæð
sem hann vildi til taka. Kveldið
sem hann var myrtur kom hann
að finna mig, og s/ndi hann mjer
páhjónavígslu-vottorð okkar Rósönnu
Moore. Hann hafnaði peningatil-
boðinu og sagði, að svo framarlega
sem jeg gæfi ekki saropykki mitt
til hjónabands pessa, mundi hann
ljósta öllu upp. Jeg grátbændi
hann um, að gefa mjer umhugsunar-
tíma, og kvaðst hann skyldi gefa
mjer tvo daga, en ekki meira, og
svo fór hann og tók hjónabands-
vottorðið með sjer. Jeg sat eptir
örvæntingarfullur, og sá að eini
vegurinn til að bjarga sjálfum mjer
út úr pessum nauðum var sá að ná
einhvernveginn hjónabands-vottorðinu
og præta svo fyrir allt. Með peim
huga lagði jeg af stað á eptir hon.
, 5Ö0
Jeg ætlaði nærri pví að verða brjál-
aður af umhugsuninni um pá hrylli.
legu kosti, setn fyrir hendi voru,
annaðhvort að koma pví upp, að
dóttir mín væri fædd utan löglegs
hjónabands, eða láta morðingjann
sleppa óhegndan. Loksins lofaði jeg
að pegja, og fjekk honum ávísun
upp á fimm púsund pmnd, og fjekk
í staðinn hjónavígsluvottorðið. Jeg
ljet svo Moreland vinna eið að pví,
að hann skyldi fara úr n/lendunni;
pví lofaði hann fúslega, og sagði
að Melbourne væri hættuleg. I>egar
hann var farinn, fór jeg að hugsa.
um, hve voðalega væri ástatt fyrir
mjer, og pað lá við að jcg stað-
rjeði að fyrirfara sjálfum mjer, en
frá peim glæp frelsaðist jeg pó
fyrir guðs náð. Jeg hef skrifað
pessa játningu í pví skyni, að ept-
ir lát mitf mætti verða kunn hin
^ sönnu atvik að morði Wliytes, og
til pess að engum verði ranglcga
refsað, sern sakaður kynni að verða
um petta morð. Jeg hef enga von
una, að Moreland fái nokkurn tíma
refsing fyrir glæj> sinn, pví að
pegar pessi blöð verða opnuð, verð-
579
pví, hvernig heiminum hlaut að
s/nast jeg lifa, að jeg vildi gera
leyndarmál okkar heyrum kunnugt,
en Rósanna var ófáanleg til pess.
Jeg varð steinhissa, og gat ekki
gert rnjer neina hugmynd um, hvern-
ig á pví mundi standa, en Rósai:na
var mjer líka ráðgáta að mörgu
leyti. Henni fór svo að leiðast
kyrrðin úti á landinu og hana lang-
aði til að komast aptur í leikhúss-
sollinn. Jeg pvertók fyrir að lofa
henni pað, og upp frá peim tíma
fór hún að fá óbeit á mjer. Okkur
fæddist barn, og um tíma hugsaði
hún ekki um annað en pað, en
innan skamms var liún orðin leið
á pessu n/ja leikfangi, og aptur
sárbændi hún mig um að lofa sjer
að hverfa aptur til leikhússins. Jeg
synjaði aptur, og pað fór að verða
kalt milli okkar. Jeg varð pung-
lyndur og uppstökkur, og jeg fór
að fara langar ferðir aleinn á hest-
baki, og var opt að heiman dögum
saman. Næsta landsetur við mig
átti góður vinur minn, Frank Kelly,
ungur maður, einstaklega laglegur,
ljettlyndur og glaðlyndur og fynd.