Dagsbrún - 25.08.1917, Blaðsíða 1

íemjið ekkH i a a o T5 i j T T M rp°L,D *K*
J U A U D D n U 1N i_~*_
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÐ ÚT AF ALPÝÐUFLOKKNUM RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
26. tbl.
Reykjavlk, laugardaginn 25. ágúst.
1917.
Atvinna.
Það er fyrirsjáanlegt, að þingið
þarf að gera alvarlegar ráðstafanir
til þess, að sjá almenningi fyrir
atvinnu, ef ekki eiga að verða
stórlega miklu meiri vandræði að
dýrtíðinni en þegar er orðið. Og
þó það virðist svo í fljótu bragði,
að það muni að eins vera fátt og
lítið, sem hægt er að gera, fyr en
þá næsta sumar, þá mun það þó
sýna sig við nánari athugun, að
það er margt, sem landið getur
Veitt mönnum atvinnu við nú
þegar í haust og vetur. En það
er ekki til noitt eitt ráð við dýr-
tíðinni, eða til nein ein tegund
atvinnu, sem nægi handa fjöldan-
Um. Þess vegna verður líka að
Setja eins margbreytilega atvinnu
í gang og hægt er, og líka verður
vinnan að vera á sem flestum
stöðum, því fyrir allan fjöldann er
ógerandi að sækja vinnuna í önnur
pláss, en einkum er það sunnan-
og vestanlands að þörf er fyrir
Vinnuna, eða með öðrum orðum
á þeim stöðum á landinu, þar
sem menn eru vanir að hafa at-
vinnu á vetrin.
Hér í Reykjavík verður bygður
áður en'_ langt um líður landsspít-
ali; hér verður einnig á næstu tíu
árum bygt annað hvort nýtt þing-
hús, eða háskóiabygging, og raddir
komu nýlega fram um það í þing-
inu að selja ráðherrabústaðinn og
Wggja annað ráðherrahús úr
steini. Þingið er nú búið að sam-
þykkja landseinkasölu á steinolíu,
og það er fyrirsjáanlegt, að byggja
þarf stór steinhús til þess að
geyma í steinolíufötin. Einnig er
gert ráð fyrir að landið láti búa
til einn afarstóran olíugeymi*). í
allar þessar byggingar þarf afar
Oiikið af grjóti, og má vinna meiri
hlutann úr vetrinum við það að
toýlja grjót og höggva, og nálga
það bæinn, og má veita fjölda
öianna atvinnu við þetta, enda
gerði ekki neitt, þó byggingarefnið
Vrði of mikið í þessi hús, því svo
sannarlega sem ísland og höfuð-
borg þess á framtíð fyrir sér, þá
Verður nóg þörÞ fyrir byggingar-
effli hór.
Veguiinn milli\Reykjavikur og
Öafnarfjarðar er fjölfarnasti þjóð-
v®gur á landinu, og enginn vafi er
á því, að eftir því sem bæir þessir
8tækka verður hann fjölfarnari.
f’að er því hin bráðasta nauð-
syn, a5 vegur þessi sé gerður
Veíulega góður, en úr því að hann
6r endurbættur á annað borð, ætti
gera hann þannig úr garði, að
, *) Hami
Wður
verður reyudar liklegast
utanborgar.
hann héðan í frá þyrfti lítilla um-
bóta við (mest af þeim vegum,
sem Rómverjar lögðu stendur enn
í dag). Við vegagerð þessa ætti
töluvert stór flokkur manna að geta
haft atvinnu, því það má vinna í
einu á mörgum stöðum, og menn
úr Reykjavík og Hafnarfirði gætu
sótt hana heiman frá sér (sjálf-
sagt væri þá að reikna. að minsta
kosti aðra leiðina á vinnustaðinn
með vinnutímanum).
Bygging vita, hafna og brúa
og hafna, sem bjargráðanefndin
talar um í frumvarpi sínu, getur
varla komið til fyr en að sumri,
en stjórnin ætti að hafa athugun
sína beinda að þessu til fram-
kvæmda næsta ár. Þó gæti verið
að vinna mætti í vetur að því að
lengja brimbrjótinn í Bolungarvík,
ef skift væri um byggingaraðferð
við hann. Að sönnu hefir ekki
verið veitt fó til framlengingar
hans enn þá, en verkið er bersýni-
lega nauðsynlegt, og verður áreið-
anlega framkvæmt hvort eð er,
áður en mörg ár líða.
Jafnvel þó vélbátaútgerð haldi
áfram á komandi vetri að miklu
eða öllu leyti, er fyrirsjáanlegt, að
æði margir sjómenn verði atvinnu-
lausir. Yafalaust eru margir þeirra
sem heldur vildu róa, heldur en
að vinna í landi, ef kostur væri
á því að fá báta til þess að róa
á. Landsstjórnin ætti því að láta
smíða nokkuð af róðrarbátum, og
leigja þá gegn hlut yfir vertíðina,
eða selja fyrir það sem þeir kosta,
þeim er kaupa vilja. Ef til vill er
ekki til efniviður í marga báta,
en það er enn þá nógur tími til
þess að fá efniviðinn frá Ameríku
og smíða bátana áður en vertíð
byrjar. Það getur vel verið, að þó,
salt og steinolía verði svo dýr, að
vólbátaútvegur borgi sig ekki, þá
gæti það orðið góð atvinna að róa
á árabátum og herða fiskihn.
Það þarf vandlega að athuga alt,
sem líkindi eru til að hægt sé að
gera til þess að bæta úr atvinnu-
leysinu, til þess ekkert sé látið
ógert, sem hægt er að gera. En
eins og tekið var fram í upphafi
þessarar greinar þá er ekkert eitt
verk sem getur bætt upp alt at-
vinnuleysið. En til þess að bæta
úr dýrtíðinni og vandræðunum er
atvinna einu sinni ekki nóg, það
þarf llka að veita afslátt á helstu
lífsnauðsynjum almennings.
Alþýðuflokksfundurinn.
Stjórn Verkm.fél. Dagsbrún og
Alþýðusamb. ísl. boðaði til alm.
alþýðufundar í fyrradag, og þrátt
fyrir það menn séu vanalega nær
ófáanlegir til þess að koma á fund
um þetta leyti árs, var þessi fund-
ur furðu fjölmennur.
Eftirfarandi tillögur voru samþ.
í einu hljóði.
1. Fundurinn mótmælir meðferð
Nd. á dýrtíðarmálunum og telur
knýjandi nauðsyn til bera, að þing-
ið heimili landsstjórninni að selja
vörur undir sannvirði vegna dýr-
tíðar. Ennfremur að þingið heimili
landsstjórninni að veita kaupstöð-
um og hreppsfélögum fé, er eigi
þurfi að endurgreiða, til þess að
veita mönnum hjálp, sem ekki
geta framfleytt sér og sínum.
2. Vegna fyrirsjáanlegrar stöðv-
unar sjávarútvegsins og vegna
þess hve gersamlega atvinna verka-
fólks við síldveiðarnar i sumar
hefir brugðist, svo að sýnilegt er
að allur þorri þess kemur skuld-
ugur eða slyppur frá sumaratvinn-
unni, og það bitnar að meira eða
minna leyti á nær hverju heimili
í kaupstöðum og kauptúnum sunn-
an og vestanlauds, — þá skorar
fundurinn á þingið, að heimila
landsstjórninni iajarlausar at-
vinnuframkvæmdir í þeim heruð-
um, sem harðast verða úti, til
þess að draga úr fyrirsjáanlegum
skorti.
Notkun rafmagnsins.
i.
Margir virðast halda að köfn-
unarefnisáburðar-verksmiðja sem
rekin væri með afli úr Sogsfossun-
um mundi miða við sölu áburð-
arins innanlands. En þegar það er
athugað, að 10 þús. kilówatta stöð
(þ. e. ca. 13600 hestafla, 1 hestafl
er 0,736 kilowatt) getur framieitt
5000 smálestir af köfnunarefni er
svarar tll þess að verksmiðja sem
gengur fyrir 15 þús. hestöflum
rafurmagns getur framleitt 150
þús. smálestir á ári af 13% köfn-
unarefnisáburði, þá er það auðséð,
að það er aðeins mjög lítill hluti
af áburðinum sem hægt verður að
selja innanlands. Fengi einkafélag
að set ja bér upp áburðarverksmiðju
ætti þó eitt af skilyrðunum að vera
að það seldi áburðinn hér ekki
dýrara en hann er seldur erlendis
-S- flutningskostnaði þangað.
Það hefir verið talað um að það
væri áhætta fyrir landið að reisa
verksmiðjur til þess að framleiða
vörutegundir sem aðallega á að
selja erlendis, og þess vegna eru
undirorpnar þeim verðsveiflum sem
vetða á þeim á heimsmarkaðnum.
Og óneitanlega er stór mun-
ur á því hvað landssjóðsfyrirtæki
stm eingöngu eru miðuð við þarfir
landsins sjáifs eru vissari. sem
gróðafyrirtaki fyrir landssjóð, svo
sem einkásala á steinolíu, kolum,
salti og tóbaki, og hér með má
einnig telja rafmagnsframleiðslu til
Ijósa, suðu, upphitunar og iðnað-
ar er landsmenn nota sjálflr. Hins-
vegar er þessi áhætta miklu mínni
en úr henni er gert, því landið
gæti vafalaust, ef það ætti köfn-
unarefnisverksmiðju, gert tíu ára
samning (eða jafnvel lengri) við
dönsk samvinnufélög, eða aðra
kaupendur áburðarins, um verð
sem bæði kaupandi og seljandi
stæðu sig við. En úr áhættunni
má einnig draga með því að búa
til fleiri efni en ábúrðarefni, skal
vikið að því síðar.
Róðrarbátar.
Þó ekki séu nema fá ár síðan
vélbátar komu hingað til lands,
þá hafa þeir að heita má nærri
gersamlega útiýmt róðrarbátunum
gömlu, bæði hinum stærri og
smærri. Er nú komið svo, þar sem
áður var til á hverjum bæ við
sjávarsíðuna á vestur- og suður-
landi bátar til haust-, vetrar- og
sumarróðra, að þá eru nú ekkitíl
í þeim sömu héruðum nú nema
fáeinir bátar, sem þá flestir eru
úr sér gengnir, og naumast sjó-
færir. Við slíka báta hefir þjóö-
in bjargast árum og öldum saman,
og þó þeir þyki ef til vill ekki
tískutæki, þá verðurnú að bjargast
við fleira, en hið ákjósanlegasta. En
þar sem þessi útvegur er úr sög-
unni að mestu, þá kemur til álita,
hvort ekki beri að reisa hann við
aftur að nokkru leyti að minsta
kosti.
En öruggasta og fljótfarnasta
leiðin til þess væri, að þingið
heimilaði landsstjórninni að láta
nú þegar bgggja róðrarbáta l
stórum stil og aj ým&um stœrð-
um og lagi, eftir því sem ráðlegt
kynni að þykja þar um sérfróðum
mönnum, og bátarnir síöan Ieigðir
þeim, er sjálfir vildu stunda sjó-
róðra, en landssjóður tæki svo hlut
eftir þá, samkvæmt gömlum sið-
venjum.
Það mætti að vísu segja, aö
þeir sem sjávarútveg vildu stunda
á opnum bátum, gætu sjálfir látið
smíða bátana, og veita þá þeim,
er eigi gætu það af eigin ramleik,
lán til þess; en það má telja alveg
víst, að það yrði bæði minna úr
framkvæmdum og seinna, ef sú
leið yrði farin, heldur en hin.
Því verið getur, að menn séu
ófúsir til að taka aftur upp þessa
báta, vegna þess, að sjósókn á
þeim er líklega erfiðari, kaldsamari