Dagsbrún - 01.09.1917, Blaðsíða 2

66
DAGSBRÚN
húsum í Berlín. Allir eiga að fá
jafnmikið að éta, konur sem karl-
ar og heflr matvælaráðaneytið lát-
ið vísindamenn reikna út hvað
fullorðnir þyrftu mikið svo allir
fengju nóg, og engar leyfar yrðu.
Enginn má vera nema stutta stund
að éta því allir þurfa að komast
að, og rúmið er lítið. Á auglýsinga-
stólpum geta menn séð hvað eld-
að er á hverjum degi, og lesa
menn næstu auglýsingu eins og
leikauglýsingar nú!
Þetta er örlítið brot af skop-
mynd Richters, en allur þorri þjóð-
anna myndi nú feginn ef það væri
orðin alvara, þá væri trygging feng-
in fyrir mat, íbúðum og öðru er
menn þurfa.
Og bvað hefði Richter séð ef
hann hefði lifað í dag? — Allar
ófriðarþjóðirnar í ákafa að koma á
hjá sér nokkurskonar stríðssocial-
isma til að auka mótstöðuafl sitt.
Það er þrautalendinging þjóðanna,
sú þjóð sem ekki framkvæmir í
verki þessa skrípamynd af jafn-
aðarstefnu friðarins, hún verður
undirokuð.
Hlutlausu þjóðirnar sigla í kjöl-
far ófriðarþjóðanna, ríkis og sveita-
stjórnir skifta sér nú orðið af öllu
á fjármálasviðinu.
Aldrei hefir ágæti hugsjóna
jafnaðarmanna komið eins vel í
ljós og nú, þó framkvæmdirnar séu
aískræmi móts við veruleikann.
Ef E. R. lifði pú og sæi Evrópu,
þetta stynjandi, hungraða hegn-
ingarhús auðvaldsins, sem löðrar
í blóði barna sinna, og sem í ör-
væntingu heflr gripið til jafnaðar-
stefnunnar til að kremjast ekki
undir heljarþunga ófriðarbölsins,
myndi hann fljótt hafa skift skoð-
un. Sízt af öllu hefði hann notað mat-
arauglýsingar til aðhræðamenn á.
Jón nokkur Dúason hagfræðis-
nemi Khöfn hefir valið sér hlut-
skifti Richters á íslandi, en tekist
heflr honum ver en R. þar eð
landið nú þegar er farið að reka
framleiðslu, (Kolagröft) verzlun og
siglingar í stórum stíl. Jón kemst
því varla í tölu Bstærri“ spámann-
anna og trauðla getur það brugð-
ist að menn minnist skrifa hans
um socialismann, með undrun og
viðbjóði, að 25 árum liðnum ef
þau verða þá ekki alveg gleymd.
F. J.
Hvalveiðar.
Falklandseyjar, og eyjarnar þar,
suður og austur af, svo sem Suður-
Hjaltland, Suður Orkneyjar og
Suður-Georgia, er nú aðal-bæki-
stöðvar hvalveiðamanna.
Falklandseyjar eru austan við
sunurenda Suður-Ameríku, en hin-
ar liggja þaðan í suðaustur, nema
Suður-Hjaltland, sem liggja það-
an beint í suður, og ekki langt frá
meginlandi Suðurpóls-fastalandsins.
Ekkert af löndum þessum voru
bygð áður en Norðurálfumenn
fundu þau, og á Falklandseyjum
einum er bygð (önnur en hval-
veiðamannanna), en ekki eru íbú-
ar nema nokkur fá þúsund. Eru
þeir afkomendur brezkra nýbyggj-
ara er þangað fluttu fyrir 80—90
árum, en Bretar eiga öll þau lönd
er nefnd voru.
Hvalveiðamennirnir hafa sömu
rándriftina á veiðunum á þessum
slóðum, og þeir hafa haft hér við
land, við Noreg, og líður varla á
löngu þar til hvölunum heflr íækk-
að jafnmikið þarna og annarsstað-
ar þar sem gróðaííkn auðvaldsins
hefir óhindruð fengið að svala sér
á hvaladrápi. Sumarið 1913 —14
(þ. e. hjá okkur á norðurhvelinu
veturinn 1913—14) voru drepnir
þarna 9429 hvalir og voru þeir
samtals 2372 milj. króna virði,
eða um hálft þriðja þúsund krón-
ur hver hvalur.
Áður fleygðu hvalveiðamenn
þessir beinunum en nú síðustu
árin eru þeir farnir að hiiða þau;
sjóða úr þeim lýsi, en búa til
áburð úr beinunum. Nam allur
áburðurinn (hval-gúanóið) sem bú-
inn var til þarna 1913—14 94,835
pokum, og var 850 þús. kr. virði.
Hvalir eru nú sem stendur frið-
aðir um tíu ára bil hér við land
(einnig við Noreg) og ef til vill
veitir ekki af, þegar þar að kemur,
að sá tími verði framlengdur.
Hvalveiðar ætti aldrei framar að
leyfa að reka hér á landi sem
einkafyrirtæki, heldur ætti landið
að reka hvalveiðarnar. Það gæti
orðið álitleg tekjugrein fyrir land-
ið, og væri um leið bezta trygg-
ingin fyrir því að ekki yrði drep-
ið meira af hvöluunum en að þeim
gæti fjölgað hér um bil eins, þrátt
fyrir veiðarnar.
Norsku fossalögin.
Samkvæmt norsku fossalögun-
um er út komu 1909 þarf leyfi
ríkisins til þess að nota afl fall-
andi vatns ef aflstöðin er stærri
en 100 hestafla. Leyfi ,,þurfa þó
ekki sveitafélög, og ekki þarf
heldur leyfi fyrir aflstöð, sem einn
maður á, ef hann er norskur þegn.
(Hlutafélög þurfa leyfið, þó þau séu
al-innlnnd.) Leyfishafi má ekki
taka þátt í neinum samtökum um
verð á rafmagni til ijósa eða ann-
ars, og skuidbindur sig til þess að
selja hreppnum sem aflstöðin er í
5% af aflinu fyrir [fyrirfram] á-
kveðið lágt veið, og ríkinu önn-
ur 5% of krafið er, fyrir sama
verð. Leyflð er veitt fra 60 til 80
ára; að þeim tíma liðnum fellur
íossinn og mannvirkin til ríkisins
endurgjaldslaust.
Ignatus.
Skammarlega borguð vinna.
Hér í Reykjavík eru um 30 tó-
baksskurðarmenn og fá þeir líkleg-
ast minsta borgun allra manna
fyrir vinnu sína. Fyrir stríðið fengu
þeir 40 aura fyrir að skera rjól-
puDdlð; síðan var kaupverðið hækk-
að við þá um 5 aura, og stóð það
þangað til um siðasta nýjár, þá
gátu þeir marið verðið aftur upp
um 5 aura, svo þeir fá síðan 50
aura íyrir pundið. Hve smánarlega
lítil borgun þetta er, má sjá af
því, að vanur tóbaksskurðarmaður
er í svona hálfan fjórða tíma að
því að skera pundið, og er tíma-
kaupið þá eftir því 14 aurar.
Það eru ekki nema allra fljótustu
tóbaksskurðarmenn sem skera þrjú
pund á tíu tímum, og þannig kom-
ast upp í það að fá 15 aura um
tímann, eða fjórða part af því
sem alment tímakaup er. Blindur
maður sem eg þekki er þetta 12
til 14 tíma að skera hver þrjú pd.
af tóbaki, tólf til fjórtán tíma að
vÍDna fyrir hálfri annari krónu!
Óskorið tóbak kostar 3 kr. 25
aura, er kaupmenn selja það skor-
ið á 5 kr. í heilum pundum, en
hafa minst 6—7 kr. fyrir skorið
pund selt í smáskömtum, svo ekki
verður sagt að lauDÍn séu svona
óheyrilega lág af neinni neyð tó-
bakskaupmannanna, enda mundu
tóbaksneytendur kaupa tóbakið
engu síður þó verðið hækkaði svo-
lítið, enda ætti borgunin fyrir að
skera pundið ekki að vera minni
en króna. Flestir eða allir tóbaks-
skurðarmennirnir eru mjög fátækir
og margir þeirra eru fatlaðir, og
geta við fáu eða engu öðru gefið
sig. Þegar nú það bætist ofan á
þetta líka góða(!) kaup, að í ágúst-
mánuði, og eftir nýárið og fram í
febrúar er mjög lítið að gera við
tóbaksskurð, þarf engan að furða
að margir tóbaksskurðarmenn verði
að þyggja af sveit. Rétt á litið er
það þannig bærinn sem borgar
nokkurn hluta af launum tóbaks-
skurðarmannanna fyrir tóbaksneyt-
endur og kaupmennina!
Eg vil nú með þessum línum
alvarlega skora á tóbakskaupmenn
að hækka launin við tóbaksskurð-
armennina, og vona eg að þeir
verði við þeim tilmælum, þar eð
þeir sjálfsagt hafa ekki athugað
hve hlægilega lítið eða öllu heldur
grátlega lítið, kaupið er sem þeir
borga. Þeim er alveg óhætt — ef
þeir ekki treysta sér til annars —
að setja verðið upp á söxuðu tó-
baki að sama skapi og þeir hækka
kaupið.
Rík.
Bréf írá Akureyri ág. 1917.
. . . Útlitið er hér afar ískyggi-
legt. AtviDna að sönnu nokkur
fyist í vor, en nú má heita at-
vinnulaust. Engin sild að kalla
komið hingað á land á þriðju viku.
Kaup var aiment í fyrra 1 kr. á
tímann alt sumarið, nú fer það
varla upp úr 80 aurum. Yflrleitt
fá menn liklega minst J/3 lœgra
kaup nú en í fyrra eða ef til vill
enn lægra, ef ekki kemur því
meira sildarhlaup.
Samkvæmt skýrslum hagstof-
unnar var vöruverðið í kr. í byrj-
un júlí hækkað um 152% frá því
stríðið byijaði (þegar ófaanlegum
vörum er slept), og altaf hækkar
það. Engin ástæða er að halda að
minna hafi það hækkað út um
land. Verður því sú spurning efst
í hugum allra hugsandi manna:
Hvernig geta menn lifað í vet-
ur ? Það eru tveir vegir.
Annar er sá að sveitastjórnirnar
hlaupi undir bagga með mönnum,
með „sveitarstyrk". Ekki er sá
vegur fýsilegur vegna þess, að við
það missa margir mannréttindi
sín að óverðskulduðu, og líka vegna
þess að sveitarstyrkurinn núver-
andi hefir siðspillandi áhrif á marga.
Ekki er heldur víst að allar sveita-
stjórnir gœtu veitt sér svo mikið
fé, sem þyrfti.
Hinn vegurinn er að Alþingi
veiti almenna dýrtíðarhjálp, og taki
til þess lán, líklega væri réttast
að bæja- og sveitastjórnir tækju
einhvern þátt í því láni. Ekki ætla
eg að gera neinar tillögur um
hvernig þessari dýrtíðaruppbót yrði
háttað, aðeins taka í sama streng-
inn og þeir, sem áður hafa vakið
máls á þessu, það verður að
hfálpa öllum fjöldanum til að
lifa í vetur, annars verður af
ýmsum farin sú leiðin, sem er enn
meiri vegleysa en sveitarstyrkur-
inn, þ. e. hungurleiðin. Þeir þing-
menn, sem verða kunna á móti
almennri dýrtíðarhjálp, vísa á þann
veginn, vonandi verða þeir ekki
margir. Hungrið hefir áður tekið
íslenzku þjóðinni þær blóðtökur
að hún er ekki búin að ná sér
ennþá. Þá var hægt að ásaka Dani
— og náttúruöflin, nú er það ís-
lendingum sjálfum að kenna ef
almennur skortur verður, vegna
þess að fæstir hafa ráð á að kaupa
matvælin, sem til eru í landinu*
Hér dugar ekkert kák né hálf-
velgja, aðeins öflugar ráðstafanir
geta komið í veg fyrir þá stœrstu
blóðtöku, sem Íslandi getur orð-
ið tekin, ef löggjafarnir opna ekki
augun fyr en um seinan.
Verkamaður.
Ráðherraskiitú
Björn Kristjánsson fjármálaráð-
herra hefir sótt um lausn frá em-
bætti, en í hans stað er skipaður
Sigurður Eggerz bæjarfógeti. Yoru.
ráðherraskiftin tilkynt á þingfundi
í fyrradag.
Smjörlíkisframleiðsla í Danm.
Smjörlíkisframleiðsla var í Dan-
mörku ánð sem leið 56,500 smá-
lestir, en 52,800 smal. 1915. Alls
eru í Dm. 51 smjörlikisverksmiðja
og eru 33 peirra mjög litlar og
íramleiða samtals aðeins 1,200'
smalestir, en nær helminginn
(37,800 smál.) af öllu smjörlíkinu
búa fjórar stærstu verksmiðjurnar
til. Til framl. fóru 1916 29,500
smál. af kókosolíu, 14,000 smál.
af annari jurtafeiti, og 4,500 smál.
af dýrafeiti (stórgripatólg). Enn-
fremur smjör, mjólk, vatn og salt
samtals 8000 smálestir.
Danir brúka heldur meira smjör-
líki en þeir sjálflir framleiða, eða
1916 58,100 smálestir; það er 40
pd. a mann. 1915 var ej tt í Danm.
38 pd. á mann, 1914 31% pd. og: