Dagsbrún - 11.01.1919, Blaðsíða 1

FREMJIB EKKI
RANOINDI
GEFIÐ ÍT AF ALÞÝÐUFLOKKNOM
1. tbl., 5.
Fossa-afl.
IV
Kostnaðurinn víð byggingu
vatnsaflsrafstöðva er mjög mis-
jafn eftir því sem hagar til, þar
sem stöðin er gerð. Við sam-
anburð á kostnaði við bygg-
ingu 120 aflstöðva, 10 þús.
hestafla, og þaðan af stærri,
kom í ljós, að þær höfðu kost-
að frá 153 kr. upp i 1450 kr.
fyrir hvert innlagt bestafl. Lang
flestar stöðvarnar höfðu kost-
að frá 450 til 820 kr. fyrir
hvert hestafl. En reksturskostn-
uður írá 231/* kr. upp í 124
kr., meðaltal 37 kr. fyrir hest-
afl á ári. Framleiðslukostnaður
hvers nothæfs hestafls var að
meðaltali um árið 337 krónur
og er þar með talið 15°/« af
því sem fyrirtækið hefir kost-
að til þess að borga með slit,
fyrningu og (það sem efna-
menn telja erlendis) hæfilegan
ágóða. Bj^gging margra afl-
stöðva hefir þó kostað svo lít-
ið, miðað við magn afls þess
er þær framleiða, að þær geta
selt rafmagn mun ódýrar en
þetta, með hlutfallslega sama
ágóða. Til dæmis selur Ontario
Power Company í Austur-Kan-
ada hvert hestafl yfir árið á
32s/a krónu, en þetta er óvenju
ódýrt. Aftur á móti hafa marg-
ar aflstöðvar í Kanada og
Bandaríkjunum með leiðslu og
öllu saman ekki kostað meira
en 220 til 360 kr. fyrir hvert
hestafl og geta því selt hvert
ha. yfir árið á 35 til 55 kr.
V.
Þar sem um mikið fossa-afl
er að ræða er hagkvæmasta
notkunin að láta það framleiða
köfnunarefni úr loftinu. Eru
vélarnar sem til þess þurfa ekki
dýrar þegar miðað er við hvað
þær framleiða. Sömuleiðis er
vinnukrafturinn sem þarf til-
tölulega lítill, miðað við véla-
aflið, og gerir það auðvitað
hægara fyrir að setja upp nýj-
ar verksmiðjur.
Framleiðsla á köfnunarefni
úr loftinu hefir aukist mjög
síðasta áratugtnn og hafa t. d.
i Noregi einum verið tekin til
þessarar notkunar fram undir
x/a miljón hestafla.
Þörf alls heimsins á köfnun-
arefni er talin að vera 750 þús.
smálestir árlega, og virt á 900
milj. króna. Fjórir fimtu hlut-
ar af þessu köfnunarefni hafa
fengist úr jörðinni, en það kvað
vera fyrirsjáanlegt að þær nám-
ur muni verða tæmdar; hins-

BLAÐ JAFNAÐARMANNA
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
Reykjavik, laugardaginn 1 1. janúar
1919.
Hersöngur jafnaðarmanna.
Það dagar í austri; nú efldu þitt ráð, —
til iðju, — þú kúgaða stétt!
Því fátækhngs ununin eina er smáð:
að eigi’ ’hann þó tilverurétt!
Vort frelsi er skert og vor fæða um leið.
Til framkvæmda! Líf eða deyð!
Sjá — helþungi aldanna á okkur lá,
en ekki við kvörtuðum liót.
Nú krafist er eindregið fæðu að fá
af fjölmennri’ en kúgaðri sjót!
Við fylkjum oss samhuga í fári og neyð.
Til framkvæmda! Líf eða deyð!
Sjá, — kynslóðin unga’ er að gullþrælum gjörð,
— að gungum á volæðisslóð.
Hin margreynda aldrei sá, móðir vor, jörð,
svo máttvana’ og úrkynjuð jóð!
Því betlið er farsældar fjörljón og neyð.
Til framkvæmda! Líf eða deyð!
En það sem mest ber á út
í veröldinni og mesta eftirtekt
vekur er ekki skiftíng gamalla
ríkja, né stofnun nýrra. Heldur
ekki það hvernig konungarnir
hrynja unnvörpum. Það sem
yfirgnæfir alt er það hvernig
alþýðan nær undir sig stjórn-
inni í hinum ýmsu löndum —
nú siðast hvernig verkamenn
hafa tekið alla stjórn landsins
í sínar hendur í Þýzkalandi —
þar sem áður sat einrátt um
völdin hið samantvinnaða að-
als- og auðvald.
Haldist verkamannastjórn i
Þýskalandi — og alt bendir á
að svo verði, hvort sem það
nú verða jafnaðarmenn eða
Bolchevikkar sem verða ofaná
— má ganga að því vísu að
slík stjórn komi áður en langt
um liður í hverju landinu á
fætur öðru úti í álfunni.
Vor arinn er kaldur, vor heimili hrjáð;
vor húsfylgja’ er skortur og kvöl!
Vor iðja er hept og vort heiti er smáð
og halað, sem minkun og böl!
Oss aðeins ei Niílheims er synjað um seið!
Til samvinnu! Líf eða deyð!
í mannfélagshöllinni bresta nú bönd;
það bili, sem duga ei má!
En réttu mér, bróðir minn, hjálpandi hönd,
unz hungrið og lýgin er frá!
Við byggjum á varðbergi virki í neyð:
Til verknaðar! Líf eða deyð!
U. P. Overbye.
Grétar Ófeigsson pýddi lausl. úr dönsku.
vegur er álitið að rækt muni
hafa minkað í flestum hveití-
og baðmullarekrum veraldar-
innar, og því búist við, að hörg-
ullinn á köfnunarefnisáburði
verði mikill á komandi árum.
Alls er notað nú i heiminum
6 milj. smálesta af tilbúnum
köfnunarefnisáburði og það er
búist við að þörfin muni vaxa
mn helming á næstu 20 árum.
Og talið er að alt vatnsafl
Kanada geri ekki betur en að
hrökkva til þess að framleiða
þann áburð, sem þyrfti, ef alt
land þar sem heppilegt er til
kornræktar, væri tekið til rækt-
unar.
Lénharður fógeti.
Leikfélagið er að leika »Lén-
harð fógeta« og hefir verið hús-
fyllir í hvert skifti sem leikið
hefir verið.
Utanað.
Merkileg tíðindi eru að ger-
ast úti í heiminum. Svo merki-
leg, að það hefir sama sem
enga eftirtekt vakið úti um
lönd að ísland nú kallast sjálf-
stætt ríki; mundi þó sjálfsagt
hafa vakið feikna eftirtekt hefði
það skeð fyrrihluta árs 1914,
eða fyrir þann tíma.
Gömul riki eins og Austurriki
og Hússland eru liðin undir
lok í þeirri mynd er þau áð-
ur höfðu. Austurriki er alger-
lega fallið i mola, og verða
þar framvegis þrjú hvert öðru
óháð og óviðkomandi riki, þar
sem áður var veldi Habsborg-
arkeisaranna; en helmingurinn
af ríki þeirra skiftist á milli
Serbíu Rúmeniu og Ítalíu og
hinna tveggja nýju rikja: Pól-
lands og Ukraine, sem hafa
kvarnast út úr hinu gamla
Rússlandi.
Samkomulag
er orðið milli verkamannafé-
lagsins Dagsbrún og félags at-
vinnurekenda hér í bænum,
um að tímakaup sé framvegis
90 aurar, og að gerðardómur
geri um málið næstu tvö árin
ef annaðhvort félagið óskar að
breyta til. Gerðardómurinn skal
skipaður að hálfu leyti af hvor-
um aðila, en oddamaður af
Landsyfirdómnum. Jafnframt
því og þetta var samþykt í
verkam.fél. var samþykt þar
(næstum í einu hljóði) svo-
hljóðandi tillaga:
»Þótt fundurinn eftir atvik-
um hafi nú samþykt að nefnd
— skipuð af atv.rek. og v.fél.
Dagsbrún — geri út um deilu-
mál í kaupgjaldsmálum næstu
tvö ár, þá mótmælir fundurinn
þyi ákveðið að gerðar séu til-
raunir til að fá lögfestan gerð-
ardóm í atvinnumálum. *
★ ★
*
Samkomulag er komið um
kaup prentara — það hækkar
um 35°/o dagvinna, eftírvinna
um 5°/«, helgidagavinna 10°/o
og næturvinna um 50°/o.
Landsstjórnin
hefir ákveðið að landið taki
einkasölu á kolum. Þetta er
eitt af stefnuatriðum Alþýðu-
flokksins.